اخلاق انتخاباتی از دیدگاه قرآن
اخلاق انتخاباتی به عنوان یکی از مسائل مهم، همواره از سوی رهبران دینی و سیاسی، مورد تأکید و اهتمام قرارگرفته است؛ زیرا شرایط انتخاباتی، بستر مناسبی برای اتهامات، افترا، شایعه پراکنی مطالبات غیرواقعی و امور ضد اخلاقی و ضد هنجاری دیگر است.
حتی اگر رقیبان، اصول اخلاقی را مراعات نمایند، هواداران و پیروان آنها، بعضاً هنجارشکنی میکنند. این در حالی است که اصول عقلانی و مبانی حقوقی و ارزشهای اخلاقی با خاستگاههای عقلانی و عقلایی و شرعی بر مراعات آن، به ویژه در حوزه عمل سیاسی تأکید بیشتری میکند تا از فروپاشی اخلاقی و امنیت روحی و روانی جامعه جلوگیری شود.
نویسنده این مطلب کوتاه بر آن است تا به نقش انتخابات در اکمال و یا افساد اخلاق اجتماعی بپردازد و تأثیرات آن را در صحنه اجتماعی، بر اساس آموزههای قرآنی بازخوانی کند. با هم این مطلب را از نظر میگذرانیم.
انتخابات و اتهامات
از آن جایی که منصب در اسلام، مسئولیت و تکلیف است، تنها کسانی میتوانند در این مقام و مسئولیت قرار گیرند که از همه نظر، خود را شایسته بدانند، زیرا پذیرش مسئولیتها به عنوان واجب کفایی مطرح میشود و تا زمانی که دیگرانی تواناتر و شایستهتر هستند، شخص نمیبایست خود را در منصب مسئولیت قرار دهد.
از سوی دیگر، در تفکر و بینش اسلامی، خداوند از دانشمندان و افراد شایسته جامعه تعهد گرفته است تا مسئولیتها را بپذیرند و آن را در حد توان به درستی انجام دهند.
بر این اساس، کسانی که وارد صحنه انتخابات میشوند تا مسئولیتی را از سوی مردم بپذیرند، میبایست به این نتیجه برسند که از شایستگی و توانایی لازم برخوردار میباشند و استطاعت عمل اصلاحی و خوب را دارند. در این صورت نیازی نیست که به تخریب و اتهام دیگری بپردازند، زیرا هرگونه اتهام دیگری، هم امری ضد اخلاقی، هم جرم قانونی و هم گناه شرعی است که پیامدهای بدی برای افراد در دنیا و آخرت خواهد داشت.
کسانی که به تهمت و اتهام روی میآورند، در حقیقت نشان میدهند که شایستگی ورود به این صحنه را ندارند و اصولاً رفتارهای ایشان، خود بهترین گواه و داور برای بیشایستگی آنهاست.
به نظر میرسد که بسیاری از اتهامات که از سوی برخی از نامزدهای انتخاباتی مطرح میشود، اتهاماتی با خاستگاه حسادت است. به این معنا که برخی از افراد به سبب آن که دیگری نامآورتر و محبوبتر از وی شده، عصبانی است؛ زیرا او بر این باور است که سابقه وی در اسلام و ایمان و یا حرکتهای انقلابی موجب میشود تا او به عنوان سابقون، مطرح و محبوب باشد و منتخب مردم شود. این در حالی است که حفظ سوابق برای بهرهبرداریهای دنیایی نیست. از این رو امیرمومنان(ع) در هنگام تقسیم بیتالمال، ضمن حفظ و پاسداشت سوابق افراد، آن را ملاکی برای تقسیمات مالی قرار نمیداد و سوابق را عامل تقرب بیشتر به سوی خداوند میدانست، نه ابزاری برای سوءاستفاده در امور مالی و یا دنیوی.
قرآن تبیین میکند که وجود امکانات مادی در دست برخیها (سوره توبه آیه 47) و یا محبوبیت در نزد دیگران (اصطلاح روانشناسی اجتماعی) چنان که درباره یوسف گزارش میکند، عامل مهم حسادتانگیزی در برخی میباشد؛ و لذا محبوبیت اجتماعی کسانی دیگر را برنمیتابند و خود را سزاوار دوستی و محبت مردم میشمارند و نسبت به کسانی که کوچکتر و کمسابقهتر هستند، حسادت میورزند و محبت مردم نسبت به آنها را برنمیتابند.
حرص و طمع در امور مادی و دنیوی از دیگر علل و عوامل اتهام زنی و حسادت افراد است که در برخی از آیات بدان اشاره شده است.
