تبیان، دستیار زندگی
روزی بست های خود چسب: از میوه شاه بلوط تا سفینه های فضایی شاید بست های قلاب و حلقه ای كه به نام تجاری وِلكرو معروف اند مبتكرانه ترین و پرمصرف ترین بستی باشند كه در جهان مصرف می شوند. فكر ابداع  ولكرو نیز مانند ب...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

بستهای خود چسب و دیگر ارمغان های بخت یاری برای زندگی امروزی

بست های خود چسب: از میوه شاه بلوط تا سفینه های فضایی

شاید بست های قلاب و حلقه ای كه به نام تجاری وِلكرو معروف اند مبتكرانه ترین و پرمصرف ترین بستی باشند كه در جهان مصرف می شوند. فكر ابداع ولكرو نیز مانند بسیاری از اكتشافات مهم از مشاهده ای تصادفی سرچشمه گرفت.

در اوایل دهه 1950 جورج دمسترال در یكی از مناطق روستایی زادگاهش در سویس، پیاده روی می كرد. هنگامی كه به منزل بازگشت متوجه شد كه گرمكن اش از میوه های ریز شاه بلوط پوشیده شده است. همچنان كه آنها را از لباسش جدا می كرد از خود پرسید: چرا این قدر محكم می چسبند؟ كنجكاوی اش باعث شد میكروسكوپی بردارد و بررسی دقیقتری كند. او دریافت كه میوه شاه بلوط از قلاب هایی پوشیده شده است و این قلاب ها در حلقه های پارچه لباسش فرو می روند. ابتكاری كه طبیعت برای بذرافشانی و تولید مثل درختان شاه بلوط زده بود این بود كه میوه ها به بدن پرندگان و دیگر جانورانی كه می گذشتند بچسبد. دمسترال به این فكر افتاد كه بر اساس این خاصیت میوه شاه بلوط طرحی بریزد كه به جای آنكه باعث مزاحمت باشد، مورد استفاده قرار گیرد.

بقیه ماجرا تاریخچه ای بیش نیست. امروزه از قلاب های شبیه شاه بلوط و حلقه های بافته شده برای بستن هر چیزی از كفش های بچگانه گرفته تا میكروفون های شاتل های فضایی استفاده می شود. بست های ولكرو در مصنوعات متنوعی همچون اتومبیل ، اثاث منزل ، وسایل پزشكی، ابزارهای نظامی و مصارف بی شمار دیگری كاربرد پیدا كرده اند. ضمناً نام تجاری و با مسمّای ولكرو از دو واژه مخمل(Velvet) و قلابدوزی (Crochet) گرفته شده است.

نخستین نوارهای قلاب و حلقه در فرانسه ساخته شدند؛ اما تولید به صورت دستی بود و پیشرفت بسیار كندی داشت. تولید خودكار نوار حلقه دار نسبتاً ساده بود، اما تهیه نوار قلابدار در ابتدا با مشكل همراه بود. راه حلی كه برای مسئله ارائه شد و تهیه قلاب ها را نیز به طور خود كار عملی ساخت، تولید حلقه هایی بود كه با بریدن انتهای هر حلقه از آن قلابی درست شود! از هنگامی كه نخستین بست ها به بازار آمدند پیشرفت های زیادی شده است؛ با استفاده از مواد جدیدتر، هم جنس قلاب ها بهتر شده است و هم جنس حلقه ها. ابتدا رشته نایلونی كه برای تهیه قلاب ها و حلقه ها مصرف می شد ضخیمتر شد؛ سپس با مخلوط كردن پلی استر در نایلون ، رشته ها استحكام بیشتری پیدا كردند. برای آن كه بست ها به نور فرابنفش، مواد شیمیایی و رطوبت مقاوم باشند، از نوارهای پلی استر خالصاستفاده شد. امروزه حتی از قلاب های فولادی و پارچه های صناعی ( مصنوعی) عصر فضا برای تهیه بست هایی كه در هواپیماها و سفینه های فضایی مصرف شوند و دماهای بیش از 400 درجه سانتی گراد را تحمل كنند، استفاده می شود. برخی از بست هایی كه برای مصرف در فضا طراحی شده اند حتی در اكسیژن خالص هم آتش نمی گیرند.

