پایتخت کوتاه قد چاق!!

بسیاری از كلانشهرهای ما در دهه‌های گذشته در حالی توسعه پیدا كرده‌اند كه در سال‌های اخیر كمبود زمین موجب شده تا مسئولان شهری به این فكر بیفتند كه شهرها را به جای سطح در ارتفاع گسترش دهند.

همچنین ایجاد امنیت از دیگر مزایایی است كه موجب شده تا برنامه‌ریزان شهری راهكار فشرده‌سازی، افزایش تراكم و رشد عمودی هوشمندانه را در پیش گرفته و از آن به عنوان شیوه‌ای برای توسعه پایدار و برقراری امنیت بهره ببرند.

برخلاف تصور عامه مردم كه تهران را شهری با ساختمان‌های بلندمرتبه می‌دانند؛ اما پایتخت ما، شهری با ساختمان‌های كوتاه و متوسط 1.6 طبقه است.

از سوی دیگر چگونگی رشد هندسی پایتخت‌های جهان نشان می‌دهد ‌كه تهران با داشتن فقط دو درصد ساختمان‌های بلندتر از 9 طبقه، كمترین تعداد ساختمان‌های بلندمرتبه را داراست و 98 درصد ساختمان‌های كمتر از 9 طبقه در این شهر موجب شده تا از نظر ارتفاع در رده كوتاه‌‌ترین پایتخت‌های دنیا قرار بگیرد. به عقیده بسیاری از كارشناسان رشد افقی شهرها، هزینه‌هایی اضافی را برای نگهداری آن به مدیران شهری تحمیل می‌كند و زمانی كه یك شهر در سطح رشد می‌كند هزینه‌های سربار خدمات‌رسانی آن هم افزایش می‌یابد و با توجه به پراكندگی تراكم، نیاز به امكانات خدماتی زیادی وجود دارد و مسئولان مجبورند مبالغ بیشتری را نسبت به زمانی كه شهر در ارتفاع توسعه پیدا می‌كند، برای ارائه خدمات هزینه كنند. این موضوع باعث می‌شود خدمات به‌ صورت كافی در سطح شهر توزیع نشود.

بلندمرتبه‌سازی، فناوری بدون فرهنگ

اولین نمونه الگوبرداری از آپارتمان‌سازی مدرن به شیوه غربی، یك دهه قبل از انقلاب با ساخت و ساز آپارتمان‌های اكباتان به كلانشهرها و بخصوص تهران راه پیدا كرد.

در آن سال‌ها به دلیل نوع فرهنگ ما ایرانی‌ها كه زندگی در خانه‌های قدیمی و ویلایی ترجیح داده می‌شد این سبك از خانه‌سازی مورد استقبال واقع نشد چون مردم از لحاظ اجتماعی ترجیح می‌دادند یك ملك شخصی‌ساز داشته باشند و به جای هوا زمین را بخرند، اما درست یك دهه پس از انقلاب و پس از جنگ تحمیلی، افزایش جمعیت و نیاز تدریجی به مسكن موجب شد مردم بتدریج شیوه زندگی سنتی در خانه‌های ویلایی را كنار گذاشته و به آپارتمان‌نشینی روی بیاورند.

كاشف، كارشناس ارشد شهرسازی و معماری، این ماجرا را سرآغاز توسعه عمودی كلانشهری مانند تهران در ایران می‌داند. این كارشناس معتقد است كه بلندمرتبه‌سازی در ایران هم مانند خیلی چیزهای دیگر است كه فناوری آن به كشورمان آمد، اما فرهنگ آن هرگز.

متاسفانه سیاستی كه در كشور ما در مقابل بلندمرتبه‌سازی در پیش گرفته شد این بود كه هر جا زمین گران‌تر است، بلندمرتبه‌سازی در آنجا انجام شده است؛ بدون توجه به مواردی همچون جمعیت، سایه‌اندازی و موارد دیگری كه باید در هر ساخت و ساز استاندارد به آن توجه شود.

شهرسازی، بلندمرتبه‌سازی و توسعه عمودی شهرها را امری اجتناب‌ناپذیر است و رشد جمعیت و نیاز روزافزون به مسكن چاره‌ای برای برنامه‌ریزان شهری نگذاشته جز این كه به سوی توسعه عمودی شهرها پیش بروند.

توجه به سیاست‌های بلندمرتبه‌سازی نیازمند یك برنامه پژوهشی است كه همه ضوابط در آن دیده شود، حال كه شهرداری درگیر اجرای ضوابط بلندمرتبه‌سازی بالای 12 طبقه است، باید یك آسیب‌شناسی از گذشته تاكنون داشته باشیم تا ضوابط جدید بلندمرتبه‌سازی با كمترین آسیب به شهر اجرا شود.

تمایل برای بلند مرتبه سازی در تهران قابل توجه است

پاکساز، مدیر کل شهرسازی و طرح‌های شهری شهرداری تهران ، با بیان این که تمایل برای بلند مرتبه سازی در تهران قابل توجه است، تاکید کرد: بلند مرتبه سازی نیز اگر اصولی ساخته شود می تواند بعنوان یکی از راهکارهای پاسخگویی به نیاز شهروندان تلقی شود. بدین معنی که در بلند مرتبه سازی ها همواره سطح اشغال را کم در نظر می گیریم در نتیجه ساختمان مرتفع محوطه بزرگی را برای افراد باقی می گذارد. در میان مرتبه سازی معمولامی گوییم 60 درصد سطح اشغال را بنا بسازند. اما در بلند مرتبه سازی ها این عدد 30 درصد یا 20 درصد و یاکمتر است. یعنی بین 80 تا70 درصد از زمین به محوطه سازی و درختکاری اختصاص می یابد.

جزئیات ضوابط بلند مرتبه سازی در پایتخت

مدیر طرح تفصیلی جدید تهران پیرامون ضوابطی که در مورد بلند مرتبه سازی در طرح تفصیلی در نظر گرفته شده است، عنوان کرد: این مسئله را نیز باید در نظر بگیریم که بلند مرتبه سازی ها نباید به ساختمان های دیگر -بخاطر اعتقادات اسلامی که داریم- مشرف باشند. همچنین به دلیل رعایت مسائل بهداشتی، فرهنگی و موضوع سلامت نباید سایه افکنی بر ساختمان های مجاور داشته باشند. جمعیتی که در آن محدوده مستقر می شود و خدماتی که آن جمعیت نیاز دارد، شبکه ای که آن بلند مرتبه سازی در آن قرار دارد و .. از جمله مواردی است که در ضوابط جدید در نظر گرفته شده است. بلند مرتبه سازی شامل مولفه های بسیاری است از جمله مولفه های اجتماعی، شبکه، مشرفیت، خدمات، منظر شهری و ... اما قرار نیست که ما بلند مرتبه ها را بر روی یک خط بسازیم به گونه ای که در آن سوی این خط بلند مرتبه سازی باشد و در سوی دیگرش خیر. بلند مرتبه ها به صورت متخلل و با نظمی ساخته می شوند که به جریان هوا و همسایگی ها و مجاورت های خود نیز توجه داشته باشند. ضمن این که به دید و منظر شهری و ابعاد جغرافیایی و خدادای اش  نیز توجه کرده ایم. در طرح تفصیلی ضوابطی خاص مانند قرار نگرفتن تمام بلوک ها در کنار یکدیگر، عقب و جلو شدن این بلوک ها  به منظور اجازه عبور جریان هوا  به گونه ای که قاعده مشرفیت را نیز رعایت کنیم در نظر گرفته می شود.

بنابراین شهروندان می توانند خیالشان راحت باشد که در ضوابطی که در مورد بلند مرتبه سازی در طرح تفصیلی گنجانده شده جریان هوا در سطح شهر مسدود نخواهد شد . موضوع بلند مرتبه سازی مقوله پیچیده و مهمی است که مولفه های مختلفی را دربرمی گیرد. مثلا شیوه بلند مرتبه سازی که ارکان آن به صورت پله ای طرح ریزی شده بود دارای مشکل محاسبات سازه ای بود چرا که شکستگی هایی که در ساختمانها بر اساس رعایت مفاد آن شیوه ایجاد می شود طراحی سازه ای ساختمان را تحت تاثیر قرار می دهد . قطعا این شیوه در مواقع زلزله خطراتی را ایجاد می کند. افزون بر آن نما و سیمای زیبایی نیز نداشت و نیزمالکین اصرار داشتند که حداکثر استفاده را از محدوده تحت اختیارشان ببرند تا فروش و درآمد بیشتری داشته باشند.

خوب یا بد؟ مساله این است

در كلانشهرها و پایتخت‌های دنیا، كوتاه‌مرتبه بودن امتیاز مثبتی نیست چون تامین خدمات در یك گستره وسیع برای مدیریت شهری دشوار خواهد بود چون هزینه خدمات بالا می‌رود.

وقتی شما شهر را متراكم داشته باشید هزینه حمل و نقل عمومی یا جمع‌آوری زباله آن كمتر است، اما وقتی شهر در یك پهنه بزرگ گسترش می‌یابد مدیریت شهری در هر شهری مجبور است هزینه بیشتری برای ارائه خدمات در حوزه‌های مختلف حمل و نقل عمومی، سرانه خدمات درمانی، فضای سبز و آموزش هزینه كند، بنابراین كمتر می‌تواند به ارتقای كیفیت خدمات شهری بپردازد. اما همین كوتاه‌مرتبه بودن ویژگی‌های مثبتی هم دارد؛ شهروندان در ساختمان‌های كوتاه‌مرتبه احساس راحتی و امنیت بیشتری دارند، شهر انسان‌‌مدارانه‌تر خواهد بود و اشراف ساختمان‌ها نیز به یكدیگر در كوتاه‌مرتبه‌ها كمتر است.

مدیركل شهرسازی و طرح‌های شهری شهرداری تهران معتقد است در یك كلام نمی‌توان گفت شهرهای كوتاه‌مرتبه به خودی خود بد و منفی هستند، اما چون با نیازهای روز انطباق ندارد بنابراین ترجیح بر این است كه ظرفیت شهر در ارتفاع توسعه یابد.

منابع:جام جم انلاین /خبرگزاری مهر