تبیان، دستیار زندگی
پایتخت نقشی اساسی در تعیین هویت جغرافیایی ملت ها دارد و در اولین نگاه مرکز تجمع قدرت سیاسی و اقتصادی دولت است
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سودای پایتختی برای تهران


پایتخت نقشی اساسی در تعیین هویت جغرافیایی ملت ها دارد و در اولین نگاه مرکز تجمع قدرت سیاسی و اقتصادی دولت است.
تهران

معمولا پایتخت ها به دنبال انعکاس ویژگی های بی همتا و منحصر به فرد کشور و به تبع آن، نقشی حیاتی در مشروعیت بخشیدن به دولت، آن هم به صورت کاملاً قانونی هستند در چنین نگاهی، تهران نیز به عنوان پایتخت جمهوری اسلامی ایران از این مقوله مستثنی نیست. هر چند از اول انقلاب همواره انتقال پایتخت از تهران به شهر دیگر مطرح بوده اما هر بار و بعد از مدتی بحث و بررسی، این موضوع به نوعی مسکوت مانده است اکنون با تشدید آلودگی هوای تهران و تشدید خطر زلزله و بحران پس از آن، تغییر پایتخت به یک ضرورت اجتناب ناپذیر تبدیل شده است، تا جایی که پس از تدوین سیاست های کلی نظام در مجمع تشخیص مصلحت نظام و تاکید بر انتقال پایتخت، این بار نمایندگان مجلس، دست به کار شدند تا با ارائه طرحی، این موضوع را از گمانه زنی به قانون تبدیل کنند، اما آیا واقعا انتقال پایتخت به این سادگی امکان پذیر است؟

محمدرضا حسین نژاد، عضو کمیسیون عمران مجلس هشتم، معتقد است: «آنچه در تهران بیشتر از همه اثرگذار است، حضور بخش خصوصی، کارگران و افرادی است که مهاجرت کرده یا به اقتضای شغل خصوصی، در تهران حضور دارند که این امر، فارغ از تصمیم های دولتی بوده و انتقال آن ها به سختی امکان پذیر است.»

سودای رشد و ترقی در تهران

تهران که از زمان قاجاریه به عنوان پایتخت ایران مطرح شده بود و در طول دوران حکومت قاجاریه و پهلوی، رشد و توسعه را تجربه کرده بود، از اواخر دهه 30 شمسی با پدیده جدید مهاجرت رو به رو شد. با انجام اصلاحات ارضی در سال 1346 و فروش اراضی از سوی ملاکین و فئودال ها، روند حضور این افراد در تهران و راه اندازی برخی صنایع در حاشیه آن بیشتر شد و در نهایت با راه اندازی برخی صنایع بزرگ، مانند کارخانه ایران ناسیونال (ایران خودرو)، روند مهاجرت کارگران به پایتخت نیز شتاب گرفت و به رشد و توسعه  شهرنشینی در تهران انجامید تجمع مراکز حکومتی در کنار مراکز مهم اقتصادی و ایجاد فرصت های شغلی بی شمار، انگیزه های زیادی را برای جویندگان کار در سراسر کشور ایجاد می کند تا با مهاجرت به تهران، سودای رشد و ترقی را دنبال کنند، اما چون مکانی برای زندگی در تهران ندارند، اکثراً یا حاشیه نشین می شوند، یا به سوی شهرهای کوچک اطراف تهران رهسپار می گردند، گذشته از نامتجانس بودن زندگی فرهنگی و اقلیمی پایتخت نشین ها، گستردگی جمعیت، خطرهای بالقوه ای را به همراه خود به تهران آورده است. از احتمال وقوع زلزله و بروز یک فاجعه انسانی میلیونی، بحران آلودگی هوا و رشد بیماری های تنفسی و خونی گرفته تامشکلات ناشی از تأمین نیازهای اجتماعی افراد؛ اعم از حمل و نقل عمومی، بهداشت، آسایش و مسائلی از این دست، همه و همه محصول گستردگی و رشد بی جای جمعیت در تهران است.

«آنچه در تهران بیشتر از همه اثرگذار است، حضور بخش خصوصی، کارگران و افرادی است که مهاجرت کرده یا به اقتضای شغل خصوصی، در تهران حضور دارند که این امر، فارغ از تصمیم های دولتی بوده و انتقال آن ها به سختی امکان پذیر است.»

