آیا می دانید ادوارد جنر چگونه موفق به كشف واكسن آبله شد ؟

مطابق مقاله ای كه ا.ل. كامپیر در سال 1957 تحت عنوان پژوهش، بخت یاری و جراحی ارتوپدی نوشت كه شهرت ادوارد جنر به دلیل آشنا كردن جهانیان با واكسنی است كه جان میلیونها نفر را از مرگ شوم ناشی از آبله رهانیده و چندین میلیون نفر دیگر را از ظاهر زشت و وحشتناكی كه بر اثر ابتلا به این بیماری ایجاد می شود ، نجات داده است. دكتركامپیر می نویسد:

جنر واكسن خود را در پی كار طولانی و طاقت فرسا در آزمایشگاه كشف نكرد. در 19 سالگی شیردوشی به او گفته بود كه هرگز به آبله مبتلا نخواهد شد، چون قبلاً به آبله گاوی مبتلا شده بود. بعدها وقتی جنر پزشك شد و به بی فایده بودن تلاشها یش برای درمان این بیماری پی برد، جمله آن شیردوش را به خاطر آورد. تحقیق كرد و دریافت شیردوشان تقریباً هرگز، حتی وقتی از مبتلا یان به آبله پرستاری كنند، دچار آبله نمی شوند. به نظرش رسید كه آبله گاوی را به افراد تلقیح كند، تا آنها را از ابتلا به بیماری مرگبارتر آبله مصون سازد. این بخت یاری حقیقی بود. بدون این كه زحمتی بكشد، دریافت كه آبله گاوی باعث ایمنی در برابر آبله می شود. قوه تشخیص او به اندازه ای بود كه توانست به ارزش این حقیقت پی ببرد و از آن استفاده كند.

ادوارد جنر به سال 1749 در بركلی از توابع گلاسترشر انگلستان به دنیا آمد. در شش سالگی پدرش كه یك روحانی مسیحی بود ، درگذشت و برادر بزرگترش مسئولیت تربیت او را به عهده گرفت. تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس محلی گذراند، و در آنجا به تاریخ طبیعی علاقه مند شد. تحصیل طب را زیر نظر دانیل لادلو ، از جراحان سادبری در نزدیكی بریستول آغازكرد. در این هنگام بود كه شیردوش، رابطه بین آبله گاوی و آبله را برایش تعریف كرد.

در 21 سالگی به لندن رفت تا زیر نظر پزشك مشهوری به نام جان هانتر به تحصیل ادامه دهد. دوسال در منزل هانتر سكونت داشت. در سال 1771 سرجوزف بنكس او را استخدام كرد تا نمونه های جانوری را كه در سفر اول كاپیتان كوك جمع آوری كرده بود، برایش آماده و مرتب كند. در دومین سفر اكتشافی كوك، به او پیشنهاد شد كه به عنوان طبیعیدان با آنها همسفر شود، اما جنر برای آنكه طبابت خود را در بركلی، و بعدها در چلتنهم ادامه دهد، این پیشنهاد را رد كرد. او به پرنده شناسی، زمین شناسی، موسیقی و سرودن شعر علاقه داشت، ولی در سال 1792 تصمیم گرفت علاقه خود را منحصراً به پزشكی معطوف كند و بدین ترتیب، دكترای پزشكی خود را از سن اندروز گرفت.

قاعدتاً در همین زمان بود كه خیال ایمن سازی در ذهنش نشو و نما یافت. وقتی درلندن بود رابطه بین آبله گاوی و آبله را برای هانتر مطرح كرد، اما هانتر علاقه ای به آن نشان نداده بود. در سال 1775 جنر در زمینه عقاید روستاییان گلاسترشر در باره آبله به تحقیق پرداخت. تا سال 1780 دریافت كه دو نوع آبله گاوی وجود دارد، و فقط یكی از آنها از آبله پیشگیری می كند. همچنین تعیین كرد كه نوع موثر آبله گاوی تنها وقتی اثر محافظتی دارد كه در مرحله خاصی از بیماری منتقل شود.

