قدیمی‌ترین سند ایران

این كتیبه در محلی به همین نام در بین راه آسفالته ارومیه به اشنویه و در کنار جاده آسفالته قرار گرفته و دارای ارتفاعی حدود 150 سانتیمتر است.

این کتیبه در بالابه صورت هلالی شکل تراشیده شده است که یادآور شکل کلی کتیبه های دوران اورارتو بوده است. کتیبه عین اروم پیش از انقلاب اسلامی به وسیله پروفسور دکتر «ولفرام کلایس»، باستان شناس شهیر آلمانی مورد مطالعه قرار گرفت و بر این اساس آن را متعلق به دوران پادشاهان منو، از پادشاهان اورارتو، یعنی چیزی حدود 2900 سال قبل می دانند و فقط چند حرف (هجا) از کل کتیبه باقی مانده است.

با توجه به محل قرارگیری این سنگ نوشته در کنار چشمه ای پر آب و از سوی دیگر نزدیکی یک قلعه نظامی متعلق به دوران اورارتو در این محل، مسلماً دارای اهمیت فراوانی بوده و ایجاد چنین کتیبه ای برای موقعیت مناسب این محدوده به شمار می رود. متاسفانه به علت وضع بد جوی محل و یخ زدگی ها از سوی برخی عوامل سودجو فقط بقایای چند حرف از خطوط میخی آن به جا مانده است. 

تنها بقایای چند حرف از خطوط میخی آن به جا مانده است است که متاسفانه همین اندک هم مورد بی مهری متولیان فرهنگی است ، سنگ نوشته اژدها بلاغی قدیمی ترین سند نوشتاری شمال غرب ایران میباشد.

اقوام اورارتو

در سده های آغازین هزاره نخست پیش از میلاد، دولتها و اقوامی را در غرب و شمال غربی فلات ایران مشاهده میکنیم که زمینه ی شکل گیری دولت ماد در سده هفتم پیش از میلاد را به وجود آورند. یکی از این دولتها و اقوام، اورارتو نام داشت که در حدود سده نهم پیش از میلاد از یکپارچگی شماری از طایفه ها در پیرامون دریاچه ی وان با مرکزی به نام "توشیا" سامان گرفت.گستره ی این دولت گاه تا حوضه های دجله و بخش بالایی فرات و همچنین بخش هایی از آذربایجان کنونی را در بر داشت.

نام اورارتو نخستین بار در اسناد آشوری آمده است. در این اسناد از اتحادیه های اقوامی که در سرزمین کوهستانی ارمنستان و در کوه های جنوبی دریاچه ی وان، وجود داشته با نام اوروآتری Uruatri و نائیری Nairi یاد شده است.در تاریخ هرودوت از این دولت، به صورت آلارودی Alarodi سخن رفته است.

فرهنگ و زبان اورارتو

دولت اورارتو از نظر فرهنگی تا اندازه ای زیر استیلای فرهنگ آشوری قرار داشته است چنان که در کتیبه های این دولت، زبان آشوری به کار می رفت. بعدها با دگرگونی هایی، خط آشوری را با ویژگی های زبان اورارتویی منطبق کردند و خط میخی اورارتوری را یدید آوردند که با خط میخی آشوری تفاوت اساسی ندارد. در واقع می توان گفت که اورارتو ها از یکی از گونه های خط هوریانی به عنوان مبنای خط خود استفاده کردند که نزدیکی زیادی به خط آشوری داشت. این کتیبه ها به زبان اورارتویی نوشته می شد که چندان به زبان هوریانی( بر عکس خط) نزدیک نیست.

گسترش و اوج اورارتو

در پایان سده ی نهم پیش از میلاد، دولت اورارتو به سرعت پیشرفت کرد. در این زمان، ایشان شروع به گسترش قلمرو خود کردند. بدین جهت به نبردهایی در زمینهای میان دریاچه های وان و ارومیه و در سرزمین های جنوب دریاچه ارومیه و آن سوی قفقاز دست زدند. بدین سان، بخش مرکزی کشور مستحکم شد.