دکتر بهرام عکاشه، از اساتید زلزله شناسی کشور نیز، با تاکید بر احتمال وقوع زمین لرزه در تهران و تبدیل این حادثه به بزرگ ترین فاجعه تاریخ، معتقد است: «برای کاهش خسارات و تلقات انسانی این فاجعه، باید با اتخاذ سیاست های عاقلانه و منطقی و به دور از احساس، تهران را تخلیه کرد.» البته در این میان، دکتر علی اکبر جلالی، عضو پژوهشکده الکترونیک دانشگاه علم و صنتعت، انتقال پایتخت را تفکری خطرناک می داند و معتقد است: «نیازی به انتقال پایتخت نیست، بلکه با استقرار هر وزارتخانه در هر استان و توسعه شبکه های اجتماعی و فناوری های نوین چون وب، می توان دولت را از بلایای طبیعی مصون نگه داشت.» مناطق 4، 14و 15 مناطق بزرگ تری از تهران هستند که به تنهایی جمعیتی بیشتر از برخی استان های کشور دارند. حال، در کنار هم قرار گرفتن 22 منطقه و چندین شهر حاشیه ای ، که هر کدام وسعت بالایی از جمعیت را درون خود جای داده اند، به مشکلات زیادی در این شهر منجر شده است.

تهران

جایگزین هایی برای تهران

گزینه لازم برای انتقال پایتخت، باید حاوی سه ویژگی اساسی باشد؛ دوری از کانون خطر زلزله، امکان توسعه زمینی و دسترسی به منابع آبی مناسب، که از جمله مهم ترین ویژگی های یک پایتخت است. اگر چه تهران از ابتدا واجد چنین ویژگی هایی به صورت بالفعل نبود، اما همگام با توسعه جمعیت رشد زمینی و دسترسی به منابع آبی برای آن ایجاد شده است. با این حال مهم ترین خطر تهدید کننده تهران، موضوع زلزله است.

به شهر سمنان، اراک و همدان از مهم ترین گزینه هایی هستند که از سال های قبل از انقلاب و به سال های اخیر، به عنوان گزینه های جدی برای انتقال پایتخت مطرح بوده اند. سمنان به دلیل قرار گرفتن در مجاورت کویر لوت، از معدود نقاط بدون خطر زلزله در کشور است که به واسطه مسطح بودن زمین آن، از امکان خوبی برای انتخاب شدن به عنوان پایتخت کشور برخوردار است، اما همین دو ویژگی واجد عیب بزرگی به اسم کمبود منابع آبی و کشاورزی است که توسعه این شهر به عنوان پایتخت کشور را با مشکل مواجه می کند. شهر اراک نیز اگر چه به دلیل قرار گرفتن در منطقه کوهپایه ای، از منابع آبی مناسب برخوردار بوده و از نظر سوابق قبلی به لحاظ سیل، زلزله و سایر بلایای طبیعی، نقطه امنی محسوب می شود، اما محصور بودن این شهر از سه طرف در میان کوه ها و از یک طرف، به کویر میقان، عملا توسعه آن را با مشکل مواجه کرده است.

شهر همدان اما موقعیت بهتری داشته و هم به لحاظ منابع آبی دسترسی نسبتاً مناسبی داشته و هم به لحاظ سابقه تاریخی، پیش از این نیز پایتخت ایران بوده و کشش چنین موضوعی را دارد، ولی خطر زلزله و دوری از مناطق شرقی، یک مشکل بزرگ در انتخاب این شهر به عنوان مرکز کشور محسوب می شود.

شهر اراک نیز اگر چه به دلیل قرار گرفتن در منطقه کوهپایه ای، از منابع آبی مناسب برخوردار بوده و از نظر سوابق قبلی به لحاظ سیل، زلزله و سایر بلایای طبیعی، نقطه امنی محسوب می شود، اما محصور بودن این شهر از سه طرف در میان کوه ها و از یک طرف، به کویر میقان، عملا توسعه آن را با مشکل مواجه کرده است

حسن نوروزی، عضو کمیسیون اصل 90، پیشنهاد دیگری برای جایگزینی تهران مطرح می کند و می گوید: «من پیشنهادم این بود که روی شهر پرند، به عنوان گزینه جدی مطالعه کند، چون شهر پرند روی گسل زلزله قرار ندارد و شهری است که تا 700 هزار نفر ظرفیت دارد و فاصله این شهر تا فرودگاه بین المللی امام خمینی (ره) نیز حدوداً سه دقیقه است. همچنین با ادامه این شهر، که به طرف شهریار و کرج حرکت خواهد کرد، می توانیم وزارتخانه ها را اینجا مستقر کنیم.»

به هر روی، انتخاب یک پایتخت جدید، موضوعی نیست که بتوان در کوتاه مدت به آن دست یافت، بلکه موضوعی است که نیاز به مطالعات چندین ساله دارد تا تمامی ابعاد، مزیت ها و هزینه های آن روشن شود شاید با اجرای طرح هایی نظیر انتقال مراکز اداری، مانند مالزی، یا انتقال مراکز آموزشی نظیر آلمان، یا انتقال مراکز تجاری مانند آنچه در استرالیا شاهد آن هستیم، بتوان از تراکم جمعیت در تهران کاست که در آن صورت دیگر بحث انتقال پایتخت، سالیه به انتقاء موضوع خواهد بود.»

بخش اجتماعی تبیان

منبع :مجله متن