چون موارد آبله گاوی در منطقه سكونتش اندك بود، فرصت چندانی برای آزمودن نظریه هایش نداشت. مقداری از مایع درون تاولهای ( یا آبله ) دست شیردوشی را كه به آبله گاوی مبتلا بود بیرون كشید و آن را به لندن برد تا به پزشكان آنجا نشان دهد. اما آنان باز هم به اهمیت نظریاتش پی نبردند. با این حال، در ماه مه سال 1796 پسر هشت ساله ای را به نام جیمزفیپس با مایعی كه از تاولهای آبله گاوی دست شیردوش خارج كرده بود، مایه كوبی كرد. دو ماه بعد، با دقت ، مایع آبله را به پسرك تلقیح كرد و همان طور كه پیش بینی كرده بود، پسرك دچار آبله نشد.

انسان تعجب می كند كه چطور جنر توانست پسرك و والدینش را برای انجام چنین كار خطرناكی متقاعد كند. شاید درآن موقع همه گیری آبله در منطقه به وجود آمده بود. در این مورد یك توجیه احتمالی در مبحث ایمنی دایرة المعارف بریتانیكا( ویرایش سال 1962، جلد 12، صفحه116) آمده است: تا قبل از كشف واكسن آبله در سال 1796، مردم را با تزریق مایع به دست آمده از ترشحات پوستی مبتلایان، ایمن می كردند. برخی از افرادی كه بدین ترتیب مایه كوبی می شدند آبله می گرفتند، اما وحشت از این بیماری آن قدر زیاد بود كه بسیاری ترجیح می دادند به جای ابتلا به شكل طبیعی آبله كه اغلب اوقات كشنده بود، به بیماری تلقیح شده كه احتمال مرگ و میر بر اثر آن كمتر بود، مبتلا شوند .

نتیجه مطلوبی كه در فیپس به دست آمد برای جنر بسیار دلگرم كننده بود، اما قبل از آنكه موفقیت خود را اعلام كند، صبر كرد تا آزمایش دومی انجام دهد. این آزمایش دو سال بعد انجام شد، چون موارد آبله گاوی در گلاسترشر موقتاً به صفر رسید.

پس از دومین مایه كوبی موفقیت آمیز آبله گاوی و ایمن سازی علیه آبله، جنر برای اعلام كشفش رساله ای آماده كرد. اما تصمیم گرفت نخست به لندن برود و شیوه اش را در آنجا تكرار كند. ولی در مدت سه ماهی كه در لندن اقامت داشت كسی را پیدا نكرد كه جرئت تن دادن به مایه كوبی را داشته باشد. اما همین كه به خانه اش بازگشت، هنری كلاین كه از پزشكان برجسته بیمارستان سن توماس در لندن بود، چندین مایه كوبی را با موفقیت انجام داد، و جامعه پزشكی را از كارایی آبله گاوی در پیشگیری از آبله آگاه ساخت.

اما بروز دو مشكل متفاوت باعث شد كه پذیرش روش ایمن سازی جنر باز هم به تأخیربیفتد. از یك طرف جراح معتبری به نام ج . اینگنهاوز آن را به شدت مورد انتقاد قرار داد و برای مدتی دیگران را نسبت به آن بدبین ساخت. از سوی دیگر پزشك تندرویی به نام جورج پیرسون سعی كرد اعتبار كشف ایمن سازی را بی آنكه دانش یا تجربه ای كافی در این زمینه داشته باشد، از آن خود سازد، و ماده مایه كوبی آلوده ای تهیه كرد كه باعث بروز تاولهایی شبیه آبله می شد. جنر ثابت كرد كه واكسن پیرسون آلوده بوده است و خبر موفقیت استفاده از مایع خالص آبله گاوی به زودی در سراسر جهان منتشر شد.

