عشق آمد و کرد خانه خالی
لیلی و مجنون/بخش دوم
گوینده داستان چنین گفت آن لحظه که درّ این سخن سفت
کز ملک عرب بزرگواری بوده ست به خوبتر دیاری
بر عامریان کفایت او را معمورترین ولایت او را
خاک عرب از نسیم نامش خوشبوی تر از رحیق جامش
صاحب هنری به مردمی طاق شایسته ترین جمله آفاق
سلطان عرب به کامکاری قارون عجم به مالداری
درویش نواز و میهمان دوست اقبال درو چو مغز در پوست
می بود خلیفه وار مشهور وز بی خلفی چو شمع بی نور
در سرزمین عربستان مردی بود که بر قبیله بنی عامر حکومت می کرد، مردی مهمان دوست، مهربان، ثروتمند که جاه و حشمتی بسیار داشت. تنها کمبود زندگیش نداشتن یک پسر بود تا اجاق خانواده اش را گرم و نظام قبیله را استوار ساخته و نام پدر را زنده نگه دارد.
محتاج تر از صدف به فرزند چون خوشه به دانه آرزومند
در حسرت آنکه دست بختش شاخی به در آرد از درختش
یعنی که چو سروبن بریزد سروی دگرش ز بن بخیزد
تا چون به چمن رسد تذروی سروی بیند به جای سروی
زنده ست کسی که در دیارش ماند خلفی به یادگارش
او در آرزوی داشتن پسر می سوخت و به امید داشتن پسر نذر و نیازها می کرد.
می کرد بدین طمع کرمها می داد به سائلان درمها
بدری به هزار بدره می جست می کاشت سمن، ولی نمی رست
درّ می طلبید و درّ نمی یافت وز درّ طلبی عنان نمی یافت
اما نظامی در این قسمت این نکته را به خواننده یادآور می شود:
هرچ آن طلبی، اگر نباشد از مصلحتی به در نباشد
هر نیک و بدی که در شمار است چون در نگری، صلاح کار است
سررشته غیب نا پدید است بس قفل که بنگری کلید است
سرانجام پس از نذر و زاری بسیار خداوند پسری به امیرِ عامری می دهد.
ایزد به تضرعی که شاید دادش پسری چنانکه باید
نورسته گلی چو نار خندان چه نار و چه گل؟ هزار خندان
روشن گهری ز تابناکی شب روز کن سرای خاکی
پسری زیبا به دنیا می آید و پدر به شکرانه آن، در خزینه خود را باز کرده شکرانه می دهد. نام او را "قیس" گذاشته و به دایه می دهند تا او را شیر داده و پرورش یابد. تمام هنرها را به او آموزش دادند و زمانی که به سن ده سالگی رسید، تعریف جمال و زیبایی او به همه جا رسیده بود.
کز هفت به ده رسید سالش افسانه خلق شد جمالش
هرکس که رخش ز دور دیدی بادی ز دعا برو دمیدی
شد چشم پدر به روی او شاد از خانه به مکتبش فرستاد
ئائش به دبیر دانش آموز تا رنج برو برد شب و روز
وقتی به سن ده سالگی می رسد، پدر او را به مکتب خانه می فرستد. در آن مکتب پسران و دختران زیادی از هر قبیله و دیار حضور دارند و قیس برای آموختن علوم به آنجا می رود، غافل از اینکه روزگار خواب دیگری برای او دیده است.
در میان همدرسان قیس دختری از قبیله دیگری وجود داشت.
آفت نرسیده دختری خوب چون عقل به نامِ نیک منسوب
آراسته لعبتی چو ماهی چون سروسهی نظاره گاهی
شوخی که به غمزه ای کمینه سفتی نه یکی، هزار سینه
آهو چشمی که هر زمانی کشتی به کرشمه ای جهانی
در هر دلی از هواش میلی گیسوش چو لیل و نام لیلی
قیس و لیلی در عالم کودکی با یکدیگر آشنا و به هم انس گرفتند و سرانجام این همنشینی و همدرسی آنها به عشق کشید و آنها را به کلی از درس و علم باز داشت.
از دلداری که قیس دیدش دل داد و به مهر دل خریدش
او نیز هوای قیس می جست در سینه هر دو مهر می رست
عشق آمد و جام خام درداد جامی به دو خوی رام درداد
این جان به جمال آن سپرده دل برده ولیک جان نبرده
وان بر رخ این نظر نهاده دل داده و کام دل نداده
یاران به حساب علم خوانی ایشان به حساب مهربانی
یاران سخن از لغت سرشتند ایشان لغتی دگر نوشتند
یاران ورقی به علم خواندند ایشان نفسی به عشق راندند
مدتی گذشت و آنها از درد عشقی که به جانشان افتاده بود، بی تاب و نا شکیبا شده بودند و همین امر باعث شد تا کم کم اطرافیان آنها متوجه علاقه آن دو نفر به یکدیگر شوند.
چون یکچندی برین برآمد افغان ز دو نازنین برآمد
عشق آمد و کرد خانه خالی برداشته تیغ لاابالی
غم داد و دل از کنارشان برد وز دلشدگی قرارشان برد
زان دل که به یکدگر نهادند در معرض گفتگو فتادند
ابن پرده دریده شد به هر سوی وان راز شنیده شد به هر کوی
زین قصه که محکم آیتی بود در هر دهنی حکایتی بود
راز لیلی و قیس در دهانها چرخید و در هر کوی و برزن از قصه آنها صحبت می شد. اگر چه این عشق در ابتدا تنها یک حس کودکانه بود اما از یک طرف به خاطر بی قراری بیش از حد قیس و از طرفی به دلیل شاخ و برگی که دیگران به آن داده بودند، حدیث این دلداری از مکتب به قبیله آنها رسید. پدر لیلی برای جلوگیری از این بی آبرویی او را در خانه زندانی کرد و ندیدن لیلی قیس را بیش از پیش شیفته و مجنون نمود.
چون شیفته گشت قیس را کار در چنبر عشق شد گرفتار
از عشق جمال آن دلارام نگرفت به هیچ منزل آرام
یکباره دلش ز پا در افتاد هم خیک درید و هم خر افتاد
وانان که نیفتاده بودند "مجنون" لقبش نهاده بودند
لیلی چو بریده شد ز مجنون می ریخت ز دیده درّ مکنون
مجنون چو ندید روی لیلی از هر مژه ای گشاد سیلی
حال و روز مجنون بعد از اینکه دیگر نمی توانشت لیلی را ببیند روز به روز بدتر می شد.
می گشت به گرد کوی و بازار در دیده سرشک و در دل آزار
می گفت سروده های کاری می خواند چو عاشقان به زاری
او می شد و می زدند هر کس "مجنون، مجنون" ز پیش و از پس
او نیز فسار سست می کرد دیوانگیی درست می کرد
دل را به دو نیم کرد چون نار تا دل به دو نیم خواندش یار
او در غم یار و یار ازو دور دل پر غم و غمگسار ازو دور
چون شمع به ترک خواب گفته ناسوده به روز و شب نخفته
هر صبحدمی شدی شتابان سر پای برهنه در بیابان
او بنده یار و یار در بند از یکدیگر به بوی خرسند
ادامه دارد....
آسیه ترک بیاتانی
بخش ادبیات تبیان
منابع:
لیلی و مجنون، نظامی گنجوی، تصحیح دستگردی
سیمای دو زن، سعیدی سیرجانی
