هنرهای ناصرالدین شاه

ناصرالدین شاه مردی مستبد به رأی و خودخواه، متظاهر به دین و شعائر دینی، شیفته اصلاحات و اقدامات تازه برای تحکیم اساس سلطنت و استقرار نفوذ خویش درباریان واطرافیان بود.

او خود را خلیفه اسلامی در عالیم تشیع می دانست و به همین مناسبت مورخین قاجاریه تهران را دارالخلافه خوانده اند.

همه او را تواناترین رجل سیاسی کشور و ظل الله و اطاعت از فرمان او را واجب و به منزلة اطاعت از فرمان الهی می دانستند.

پس زمام کلیه امور،در حقیقت در دست شخص ناصرالدین شاه بود و او به فراصت دریافته بود که اطرافیانش همگی مردی بی شخصیت و نوکر مآب هستند.

ناصرالدین شاه گرچه در الواطی و هوسرانی به پای فتحعلی شاه نمی رسید اما دقیقا جا پای جدش گذاشته و حدود هشتاد و شش زن عقدی و صیغه ای داشت.

حرمسرای ناصرالدین شاه آخرین حرمسرای گسترده پادشاهی ایران بود. در این حرمسرا آمیزه ای از سنت و تجدد و تقابل کهنه و نو به چشم می خورد که در شناخت تحولات مربوط به زنان، حایز اهمیت است. در مقایسه با حرمسرای فتحعلی شاه که زنانش بیشتر هنرمند، خطاط و شاعر بودند و دخالت آنان در امور سیاسی تقریبا محدود به شفاعت و میانجی گری بود، حرمسرای ناصرالدین شاه عرصه ای سیاسی محسوب می شد و در دوره های مختلف حکومت او، زنان نقشی تعیین کننده در مسایل سیاسی ایفا کردند.

ناصرالدین شاه تعصب پیشینیانش را نداشت. زنان حرم او با مردان اختلاط می کردند و یا مردان به دیدن آنان می آمدند. حرم که یادگار جامعه سنتی بود و حریمش همواره باید محفوظ می ماند، با تغییرات جامعه، دگرگونی و تغییر وضعیت تدریجی را تجربه می کرد.

علاقه ناصرالدین شاه به هنر

اولین تلفن همراه در ایران

اولین تلفن همراه موجود در ایران که شکل و شمایلی به تلفن‌های همراه امروزی ندارد، متعلق به ناصرالدین شاه بود.

شکل و شمایل این تلفن همراه که در سال 1230 تولید شده است، به تلفن‌های همراه امروزی شباهتی ندارداین تلفن همراه در سفرها همراه ناصرالدین شاه بوده و در زمان نیاز به کابل‌های کشیده شده بین راه وصل و با مخاطب مورد نظر تماس تلفنی برقرار می‌شده است این تلفن دارای راهنمای فارسی بوده و ساخت کارخانه «البیس» شهر زوریخ می‌باشد.

عکاسی

ناصرالدین شاه احتمالاً در نخستین مواجهه خود با دوربین عکاسی، یعنی زمانی که در حدود 1260 هجری قمری ژل ریشاربا دوربین اهدایی ملکه ویکتوریا از او عکاسی کرد، به این هنر علاقه‌مند شد.او در نوزده‏ سالگی دستور تهیه گزارشی تصویری ازتخت جمشیدرا به ژول ریشار داد. این مأموریت که نافرجام ماند، اگر انجام می‏ شد، می‏توانست همقدم با کار عکاسان پیشرو دنیا در آن زمان باشد.

علاقه ناصرالدین شاه به عکاسی سبب شد یک عکاس فرانسوی به نام فرانسیس کارلهیان را به منظور آموزش اصولی این هنر به ایران فراخوانده شود. شاه آقا رضاخان اقبال السلطنه از پیشخدمتان خود را به کارلهیان سپرد تا فنون عکاسی را بیاموزد. پس از آن آقارضا در سفر و حضر همراه شاه بود و از جنبه ‏های مورد علاقه او عکاسی می‏کرد. شاه همچنین مکان مستقلی را در کاخ گلستان با عنوان «عکاسخانه» به فعالیت‏های آقارضا اختصاص داد. او مدتی بعد کارلهیان را مامور آموزش عکاسی به شاگردان دارالفنون کرد. به دستور او نخستین عکاسخانه عمومی ایران دایر شد. همچنین با حمایتهای او چندین عنوان کتاب در زمینه عکاسی تألیف و ترجمه شدند که دانش روز عکاسی دنیا را در اختیار عکاسان ایرانی قرارداد.