فهرست زیر نشان می دهد كه در نهایت ، جنر تا چه حد مورد احترام قرار گرفت: در سال 1803 انجمن سلطنتی جنری برای گسترش شایسته ایمن سازی در لندن تأسیس شد؛ دانشگاه آكسفورد دانشنامه افتخاری دكترای پزشكی را در سال 1813 به جنر اعطا كرد؛ سالگرد نخستین ایمن سازی موفقیت آمیز ( بر روی جیمز فیپس) تا مدتها در آلمان جشن گرفته می شد؛ وزیر دارایی انگلستان 20000 پوند اعتبار در اختیار جنر گذاشت؛ هند 7383 پوند برایش كمك مالی جمع آوری كرد؛ مجسمه های جنر در گلاستر و لندن بر پا شد؛ و حتی گفته می شد كه وقتی شخص ناپلئون شنید كه جنر سفارش دو اسیر جنگی انگلیسی را كرده است، آنان را آزاد ساخت و گفت: آه، نمی توانیم خواهشی را كه بدین نام شده است رد كنیم .

اشاره:

جنر از واژه واكسیناسیون استفاده نكرد، بلكه به جایش لفظ مایه كوبی یا واریوله واكسینه را به كار برد. معنای لغوی اصطلاح لاتینی اخیر تاولهای ریز گاو است. تا حدود یك قرن بعد، مایه كوبی جنری آبله گاوی، تنها روش ایمن سازی علیه بیماری بود.

در سال 1880 لویی پاستور برای ایمن سازی مرغان علیه وبا كه در یك همه گیری، 10% طیور فرانسه را از بین برده بود، روشی ابداع كرد. او باكتری ایجاد كننده این بیماری را جداسازی كرد و با كشت شكل ضعیف شده و تلقیح آن به مرغان، آنها را نسبت به حمله مرگبار بیماری ایمن ساخت. اصول كلی روش پاستور با روشی كه جنر برای مایه كوبی با آبله گاوی ابداع كرد یكی بود ( قبل از آنكه ویروس آبله به شكل آبله گاوی به شیر دوش منتقل شود، در بدن گاو ضعیف شده بود.)

در سال 1881، پاستور با روی آوردن به سیاه زخم، كه از بیماری های گاو و گوسفند است، باسیل آن را جدا كرد. او این باكتری را در دمایی بالاتر از دمای بدن حیوان كشت داد تا مایعی برای تلقیح تهیه كند كه موجب حمله خفیف سیاه زخم در جانور شود، و حیوان را برای روزی كه دچار حمله شدید بیماری می شود، ایمن سازد.

همان طور كه خود پاستور گفت، او برای ارج نهادن به شایستگی و خدمات مهم یكی از بزرگترین انگلیسیان، یعنی جنر ، واژه واكسیناسیون را به طور كلی برای روش مایه كوبی پیشگیری كننده وضع كرد.

چهار سال بعد پاستور واكسنی برای بیماری كه در حیوانات ، هاری و ( گاه ) در انسان آب گریزی خوانده می شود، ابداع كرد. پژوهشهای پیشگامانه پاستور، كه بر كشف بخت یارانه جنر مبتنی بود، ایمن سازی را به دانشی بسیار كارامد تبدیل كرد، و زمینه را برای وقوع انقلابی در مهار بیماریهای عفونی آماده ساخت. شاید گذشته از كشف آنتی بیوتیك ها، هیچ اكتشافی چنین تأثیر عمیقی بر سلامت انسان نگذاشته باشد. به نوشته و.ر. كلارك در پایه های تجربی ایمنی شناسی معاصر(1986) ، سرآمد موفقیت ها در فرایند ایمن سازی ریشه كنی كامل آبله بوده است. در نیمه نخست قرن بیستم ، سالانه حدود 2تا3 میلیون مورد جدید گزارش می شد. در سال 1949 آخرین مورد آبله در ایالات متحده، و در سال 1977 آخرین مورد تأیید شده سراسر جهان در سومالی گزارش شد.

منبع : سرگذشت اكتشافات تصادفی در علم- ترجمه : محی الدین غفرانی-