بنیانگذار سلسله قاجار

خاندان و تولد

آغا محمد خان فرزند محمد حسن خان قاجار است که در 27 محرم 1155 ق(27 خرداد ماه 1121 ش و 17 ژوئن 1742 م )در اشرف مازندران متولد شد. جد وی فتحعلی خان بود که از سرداران سپاه تهماسب دوم صفوی بود و در گرگان حکومت می کرد. او پس از انقراض صوفیه و حمله افاغنه، داعیه حکومت داشت که در سال 1138ق توسط نادرشاه افشار در مشهد کشته شد و حکومت افشاریه ایجاد گشت.

بعد از انقراض افشاریه بود که باز خاندان قجر برای رسیدن به حکومت تلاش نمود و محمدحسن با کریم خان زند در افتاد و در طی یک سلسله درگیری ها عاقبت خان قجر شکست خورد و سر از تنش جدا گشت و پسرانش از جمله آغا محمد خان به اسارت زندیه افتادند. کریم خان حیله ای به کار می برد و از هر قوم و طایفه ای که می دانست میتوانند علیه او قیام کنند چند تن را در اسارات نگه می داشت و با آنها خوش رفتاری می کرد و بدین وسیله خطر آن طایفه را خنثی می کرد. آغا محمد خان نیز در واقع گروگان خان زند از ایل قجر بود. وی را مدتی در تهران و دامغان نگه داشت و سپس به شیراز بردند.

علت بردن او به شیراز این بود که کریم خان حکومت دامغان را به برادر آغا محمد خان یعنی حسینقلی خان داده بود ولی وقتی شروع به تمرد نمود و در 1181ق کشته شد و بدینوسیله آغا محمد خان در محدودیت بیشتری قرار گرفت.

آقا محمدخان شیراز اجازه داشت برای شکار به اطراف نیز برود ولی حق خروج از آن نواحی را نداشت. او به واسطه خدیجه، عمه خویش از اندرونی کاخ شاهی مطلع می گشت و در اواسط صفر 1193 ق وقتی مطلع شد کریم خان در شرف مرگ است، به بهانه شکار از محبس بیرون رفت و پس از 16 سال اسارت شیراز را به قصد شمال ایران ترک نمود. در ورامین مدعی شاهی شد و به استرآباد رفت. در میانه راه مقداری ازمحموله های مالیاتی را غارت کرد و ضبط نمود. از همراهانش در این گریز علاوه بر دو برادرش جعفرقلی خان و مهدی قلی خان، باید از برادرزاده اش باباخان (فتحعلی شاه بعدی) نام برد.

در آن منطقه با کمک ترکمن ها و افرادی از ایل قاجار داعیه حکومت نمود و در یک سلسله نزاع ها توانست استرآباد و مازندران را به تصرف در آورد و از این روی در سال 1195ق در ساری تاج شاهی بر سر نهاد. بعدها نواحی کرمانشاه، کردستان و آذربایجان را نیز به حکومتش ملحق کرد و این همه در زمان تزلزل حکومت زندیه بود.

ولی لطفعلی خان زند به شاهی رسید و تقابل این دو شاه زند و قجر به مدت 15 سال از پر حادثه ترین ادوار زندگی آغا محمد خان است. جنگ های متعددی بین این دو در نواحی جنوبی و مرکزی ایران در گرفت تا اینکه عاقبت آغا محمد خان توانست شیراز را که مقر حکومت لطفعلی خان بود تسخیر کند و شاه زند به کرمان گریخت. آغا محمدخان به سمت کرمان رفت و پس از یک سلسله درگیری در کرمان و بم و خیانت برخی ها به شاه زند، عاقبت باعث برافتادن سلسله زندیه شد و حکومت قاجار را رسما ایجاد نمود.

فاجعه تاریخی کرمان

مردم کرمان چندبار گرفتار حملات دشمنانه متجاوزان و قتل‌عام قرار گرفته‌اند که آخرین بار آن توسط آغا محمدخان قاجار در سال 1209 هجری قمری صورت گرفت. ماجرا به براندازی دودمان زندیه و پیدایش دودمان پادشاهی قاجار مربوط می‌شود. در حقیقت مردم این سامان قربانی کشمکش و نبرد سرنوشت ساز دو قدرت داخلی یعنی لطفعلی خان زند آخرین بازمانده پادشاهی زند و آغا محمد خان قاجار بنیانگذار سلسله قاجار شدند.