کسانی نیز به سبب آن که احساس کمبود شخصیت میکنند و نسبت به دیگری کم میآورند، میکوشند تا با بزرگنمایی و شخصیت سازی دروغین، کمبودهای خودشان را جبران کنند؛ این گونه است که به ابزار اتهام و کوچکنمایی دیگران اقدام میکنند. قرآن، ریشه و خاستگاه این گونه اعمال و رفتارهای ضد اخلاقی را در زنگار قلب و حب دنیا و مهر خوردن دلها میداند. (سوره غافر آیه 53)
خداوند در این آیه، این افراد را به عنوان جبار معرفی میکند؛ زیرا جبار کسی است که میکوشد تا نقص خود را با ادعاهای بیاساس و دروغین جبران کند. (مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ذیل واژه جبر)
خداوند، علل بسیاری از رفتارهای ضد اخلاقی از جمله اتهام زدن به دیگران را در هواهای نفسانی و روحیه استکباری (سوره ص آیه 62 و سوره یوسف آیه 35 و آیات دیگر)، غفلت از خداوند و ترک راه رشد و کمال (سوره اعراف آیه 146 و سوره کهف آیه 82)، نژادپرستی (سوره اعراف آیه 11 و 21 و سوره اسراء آیه 16 و آیات دیگر)، عجب و غرور و خودپسندی نسبت به خود (سوره قصص آیه 67 و 87) میداند و از انسان میخواهد که با یاد خداوند، خود را از این بیماریهای خطرناک برهاند.
شایعه پراکنی
یکی از شیوههای ضد اخلاقی که از سوی برخی افراد، به شدت مورد استفاده قرار میگیرد، شایعهسازی و شایعهپراکنی است. شایعه، خبری است که در میان مردم پخش شده و مردم به عنوان یک خبر با آن برخورد میکنند و احتمال صدق در آن میدهند، ولی درستی و نادرستی آن معلوم نشده است.
شایعات به سبب آن که در بسیاری از موارد به حریم خصوصی وارد میشوند و اطلاعاتی را از این حوزه در اختیار دیگران قرار میدهند، مورد توجه قرار گرفته و به سرعت گسترش مییابد.
قرآن، شایعهسازی و شایعهپراکنی را عامل بسیاری از نابهنجاریهای اجتماعی، از جمله سلب آرامش مردم و ایجاد اضطراب در جامعه برمیشمارد.(نساء آیه 38)
در آیه 144 سوره آل عمران، شایعهسازی و شایعهپراکنی را عامل شکست جامعه در برابر دشمن و نفوذ او به حریم امنیت آن میداند. بسیاری از شایعات سیاسی و اجتماعی، به هدف تضعیف روحیات عمومی مردم و قرار دادن امت و جامعه در موضع انفعال، تولید و ترویج میشود.
هتک حرمت و حریم مردم و یا افراد، از دیگر کاربردهای شایعهسازی است که از سوی شایعهسازان و شایعهپراکنان مورد توجه و اهتمام است. (سوره نور آیه 91)
بنابراین میتوان گفت که شایعهسازی و شایعهپراکنی با اهداف و انگیزههای مختلف انجام میگیرد، ولی نتیجه همه آنها، چیزی جز فروپاشی اخلاقی جامعه و از میان بردن امنیت روحی و روانی شخص و یا جامعه نیست.
اگر نگاهی گذرا به اخبار و اطلاعاتی شود که در سایتها و روزنامهها و دیگر رسانههای گروهی و همگانی منتشر میشود، به آسانی میتوان دریافت که دشمن با بهرهگیری از گرایشهای افراد به اشخاص و یا طیف و جناح خاص و یا سادهلوحی مردم، میکوشد تا حریمهای اخلاقی جامعه را بشکند و اموری را که در حریم خصوصی افراد قرار دارد، در سطح جامعه مطرح سازد و این گونه، هنجارهای اجتماعی جامعه را از میان بردارد.
از اهداف دیگری که دشمن در هنگام انتخابات با شایعهسازی و شایعهپراکنی دنبال میکند، فروپاشی و شکستن امنیت روحی و روانی جامعه است.
بسیاری از اخباری که در بیرون مرزها تولید و ترویج میشود، به هدف از میان بردن امنیت اجتماعی و سیاسی و مشروعیت سیاسی و مقبولیت دولت اسلامی است. در این میان، برخی از نامزدهای انتخاباتی و هواداران آنها، خواسته و ناخواسته در مسیری قرار میگیرند که دشمنان میخواهند؛ و این گونه است که خود، آن را باور کرده و به ترویج و تبلیغ آن به شکل طرح مسئله میپردازند.
این در حالی است که قرآن، از مۆمنان میخواهد كه از شایعهسازی و شایعهپراکنی اجتناب ورزند و اگر خبری را شنیدهاند پیش از آن که پخش کنند و منتشر سازند، با رهبران جامعه در میان گذارند (نساء آیه 38). به ویژه آن که این اخبار، حریم خصوصی افراد (سوره نور آیات 11 و 61 و 71) و یا امنیت سیاسی و اجتماعی و نظامی جامعه (سوره نساء آیه 38) را بشکند و آن را تهدید کند.
ادامه دارد ...
نویسنده: محمد رحمتی
شبکه تخصصی قرآن تبیان
آخرین یادداشتهای قرآنی:
بزرگترین بازار در انتظار حواسپرتی مشتریان