ادبیات

داستانی با عنوان حکایت پیر و جوان را از آثار ادبی ناصرالدین شاه دانسته‏ اند. حکایت پیر و جوان به سبک رایج داستان‏های اروپایی قرن نوزدهم نوشته شده و یکی از نخستین نمونه‌های فارسی آن سبک در داستان نویسی ایران به شمار می‏رود. داستان در 1289 هـ ق خلق شده و نسخه موجود آن به خط عبدالکریم منشی طهرانی نگارش یافته‌است.

خوشنویسی

ناصرالدین شاه به خوشنویسی علاقه داشت و برای آموختن این هنر کوشش می‏کرد. او از خود آثاری درنستعلیق و شکسته نستعلیق برجای گذاشته‌است. گرچه تواریخ از استادان خطاطی او نام نبرده‏اند، اما گزارش شده که اومیرزا کلهر را به حضور خود می‏خواند و گاه از سر تفنن از روی سرمشق‏های میرزا می‏نوشت. دوران سلطنت او به دلیل ظهور خوشنویسان بسیار و تجربه شیوه‌های نو یکی از درخشان ترین اعصار خوشنویسی ایران به شمار می‏رود. تشویق و ترغیب به خطاطی از سوی شاه و خط شناسی او که باعث می‏شد خوشنویسان آثارشان را به بهترین شکل ممکن به وی ارائه کنند، در شکوفایی خوشنویسی در این دوره موثر بود. پیوسته چندین تن خوشنویس در دربار ناصری حضور داشتند و ناصرالدین شاه آنان را به لقب‏هایی چون کاتب‏ المیرزا سلطان، خوش نویس باشی و اشرف‏ الکتاب مفتخر می‏نمود. او همچنین با خوشنویسان معروف عصر خود از جمله میرزای کلهر،میرزا غلامرضا اصفهانی و محمد حسین شیرازی ارتباط داشت.

خاطره نویسی

ناصرالدین شاه بیش از تمام پادشاهان ایران کتاب، خاطرات و سفرنامه از خود به جا گذاشته‌است. به رغم رسم رایج، او آثار و نوشته‏های خود را از قبیل سفرنامه و یادداشت‏های روزانه خود تدارک می‏دید و مۆلفان دولتی در تهیه این نوشته ‏ها کمتر مداخله داشتند؛ به همین دلیل یادداشت‏ها و سفرنامه ‏هائی که از او در دست است، به دستخط شخص اوست. دفاتر خاطرات شخصی او مشتمل بر هفت مجلد است و از سال 1272 هجری قمری آغاز و در سال 1303 هجری قمری پایان می‏ یابد. نخستین بخش آن (شامل خاطرات سال‏های 1272 تا 1285) به جای ترتیب معمول تاریخی، براساس اماکن جغرافیایی که شاه به آن‏ها سفر می‏ کرده مرتب شده‌است. شاه سفرنامه‏های خارجی خود را نیز به دنبال خاطرات روزانه خود در همین دفاتر ثبت کرده‌است که این بخش از خاطرات او در دوران سلطنتش ویرایش و به چاپ رسید.

ناصرالدین شاه مردی مستبد به رأی و خودخواه، متظاهر به دین و شعائر دینی، شیفته اصلاحات و اقدامات تازه برای تحکیم اساس سلطنت و استقرار نفوذ خویش درباریان واطرافیان بود

بناها

ناصرالدین شاه در طول دوران سلطنتش کاخ گلستان را گسترش داد و بناهای تازه‏ای به آن افزود. به دستور او در سال 1301 هجری قمری اندرونی قدیمی کاخ گلستان را که از بناهای دوره فتحعلی شاه بود تخریب کردند و ساختمان‏های جدیدی به جای آن ساختند. شمس‌العماره، تکیه دولت، تالار سلام، تالار آینه وکاخ ابیض از بناهای دیگر ناصرالدین شاه در کاخ گلستان است. او نخستین موزه ایران را در تالار سلام کاخ گلستان ایجاد کرد.

کاخ‏های عشرت آباد، سلطنت‌آباد، صاحبقرانیه، شهرستانک و قصر یاقوت نیز به دستور ناصرالدین شاه در خارج از شهر تهران و به منظور اقامت خاندان سلطنتی و ملازمان در طول سفرهای ییلاقی، ساخته شدند.

بخش دیگری از اقدامات ساخت و ساز ناصرالدین شاه گسترش و بازسازی پایتخت در سال 1284 هجری قمری بود که با برداشتن دیوار قدیمی تهران و احداث خیابان‏های وسیع به سبک اروپایی آغاز شد.

فرآوری : طاهره رشیدی

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان

---

منابع : 1- ویکی پدیا / 2- رشد / 3- پیام سمنان