یکی از تکالیف بندگان نسبت به حضرت صاحب الامر(عج) !

مفهوم "انتظار" که در اخبار و روایات به آن امر گردیده است چیست؟

انتظار حالتی است نفسانی که آمادگی برای آنچه انتظارش را می‏کشیم نتیجه آن است و ضدّ آن یأس و ناامیدی است پس هر قدر که انتظار شدیدتر باشد، آمادگی و مهیّا شدن قوی‏تر خواهد بود مانند زمانیکه مسافری داشته باشی که در انتظار مقدمش به سر می‏بری و هرچه هنگام آمدنش نزدیک‏تر شود، مهیّا شدنت فزونی می‏یابد، بلکه احیاناً خوابت به بیداری مبدّل می‏گردد، چون انتظارت شدید است.

مراتب انتظار از جهت محبّت نسبت به کسی که در انتظارش هستی نیز متفاوت است، پس هر چه محبّت شدیدتر و دوستی بیشتر باشد، مهیّا شدن برای محبوب زیادتر می‏شود و فراقش دردناک‏تر می‏گردد، به گونه‏ای که منتظِر، از تمام اموری که مربوط به حفظ خودش هست، غافل می‏ماند و دردهای بزرگ و محنت‏های شدید را احساس نمی‏کند.

بنابراین مۆمنی که منتظر آمدن مولایش می‏باشد هر قدر که انتظارش شدیدتر است، تلاشش در آمادگی برای آن به وسیله پرهیز از گناه و کوشش در راه تهذیب نفس و پاکیزه کردن درون از صفات نکوهیده و به دست آوردن خوی‏های پسندیده بیشتر می‏گردد، تا به فیض دیدار مولای خویش و مشاهده جمال انورش در زمان غیبت نائل شود، همچنان‏که برای عده بسیاری از نیکان اتفاق افتاده است و لذا امامان معصوم‏ علیهم السلام به پاکیزگی صفات و مقیّد بودن به انجام طاعات امر فرموده‏اند و بر اساس روایات رستگاری به مقام انتظار و نایل شدن به پاداش منتظران، به پرهیز و پروا از گناه و آراستگی به خوی‏های پسندیده بستگی دارد، چنان‏که حضرت صادق‏علیه السلام فرمودند هر آن کس که خواسته باشد از یاران قائم‏علیه السلام شود، باید که منتظر باشد و باید در حال انتظار به پرهیزکاری و خوی‏های پسندیده عمل نماید، که هرگاه بمیرد و قائم به پس از مردنش بپاخیزد، پاداش او همچون کسی خواهد بود که دوران حکومت آن حضرت را درک کرده باشد و بی‏تردید هر قدر که انتظار شدیدتر باشد، صاحب آن مقام و ثواب بیشتری نزد خدای - عزّوجلّ - خواهد داشت. (مکیال المکارم، ج2، ص 235،236)

آیا در انتظار قصد قربت شرط است یا خیر ؟

در شرح این مطلب دو نکته را باید مد نظر داشت:

الف: آنچه نیّت در آن شرط است و به عبارتی اوامری که از سوی خداوند صادر می‏شود بر سه گونه است:

1) آنچه که مصلحت در انجام دادنش به صورت تعبّد است مانند نماز که نیت در آن شرط است.

2) آنچه مصلحت در آن به صورت تعبّد منحصر نیست، بلکه مقصود انجام یافتن آن است به هر نحوی که باشد مانند شستن جامه از نجاست که نیّت در آن شرط نیست.

3) آنچه مصلحت در آن به صورت تعبّد منحصر باشد مانند دیدار مۆمن که هرگاه شخص آن را به قصد تعبّد به جای آورد، استحقاق ثواب دارد و اگر آن را بدون قصد عبادت به جای آورد، استحقاق ثواب ندارد و موجب عقاب هم نیست.

ب) منظور از قصد قربت که در عبادات شرط است انجام چیزی که به آن امر شده، به قصد اطاعت خداوند و به کار بستن فرمان او می‏باشد، خواه انگیزه او از اطاعت این باشد که خداوند را شایسته اطاعت می‏داند و یا انگیزه‏اش یکی از موارد محبّت خداوند، سپاسگزاری نسبت به او، تقرّب جستن به سوی او، امید پاداش الهی و یا ترس از عقوبتش باشد که مراتب و درجات مختلفی دارد.

در روایتی از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام آمده است که اعمال بسته به نیّت‏ها است و برای هرکس آنچه را نیّت کرده خواهد بود، پس هر آن‏که به قصد آنچه نزد خداوند هست در غزوه‏ای شرکت کند، البته پاداشش بر خدای - عزّوجلّ - خواهد بود و هر کس به خاطر دنیا یا به نیّت به دست آوردن غنیمتی به غزوه رود، جز آن چیزی حاصلش نخواهد شد. (وسائل الشیعه، 34:1 باب 5 ح 102)

انتظاری که هدف از آن اطاعت از خداوند و به کار بستن فرمان او ‏باشد موجب نایل شدن به تمام پاداش‏ها و ثواب‏هایی است که در روایات وارد گردیده و انتظاری که هدف از آن پاداش و بهره گیری از مزایای زمان ظهور باشد، مستحق ثواب نیست و در عین حال استحقاق عقاب نیز ندارد زیرا که مصلحت انتظار علاوه بر  قصد قربت، جلوگیری از یأس و ناامیدی مۆمنین از ظهور امام‏ علیه السلام نیز می باشد.

و انتظاری که در اخبار به آن امر شده از گونه سوم می‏باشد بنابراین چند صورت در آن تصوّر می‏شود؛

اوّل) منظور شخص منتظِر، اطاعت امر خداوند باشد، خواه انگیزه او بر اطاعت، امید ثوابی باشد که در روایات به آن وعده شده، یا انگیزه دیگری داشته باشد.

دوم) مقصود اصلی او از انتظار اطاعت امر باشد و به پیوست آن، پاداش را نیز قصد نماید.

و این دو قسم موجب نایل شدن به تمام پاداش‏ها و ثواب‏هایی است که در روایات وارد گردیده و شایسته است که مۆمن قسم اوّل را انتخاب کند.

سوم) این‏که انتظار به منظور دستیابی به ثواب‏ها و مواهب اخروی یا دنیوی باشد، به جهت این که می داند زمان ظهور مولایمان صاحب الزمان، زمان طول عمر، فراخی روزی، فراوانی نعمت‏ها و زایل شدن درد و رنج خواهد بود به طوری که از انتظارش جز این نخواهد و اطاعت امر خداوند در نظرش نباشد.

چهارم) یعنی منظور اصلی‏اش از انتظار، پاداش باشد و به پیوست آن بخواهد امر خداوند را نیز اطاعت کند.

و ظاهر آن است که این دو قسم استحقاق ثواب‏هایی که در روایات وعده شده‏اند را ندارد زیرا که استحقاق پاداش عبادت، به قصد اطاعت بستگی دارد و همان‏طور که مستحقّ ثواب نیست استحقاق عقاب نیز ندارد زیرا که مصلحت انتظار فقط در صورت انجام دادن آن به قصد قربت نمی باشد بلکه بر اساس روایات به منظور جلوگیری از یأس و ناامیدی مۆمنین از ظهور امام‏ علیه السلام نیز می باشد. (مکیال المکارم،ج 2،ص 236 تا 239)

فرآوری: آمنه اسفندیاری

بخش مهدویت تبیان    

منابع:

مکیال المکارم، سید محمد تقی موسوی اصفهانی

وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی