انحراف چشم و درمان آن
استرابیسم یا لوچی یا انحراف چشم، نوعی مشکل چشمی است که در آن چشم ها وضعیت ناهمگونی نسبت به یکدیگر دارند و نگاه آنها به جهات مختلف است.
انحراف چشم ممکن است واضح بوده و یا آنکه صرفا بعضی اوقات وجود داشته باشد. در انحراف چشم، در حالی که یک چشم به سمت جلو نگاه می کند، چشم دیگر به سمت داخل، خارج، بالا و یا پایین می چرخد.
بعضی اوقات چشم چرخیده به وضعیت اصلی و مستقیم برگشته و برعکس چشم مستقیم از موقعیت خود خارج می شود.
استرابیسم در کودکان شایع است، ولی ممکن است در سنین بالاتر نیز دیده شود.
تنبلی چشم در اثر انحراف چشم
قرارگیری طبیعی چشم ها در طی دوران کودکی، امکان تکامل دید مناسب این سنین را فراهم می سازد. قرارگیری غیر طبیعی مانند آنچه در استرابیسم دیده می شود، سبب کاهش دید یا آمبلیوپی (تنبلی چشم) خواهد شد.
مغز تصویر چشم بهتر را تشخیص داده و تصویر چشم ضعیف تر یا آمبلیوپیک را حذف می کند. این موضوع تقریبا در نیمی از کودکان مبتلا به استرابیسم اتفاق می افتد.
آمبلیوپی را می توان با بستن چشم بهتر و تقویت و بهبود بینایی چشم ضعیف تر، درمان نمود. اگر آمبلیوپی در همان سال های نخست زندگی تشخیص داده شود، درمان آن اغلب موفقیت آمیز خواهد بود، ولی در صورتی که درمان آن به تاخیر افتد، آمبلیوپی یا افت دید وضعیتی دایمی پیدا خواهد کرد. قاعدتا هر قدر آمبلیوپی زودتر درمان شود، دید بهتری تامین خواهد گردید.
علل استرابیسم
به دیواره خارجی هر چشمی، شش عضله چسبیده است که مسئولیت کنترل حرکات چشم را به عهده دارند. در هر چشم، دو عضله چشم را به سمت راست یا چپ می برند. چهار عضله دیگر مسئولیت حرکت چشم به سمت بالا و پایین و یا کنترل حرکات مورب چشم را به عهده دارند.
برای تمرکز هر دو چشم بر روی یک نشانه مشخص، لازم است تمامی عضلات چشم با یکدیگر و با عضلات چشم مقابل هماهنگ باشند. هر علتی که در این هماهنگی اختلال ایجاد کند، می تواند منجر به استرابیسم شود.
نقش کنترلی مغز نیز بر عضلات چشم از اهمیت بسزایی برخوردار است. بنابراین کودکان مبتلا به مشکلات مغزی از قبیل فلج مغزی، عقب افتادگی ذهنی، هیدروسفالی و تومورهای مغزی اغلب دچار استرابیسم می شوند.
هر عاملی که منجر به کاهش بینایی شود، مانند عیب انکساری، آب مروارید، صدمات چشمی و ... نیز می تواند عاملی برای استرابیسم باشد.
علایم استرابیسم
اصلی ترین علامت استرابیسم، در واقع چشمی است که در جای خود قرار ندارد.
گاهی کودک جلوی نور آفتاب یک چشم خود را می بندد و گاهی با کج کردن سر خود به یک موقعیت خاص تلاش می کند که از هر دو چشم خود استفاده کند و گاهی به صورت خستگی شدید چشم و سردرد در حین فعالیت چشمی و گاهی علایم فقدان یک دید عمیق مناسب نیز دیده می شود.
بالغینی که دچار استرابیسم می شوند نیز اغلب از دوبینی شکایت می کنند.
ایزوتروپی (انحراف چشم به داخل)
ایزوتروپی در واقع انحراف چشم ها به سمت داخل بوده و شایع ترین نوع استرابیسم در شیرخواران است. کودکان خردسال مبتلا به ایزوتروپی هیچ گاه از هر دو چشم خود به طور هم زمان استفاده نمی کنند.
در اکثر موارد برای تراز کردن چشم ها، تامین دید دو چشمی و اجتناب از افت دید دایمی، جراحی زود هنگام ضروری خواهد بود.
اگزوتروپی (انحراف چشم به خارج)
اگزوتروپی یا انحراف چشم به سمت خارج، دیگر نوع شایع استرابیسم است. این حالت بیشتر زمانی اتفاق می افتد که کودک روی شیئی در دوردست تمرکز می کند. اگزوتروپی اغلب متناوب بوده و مخصوصاً در هنگام خستگی یا استرس در کودک بروز می کند.
والدین اظهار می دارند که کودک در مقابل نور آفتاب یک پلک خود را جمع می کند. گر چه عینک، ورزش چشمی یا منشور در این حالت نیز به کنترل چرخش چشم به سمت خارج کمک می کند، ولی در اکثر موارد لازم است نوعی عمل جراحی صورت گیرد.
تشخیص
لازم است هر کودکی در طی دوره شیرخواری یا سنین قبل از مدرسه توسط پزشک خانواده، متخصص اطفال یا چشم پزشک معاینه و مشکلات احتمالی او تشخیص داده شود.
این موضوع به ویژه در مواردی که عضو دیگری از خانواده مبتلا به استرابیسم و یا تنبلی چشم است، اهمیت بیشتری پیدا می کند.
در شیرخواران اغلب درک اختلاف بین انحراف ظاهری چشم، از استرابیسم واقعی مشکل است.
در کودکان کم سن، بینی پهن و چین پوستی قسمت داخلی پلک سبب می شود که در نگاه به چپ و راست چشم ها مخفی شده و بدین ترتیب منحرف به نظر برسند. این استرابیسم ظاهری به تدریج و با رشد کودک بهبود می یابد و حال آنکه استرابیسم واقعی ارتباطی با رشد کودک ندارد و در این میان، چشم‌پزشک به خوبی قادر به تمایز بین استرابیسم واقعی و کاذب است.
درمان
اهداف درمان استرابیسم، حفظ دید، مستقیم کردن چشم ها و بازگرداندن دید دو چشمی است.
بسته به علت استرابیسم، درمان ممکن است به صورت تجویز عینک، جراحی کاتاراکت یا اصلاح سایر علل زمینه ای ایجاد انحراف و یا تغییر دادن موقعیت عضلات نامتعادل چشم باشد.
بعد از انجام یک معاینه کامل چشمی، شامل مطالعه دقیق قسمت های داخلی، چشم پزشک درمان مناسب اپتیکی، طبی یا جراحی را انتخاب خواهد نمود.
اغلب بستن چشم بهتر جهت تقویت بینایی چشم آمبلیوپیک نیز ضروری خواهد بود.
جراحی استرابیسم
هیچ گاه و در جریان هیچ نوع عمل جراحی، کره چشم از محل خود خارج نمی شود.
جراحی استرابیسم در واقع ایجاد برشی کوچک در بافت پوشاننده چشم است که به چشم پزشک امکان می دهد تا به عضلات زیرین این بافت دسترسی پیدا کند. اینکه کدام عضلات تحت عمل جراحی قرار گیرند بستگی به جهت چرخش چشم دارد. گاهی اوقات لازم است هر دو چشم تحت عمل جراحی قرار گیرد.
جهت عمل جراحی استرابیسم در اطفال، بیهوشی ضرورت دارد، ولی جراحی بزرگسالان با بی حسی موضعی نیز امکان پذیر است.
بهبودی سریع است. فرد اغلب ظرف چند روز به فعالیت های طبیعی اش بر می گردد.
بعد از جراحی، گاهی استفاده از عینک یا منشور نیز ضرورت پیدا می کند. گاهی اوقات ممکن است اصلاح انجام شده بیشتر یا کمتر از مقدار موردنظر باشد که در آن صورت انجام عملی دیگر ضرورت خواهد یافت.
توصیه می شود جراحی اصلاحی استرابیسم هر چه سریع تر صورت گیرد، زیرا شیرخوار به محض اینکه چشم هایش مستقیم شد، امکان دید طبیعی و دید دو چشمی را پیدا خواهد کرد.
از طرف دیگر لوچی چشم می تواند روی اعتماد به نفس کودک نیز تاثیری منفی داشته باشد.
همانند هر عمل جراحی، جراحی بر روی عضلات چشم نیز با عوارضی همراه است. این عوارض شامل عفونت، خونریزی و دیگر عوارض نادری است که می تواند منجر به از دست دادن دید شود.
با این حال، جراحی استرابیسم معمولا درمانی بی خطر و موثر است و در عین حال هیچ گاه جای عینک و یا آمبلیوپ درمانی را نمی گیرد.
خلاصه
- رشد کودک به خودی خود استرابیسم را درمان نمی کند.
- موثرترین زمان درمان استرابیسم، زمانی است که کودک در سنین پایینی به سر می برد.
- مستقیم نمودن چشم ها در هر سنی امکان پذیر است.
- درمان استرابیسم ممکن است بدون جراحی و با استفاده از قطره های چشمی، تمرینات چشمی و یا عینک انجام گیرد.
- در صورتی که درمان جراحی لازم باشد، هرقدر در سنین پایین تری انجام شود، شانس تامین دید دو چشمی بیشتر خواهد بود.
بخش سلامت تبیان
منبع : سایت بیمارستان چشم پزشکی نور
مطالب مرتبط:
