کهن‌ترین نسخ چاپی در چین (2)

یکی از موارد بکارگیری هنر گرافیک و چاپ ،که امروزه بسیار متداول و معمول است، استفاده از این هنر در صنعت چاپ اسکناس است. چینی ها در استفاده از این فن هم پیشرو بودند.

در اوایل قرن نهم م. دولت چین برای تاجرانی که پول خود را نزد دولت امانت می گذاشتند ، کاغذی منتشر می کرد که گواه این امانت بود. در سال 1000میلادی دولت با کمبود پول فلزی مواجه شد، در نتیجه پول کاغذی طراحی و چاپ شد و به جای سکه ی فلزی مورد استفاده قرار گرفت.  دولت بر تولید این نوع پول نظارت کامل داشت و همه ساله میلیونها قطعه پول چاپ می کرد.

پس از آن و در پی تورم و کاهش ارزش پول ، دولت کوشید تا اعتبار پول کاغذی تثبیت شود، از این رو آن را روی کاغذ ابریشم اعلای معطر و برخی را روی کاغذ رنگین چاپ کردند و مرگ را کیفر جعل پول قرار دادند. بدین ترتیب چین نخستین جامعه ای بود که مردم آن روزانه و به طور مستقیم با تصاویر چاپی در تماس بودند. علاوه بر پول کاغذی ، باسمه های قالبی تصاویر و متون مذهبی کاملا رواج داشت.

در قرن دهم اغلاط متون کلاسیک کنفوسیوس مشخص شد، وزیر اعظم چین " فنگ تائو" به شدت بیمناک گشت و تهیه متون جدید را ضروری دانست تا بتواند اصل نسخ را که از وجود غلط مبرا بود ، حفظ و محفوظ دارد. "فنگ تائو" به سبب مهیا نبودن منابع لازم برای تهیه ی دست نبشته های سنگی جهت انجام این وظیفه ی تاریخی،  به شیوه ی رو به تکامل و سریع چاپ لوحه ای متوسل شد.

اساتید بسیاری به عنوان ویراستار و یک خوشنویس مشهور در سمتِ ناظر نگارش نسخه های اصلی دعوت شدند. چاپ 130 جلد از نُه اثر کلاسیک کنفوسیوس ، همراه با تفاسیر آن از سالهای 932 تا 953م. یعنی به مدت 21 سال به طول انجامید. هدف آنها انتشار علم بین توده ها نبود بلکه می خواستند اصالت متون یاد شده را تحکیم کنند. "فنگ تائو" از صنعت دستی ناشناخته ای استفاده کرد و آن را جریان اصلی تمدن چین قرار داد و بدین ترتیب کتب و نسخ چاپی ، از یک صنعت ناشناخت و خاص به چیزی همه گیر و عام بدل گشت.

در قرن نهم و دهم میلادی کتاب صفحه ای جانشین کتاب طوماری شد. ابتدا کتابهای تاخورده که به شکل آکاردئون باز می شد پدید آمد . این نوع کتاب طومارمانند به جای لوله شدن تا می خورد . در قرن دهم یا یازدهم، کتاب دوخته شده شکل گرفت؛دو صفحه متن را با یک قالب چوبی چاپ می کردند و صفحه چاپ شده را از وسط تا می زند به صورتی که قسمت چاپ نخورده ، درون تاخوردگی و طرف چاپ خورده بیرون آن قرار می گرفت. در انتها نیز اوراق چاپی تا شده را به طور پی در پی جمع کرده با بخیه زدن، کتابی به سبک "کُدکس" ¹ می ساختند. کتاب طب گیاهی "پن تسائو" به همین صورت جمع شده است.

برای عنوان گذاری از خوشنویسی و تصویرسازی استفاده می کردند. طرح گرافیکی که اصولا در وسط صفحه سمت راست دیده می شد، متن را به بخش های جداگانه ای تقسیم می کرد.

کارت بازی شکل دیگری از طراحی گرافیک و چاپ اولیه در چین است . زمانی که کتابهای صفحه ای جایگزین نسخ طوماری شد، "طاس ورقی" ابتدا روی قطعات کاغذ ضخیم چاپ می شد.

در سال 1000میلادی در چاپ قالبی چین نشان ویژه ای پدیدار شد. تکثیر خوشنویسی زیبا در کمال مهارت انجام می شد و تا کنون چیزی بر آن برتری نیافته است . چنین بود که نام خوشنویسی در کنار نویسنده و چاپگر در "انجامه"² درج می شد.

چاپگران مخصوصی برای حکاکی و چاپ کتابهای علمی، تاریخی، گیاهی و نیز علوم سیاسی ، شعر و نثر با قالبهای چوبین به همکاران دولتی خود پیوستند.

چاپ ، انقلاب آرامی در حیات فکری چینیها پدید آورد و سبب نوزایی آموزش و فرهنگ شد؛ همان گونه که گوتنبرگ پانصد سال بعد با اختراع حروف جابه جا شوند اروپا را متحول ساخت.

پی نوشت‌ها:

1- کدکس، شکل امروزی کتاب است؛ یعنی صفحات پوست، پاپیروس و غیره که تا خورده و از یک محل به یکدیگر دوخته شده باشند.

2- صفحه پایانی کتاب