آغا محمد خان در سال 1206 هجری قمری در عمارت کلاه فرنگی شیراز به تخت نشست. طی دو سال بعد میان این لطفعلی خان و آغا محمد خان نبردهای پراکنده یی رخ داد تا لطفعلی خان سرانجام در 1208 بر کرمان مسلط شد. این خبر آغامحمدخان را برانگیخت که کار وی را یکسره کند. لذا در تابستان همان سال وی با لشکری مجهز به کرمان حمله برد و با شکست لطفعلی خان کرمان را تسخیرکرد و به کشتار و قتل‌عام مردم آن دیار پرداخت. بسیاری از مردم را کور کرد و عده زیادی را به طرز فجیعی به قتل رساند. گفته‌اند او دستور داد تپه‌ای از چشمان مردم بسازند.

عده‌ای، تعداد کورشده‌ها را 20 هزار و بعضی دیگر 70 هزار نفر ذکر کرده‌اند. او سربازانش را آزاد گذاشت که هر بلایی می‌خواهند بر سر مردم درآورند. لطفعلی خان نیز که به بم گریخته بود توسط حاکم آنجا دستگیر و تسلیم آغا محمد خان شد. به دستور وی ابتدا لطفعلی خان را کور کرده و سپس به طرز فجیعی به قتل رساندند.

تاج گذاری

آغا محمد خان اگر چه در چند زمان خود را شاه خوانده بود، ولی رسما در رمضان 1210ق در دشت مغان، محل تاجگذاری نادرشاه، تاج گذاری کرد و بعدها در اردبیل مقر سابق صفویه حمایل بست و گویی می خواست بگوید جانشین تمام حکومت های سابق است. از این زمان به بعد بود که تهران به عنوان پایتخت و مرکز ایران شناخته شد.

حمله به تفلیس

آغا محمد خان قاجار در دو نوبت به قفقاز و مناطق شمال غربی ایران آن روز لشکر کشید. در نوبت دوم موفق به گشودن شهر شد و فجایعی را که در کرمان سپاهیان او مرتکب شده بودند در تفلیس نیز مرتکب شدند. علت حمله وی به نواحی قفقاز این بود که «هراکلیوس» حاکم گرجستان خود را به روس ها فروخته بود و بلاد تحت حاکمیت خود را تحت الحمایه روس ها قرار داده بود. ولی آغا محمد خان عقیده داشت که آن نواحی جزو خاک ایران است. او دو بار به قفقاز لشکر کشید و اولین آن در سال 1209ق بود.

حمله به سمت شرق

مشهد محل حکومت «شاهرخ میرزا» فرزند نادر شاه افشار بود و با اینکه افشاریه منقرض شده بود، ولی این پیرمرد درمانده کماکان حاکم این منطقه بود. آغا محمد خان در هجومی که به مشهد آورد، پس از نزاعی کوتاه با ترکمن ها و غارت اموالشان، به مشهد رفته و بقایای افشاریان را اسیر کرد و به حدی شاهرخ فرتوت را شکنجه داد، تا نشانی جواهرات نادر را به وی بدهد و وقتی به آنها دست یافت خود را بر روی آنها می غلطاند. شاه قجر، شاهرخ را کشت و «نادر میرزا»، فرزند شاهرخ را که به هرات گریخته بود، تحت تعقیب قرار داد. آقا محمدخان به بخارا نیز رفته و روس ها را از آنجا بیرون نمود.

کشته شدن

روس ها در زمانی به برخی مناطق قفقاز حمله کرده بودند ولی همواره از شاه قجر واهمه داشتند. آغا محمد خان برای بیرون راندن آنها برای بار دوم عازم قفقاز شد، ولی در همان اوان تزار روس کشته شد و روسیان از قفقاز دور شدند. آغا محمد خان که از شادی در پوست خود نمی گنجید تصمیم گرفت شهر شوشی(شوشا) را که در هجوم نخستین موفق به فتح آن نشده بود، فتح کند. شهر با اندک مقاومتی سقوط کرد ولی در این زمان بر اثر حادثه ای ساده که یک نگهبان یا آشپز مقداری از باقی مانده خربزه یا غذای شاه را خورده بود شاه حکم به قتل او داد و همین باعث شد متهمان برای نجات جان خود جان شاه را بستانند.

یعنی در بامداد 21 ذی الحجه1211 ق(27 اردیبهشت 1177 ش و 17 مه 1798 م) «صادق کُرد شقاقی» و دو تن از همراهانش آغا محمد خان را به قتل رساندند. آغا محمدخان را در شوشا دفن کردند و بعدها وی را به رسم معهود آن عصر به عتبات برده و در نجف دفن کردند.

منابع : ویکی پدیا

آفتاب