ممكن است وقتی بعضی از ما در جنگلی قدم زده ایم از میوه های ریز شاه بلوطی كه به لباسمان چسبیده اند خسته شده باشیم. اما همه ما باید از جورج دمسترال ممنون باشیم كه كنجكاوی آن را داشت تا بفهمد چرا چنین اتفاقی می افتد، و نبوغش به اندازه ای بود كه چنان از شاهكار طبیعت تقلید كرد كه زندگی میلیون ها نفر را چنین راحت ساخت.


صابون شناور

از میان انواع صابون های دستشویی مختلفی كه در بازار وجود دارند، تنها صابونی كه از یك لحاظ منحصر به فرد است صابون آیوری است؛ چون بر آب شناور می ماند! ابداع این صابون بی نظیر نتیجه یك تصادف بود. در سال1879، كارگر بی حواسی ماشین همزن را در ساعت نهار روشن گذاشت و آن قدر هوا وارد مایع صابون كرد كه صاحبان كارخانه پراكتر و گمبل در ابتدا تصمیم داشتند آن را به دور ریزند. اما حیفشان می آمد این همه جنس را هدر دهند، بنابراین آن را از خط تولید خارج نكردند و به بازار فرستادند. چندی نگذشت كه در كمال شگفتی ، نامه هایی از مصرف كنندگان به دستشان رسید كه باز هم تقاضای آن صابون شناور معجزه آسا را می كردند.

هارلی پراكتر كه با ترفندهای بازاریابی آشنا بود، بی درنگ درباره صابون شناور جدیدی كه نه تنها در حمام، بلكه در لباسشویی نیز قابل استفاده بود، به تبلیغ پرداخت. برش كوچكی در صابون ها ایجاد كرد تا به راحتی دو نیم شوند. دستور داد صابون كارخانه اش تجزیه و تحلیل و با سه صابون مشهور و گرانقیمت وارداتی مقایسه شود، و وقتی در این بررسی معلوم شد كه صابون كارخانه پراكتر و گمبل كمترین ناخالصی را دارد آن را به عنوان صابون 44/99 درصد خالص معرفی كردند. از آن هنگام تاكنون نیز چنین بوده است.

ضمناً فراموش كردم وجه تسمیه این صابون از این قرار است: آیوری (ivory) به معنای عاج است و هارلی پراكتر در یكی از روزهای یكشنبه كه در كلیسا بود و سرود 45 انجیل (Wheat flakes , com flakes ) درباره قصرهای عاج می خواند، به فكر آن افتاد.


كورن فلكس و ویت فلكس

فرایند تهیه این دو صبحانه معروف آمریكایی نیز تا حدی به تصادف كشف شد. كورن فلكس در سال 1898 عرضه شد. بیش از یك روز بود كه برادران كلوگ( و. ك. كلوگ و ج. هـ. كلوگ) فراموش كرده بودند مقداری گندم پخته را مصرف كنند، و وقتی آن را از زیر غلتكهایشان رد كردند با تعجب دیدند به جای این كه گندم ها مثل همیشه به شكل صفحه مسطحی خارج شوند، به صورت پولك هایی بیرون آمدند. وقتی همین كار را با ذرت كردند كورن فلكس ( پولك های ذرت) به دست آمد، كه پس از مدت كوتاهی مقبولیت عام یافت. اما 26 سال طول كشید تا ویت فلكس (پولك گندم ) به بازار آید.


یادداشت های چسبان

اشتباه در تولید و الهام آسمانی دست به دست هم دادند و منجر به عرصه یكی از پر فروش ترین و پرمصرف ترین محصولات دهه1980 شدند. كسانی كه از برگه های یادداشت چسبانی كه به رنگ زرد یا رنگ های دیگر وجود دارند استفاده كرده اند نمی توانند تصور كنند قبل از این كه این برگه ها به بازار بیایند چگونه كارهای خود را انجام می دادند. در آمریكا و اروپا این ورقه های كوچك كاغذ را كه در همه جا مصرف دارند می توان در دفاتر و اداره ها، برنامه ها و پرونده ها، كنار تلفن ها و صفحه های كامپیوتر، در منازل و بر در یخچال و صفحه تلویزیون، یا شاید حتی بر در حیاط خلوت دید. این یادداشت ها كه در شركتM 3 اختراع شدند، صادقانه ترین شكل تمجید را به خود دیده اند؛ به دیگر سخن، هر شركتی از آنها تقلید كرده است و آنها را می فروشد!

