پاسخ به دو سوال قرآنی
خداوند مالك همه چیز و همه جا و براى همیشه است؛ برخلاف مالك بودن انسان كه نه مالك همه چیز است و نه مالك همه جا و نه براى همیشه .
مراد از «مالك یوم الدّین» این است كه گرچه خدا مالك مطلق دنیا و آخرت است؛ امّا مالكیّت خداوند در روز قیامت بیشتر جلوه مىكند.
پرسش هایی که معمولاً در مورد آیات یا موضوعات قرآنی مطرح می شود بسیار جای بحث دارد ولی برای طولانی نشدن مطلب ما در این مقاله به طور خلاصه پاسخ به دو سوال را بررسی میکنیم:
سوال: نسبت دادن خُدعه و مكر و حیله به خدا در قرآن بهچه معناست؟
امام رضا علیه السلام مىفرمایند: مكر خداوند همان كیفر او به اهل مكر است.
بگذریم كه بر خلاف اصطلاح ما مكر را به معناى حیله مىدانیم، مكر به معناى تدبیر است و تدبیر مىتواند خوب باشد یا بد و لذا مىفرماید: «وَلَا یَحِیقُ الْمَكْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ » (فاطر، 43) یعنى تدبیر به جز تدبیر كنندهاش را در بر نمىگیرد، بنابراین معناى «وَاللّهُ خَیْرُ الْمَاكِرِینَ » (آلعمران، 54؛ انفال 30) آن است كه خداوند بهترین تدبیر كننده است و امّا اینكه چگونه مكر انسان به خودش ضربه مىزند.
به یك مثال توجه كنید: اگر پزشكى به بیمارش دارو داد و بیمار مصرف نكرد و به دروغ گفت که مصرف كردهام، او در حقیقت خود را فریب داده و به خود خدعه كرده است. «یُخَادِعُونَ اللّهَ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَمَا یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُم وَمَا یَشْعُرُونَ» (بقره، 9)
سوال: چرا خدا را «مالك یوم الدین» مىخوانیم، مگر او مالك دنیا نیست؟
اولًا؛ خداوند مالك همه چیز و همه جا و براى همیشه است؛ برخلاف مالك بودن انسان كه نه مالك همه چیز است و نه مالك همه جا و نه براى همیشه.
مالكیّت خداوند حقیقى است؛ ولى مالكیّت انسان اعتبارى.
مالكیّت خداوند همراه با احاطه و سلطنت است؛ ولى گاهى ما مالك گنجشكى هستیم؛ ولى تحت سلطه ما نیست.
مالكیّت ما تنها در زمان حیات ما مىباشد و بعد از مرگ، دیگران مالك مىشوند.
مالكیّت ما انتقال یافته از دیگران است؛ ولى خداوند مالك همه چیز بوده و مىباشد؛ بنابراین حساب مالكیّت خداوند از حساب مالكیّت ما جداست و هرگز قابل مقایسه نیست.
ثانیاً؛ در دنیا به دلیل وجود واسطهها و اسباب، نسبتها و خویشاوندىها، دوستان و آشنایان، خانواده و فرزندان، مال و ثروت، زبان و هنر، حیله و تدبیر، انسان خود را صاحب قدرت و نصرت مىداند و از خدا غافل مىشود تا آنجا كه مثل قارون مغرورانه مىگوید: مال و ثروت را خدا به من نداده است؛ بلكه بر اساس علم و تخصّص و زرنگى خودم به دست آوردهام. «قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِی » امّا روز قیامت تمام این دلبستگىها و وابستگىها بىاثر مىشود: واسطه و اسباب از بین مىرود. «وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الأَسْبَابُ » «1»
خویشاوندى و نسبتها از بین مىرود. «فَلَا أَنسَابَ بَیْنَهُمْ» «2»
مال و ثروت ارزشى ندارد. «یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ » «3»
بستگان كارایى ندارند. «لَن تَنفَعَكُمْ أَرْحَامُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ» «4»
گاهى اجازه حرف زدن و عذرخواهى هم داده نمىشود. «ووَلَا یُۆْذَنُ لَهُمْ فَیَعْتَذِرُونَ » «5»
قدرت فكر و تدبیر از دست آنها گرفته مىشود. «وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى» «6»
آرى، در چنین روزى كه همه رزق و برقها و جلوهها رنگ مىبازد، مالكیّت خداوند با تمام وجود جلوه مىكند.
بنابراین مراد از «مالك یوم الدّین» این است كه گرچه خدا مالك مطلق دنیا و آخرت است؛ امّا مالكیّت خداوند در روز قیامت بیشتر جلوه مىكند.
كوتاه سخن آنكه «مالك یوم الدین» همان معنایى را مىدهد كه در آیه دیگر مىخوانیم: «یَوْمَ لَا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَیْئًا وَالْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ » (انفطار، 19) و یا در جاى دیگر مىخوانیم: «لِّمَنِ الْمُلْكُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ» (غافر، 16)
پی نوشت ها:
(1). بقره، 166
(2). مۆمنون، 101
(3). شعراء، 88
(4). ممتحنه، 3
(5). مرسلات، 36
(6). حج، 2
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منبع: کتاب پرسش و پاسخهای قرآنی ج 1 ـ محسن قرآئتی