اوج قدرت اورارتو در زمان پادشاهی "منوآ Menua (مینوآ Minua) فرزند "ایشپونی نی" بود که اورارتو به بزرگ ترین کشور آسیای غربی تبدیل گشت و شامل سرزمینهای کوهستانی ارمنستان شد. این پادشاه در بسیاری از بخش های کشور قلعه ها، قصر ها و پرستشگاه های فراوان ساخت و آبادانی ها فراوان بکرد. این موضوع در کتیبه های زمان او، به خط میخی نوشته شده است. در این زمان پایتخت اورارتو، "توشپا" به درجه خوبی از استحکام رسید.

هنر اورارتو

مهمترین کارهای هنری اورارتو در آثار مفرغی و معماری آنها دیده می شود. این آثار به بیرون از سرزمین اورارتو فرستاده می شده و این گونه آثار در گورهای فریگیایی ها Phrygianدر گوردون Gordon و اتروسکی در ایتالیا و در اولمپ یونان یافت شده است.

در موزه بریتانیا و همچنین برخی موزه های فرانسه ، آثار هنر اورارتویی یافت می شود. دو تندیس مفرغی که از نزدیک دریاچه وان بدست آمده اکنون در موزه استانبول نگهداری میشود. این دو تندیس عبارتند از دو دسته ی دیگدان به صورت پرنده با بدن انسان.

در سال 1874 موزه ی بریتانیا نخستین تندیس کوچک مفرغی مربوط به اورارتو را به دست آورد که به شکل خدایی ایستاده بود که کلاهی مخروطی و قیف مانند داشت. تندیس مفرغی دیگری نیز به دست آمد که شیر بالداری بود و به این شیر یک سر انسان با شانه و دست ها افزوده بودند و دو دست شیر در جلو به هم بسته شده بودند.

از آن جا که کاوش های انجام شده برای یافتن اشیای اورارتویی پیوسته نبوده است در نتیجه هنر این مردم، به صورت دقیق بررسی نشده است و گاه با هنر آشوری به اشتباه گرفته شده است. این اشتباه به دلیل نزدیکی سبک هنری این دو فرهنگ به یکدیگر بوده است. که این نزدیکی خود ناشی از همسایه بودن این دو کشور و تعاملات و کشمکش هایی که با یکدیگر داشته اند، بوده است.

تصاویر افراد تنومند که از نیمرخ و به صورت ناشیانه نشان داده شده اند از ویژگی های هنر اورارتویی است. همچنین ایشان تیزبینی خاصی رد نشان دادن جانوران از خود نشان داده اند. در نقوش زینتی، خطوط مستقیم و اریب و موجدار و دایره های فراوان به کار رفته است. همه جانوران در هنر اورارتویی به صورت آرام نشان داده شده اند.

هنر اورارتویی افزون بر هنر آشوری با هنر هیتی ها نیز در پیوند بود. در دوره ای آنها را بازرگانی به سوی مدیترانه را به تصرف خود در آوردند این پیوند شکل گرفته است.

همچنین پیوندهایی میان هنر سکایی و هنر اورارتویی بر قرار است. گنجینه ی سقز و کاوش های کرمیر – بلور، اشکارا پیوندهای هنر سکایی را از سریق هنر اورارتویی با شرق باستان نشان می دهد. سکایان، بدن جانوران به ویژه گاو را بسیار مانند به اورارتویی ها نمایش می دادند در بخش علیای غلاف درخت سپندینه ای دیده می شود که بسیار مانند به درختان اورارتویی بر روی کمربندهای مفرغی است و دو پری بالدار به جای میوه دان کوچک، چیزی در دست خود گرفته اند که مانند به چیزی است که در دستهای خدایان بر روی کمربندهای اورارتویی از ناحیه کرمیر – بلور وجود دارد.

انقراض اورارتو ها

در حدود سال 590 پیش از میلاد دولت اورارتو به دست ماد بر افتاد، اقوامی که تا این زمان تابع دولت اورارتو بودند، با مادها در شکست دادن اورارتو هم دست شدند.