اما برگردیم بر سر آن الهام آسمانی. در سال 1974 آرت فرای در بخش گسترش تولید شركتM 3 استخدام شد. او یكشنبه ها در گروه كـُر كلیسای نورث سن پال در مینه سوتا سرودهای مذهبی می خواند. برای آنكه وقت را هدر ندهد، كتابچه سرودش را با قطعاتی از كاغذ نشانه گذاری كرده بود، تا در مراسم دوم سرود مربوطه را به سرعت در زمان مناسب بیابد. اما بعضی وقت ها این تكه های كاغذ ناگهان بیرون می افتادند و درنتیجه فرای ضمن جست و جو در صفحات كتابچه اش از مراسم دوم عقب می افتاد.

فرای می گوید: نمی دانم الهام آسمانی بود یا این كه از خطبه های كشیش حوصله ام سر رفته بود، اما در هر صورت ذهنم متوجه جاهای دیگر بود، كه ناگهان به یاد چسبی افتادم كه سال ها قبل دانشمند دیگری درM 3 به نام دكتر اسپنسرسیلور كشف كرده بود فرای به خاطر داشت كه اسپنسر این چسب را به دور ریخته بود، چون آن قدر قوی نبود كه به طور دایمی قابل مصرف باشد. به فرای الهام شد كه شاید بتواند از این چسب استفاده كند تا موقتاً جایش را در كتابچه سرود حفظ كند، بدون آنكه نشانه اش به طور دایمی چسبیده باقی بماند- به قول فرای چسبی موقتاً دایمی باشد.

فرای روز دوشنبه به سركار برگشت و مشغول تهیه نشانه هایی برای كتابچه اش شد، اما چندی نگذشت كه مصارف دیگری برای آنها به نظرش رسید. او متوجه شد كه می توان از اصول این روش برای هر نوع یادداشتی استفاده كرد، چون در این برگه های یادداشت امكان چسباندن و جدا كردن یكجا جمع شده بود. البته این فكر بی درنگ مورد استقبال قرار نگرفت. لازم بود چسب را كمی تغییر دهد تا به اندازه كافی موقت و به اندازه كافی دایمی باشد، و همین مستلزم آزمایش های بسیاری بود.

پس از گذشت حدود یك سال و نیم ، فرای متقاعد شد كه به اندازه كافی معایب یادداشت های چسبان خود را بر طرف كرده است، بنابراین تصمیم گرفت آنها را به مسئولان بازاریابی عرضه كند. نخست نتوانست چندان توجهشان را جلب كند، چون آنان گمان نمی كردند كه مردم آن قدر به دفترچه یادداشت چسبانی احتیاج داشته باشند كه بیش از كاغذ پیش نویس معمولی برای آن پول بدهند. در سال 1977 یادداشت های چسبان به طور آزمایشی در چهار شهر آمریكا به بازار آمدند. در دو شهر نتایج ناامید كننده ای به دست آمد، اما در دو شهر دیگر استقبال مردم حیرت آور بود. بررسی های بیشتر نشان داد كه علت تفاوت در نتایج به دست آمده این بود كه در شهرهایی كه استقبال زیادی شده بود، فروشندگان نمونه های رایگان بین مشتریان توزیع كرده بودند. چاره كار همین بود- فقط باید یادداشت ها را به دست مصرف كنندگان می رساندند. در سال 1980 یادداشت های چسبان در سرتاسر آمریكا به گستردگی مصرف می شدند، و در اوایل سال 1981 فروش آن در اروپا با ایالات متحده آمریكا برابری می كرد.


اسكاچگارد

مطابق آنچه در یكی از تبلیغات شركتM 3 آمده است، ماده غبارزدای فلوئور و شیمیایی آنان كه با نام تجاری اسكاچگارد به فروش می رسد نتیجه یك اكتشاف تصادفی بود. كسی اشتباهاً مقداری از محصول جدیدی را كه تهیه شده بود بركفش كتانی خود ریخت، متوجه شد قسمتی كه بر آن ریخته شده بود به راحتی كثیف نمی شود، او به این فكر افتاد كه چه استفاده ای می تواند از آن بكند- بدین ترتیب تصادفی دیگر به اكتشافی انجامید.


مقالات مرتبط

اكتشافات تصادفی در پزشكی

آلرژی، آنافیلاكسی و آنتی هیستامین ها

خردل نیتروژن و شیمی درمانی سرطان

L S D چیست؟

آزمون پاپ چیست ؟