رابطه ات را با خدا قوی کن
یکی از مهمترین مباحث که انسانهای امروزی به فراموشی سپردهاند، راههای برقراری ارتباط با خداست. امروزه مباحث ارتباطات در سطح افراد، جوامع و بینالملل به صورتهای مختلف و در سطح گسترده مطرح است، اما در ارتباط با خدای تعالی که باید بیشتر پرداخته شود، یا اصلاً مبحثی نیست، یا اگر هم هست، آنقدر ناچیز است که به چشم نمیآید. مردم از بحث ارتباط، ارتباطات فردی، جوامع، بینالملل و شاخههای آن مانند جامعه شناسی ارتباطات، و امثال این مباحث را میفهمند، نه ارتباط با خدا را.
از این رو لازم بهنظر میرسد که به مبحث ارتباط با خدا و چگونگی وصل شدن به این منظور مباحثی را مطرح کنیم:
ممکن است سۆال شود که تنها ارتباط معرفتی با خدا برای رسیدن به سعادت و کسب کمالات کافی است یا عملی که در ارتباط با خدا قرار گیرد نیز نقش دارد؟ ارتباط با خدا مانند مرغی است که به دو بال معرفت و عمل نیاز دارد و بدون یکی از این دو، نمیتواند پرواز کند.
در توضیح این مطلب به گفتاری از امام علی (علیه السلام) اشاره میکنیم تا از کلمات حیاتبخش این امام بیشتر استفاده کنیم: «فَبِالاْیمَانِ یُسْتَدَلُّ عَلَی الصَّالِحَاتِ وَ بَالصَّالِحَاتِ یُسْتَدَلُّ عَلَی الْإِیمَانِ وَ بالْإِیمَانِ یُعْمَرُ الْعِلْمُ؛ با ایمان میتوان به اعمال صالح راه برد و با اعمال نیکو میتوان به ایمان دسترسی پیدا کرد. با ایمان، علم و دانش آبادان است.» خطبه155
این جملات امام (علیه السلام) نشان میدهد که ایمان، راهنمای انسان در انجام عمل صالح است و بالعکس عمل صالح نیز در شکوفای ایمان نقش دارد؛ یعنی میان ایمان و عمل صالح رابطه طرفینی برقرار است. ایمان نقشی بر انجام عمل صالح دارد و عمل صالح نقشی در ایمان. بنابراین معرفت و ایمان به تنهایی و بدون اعمال صالح، برای رسیدن به کمال مطوب انسان کافی نیست، بلکه بال دیگری بهنام «اعمال صالح» برای پرواز لازم است.
«إِِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی لاَ یَخْفَی عَلَیْهِ مَا الْعِبَادُ مُقْتَرِفُونَ فِی لَیْلِهِمْ وَ نَهَارِهِمْ، لَطُفَ بِهِ خُبْراً وَأَحَاطَ بِهِ عِلْماً، أَعْضَاۆُکُمْ شُهُودُهُ وَ جَوَارِحُکُمْ جُنُودُهُ وَ ضَمائِرُکُمْ عُیُونُهُ وَ خَلَوَاتُکُمْ عِیَانُهُ؛ همانا بر خداوند سبحان پنهان نیست آنچه که بندگان در شب و روز انجام میدهند.دقیقا بر اعمال آنها آگاه است و با علم خویش بر آنها احاطه دارد. اعضا شما مردم گواه او و اندام شما سپاهیان او و روان و جانتان جاسوسان او و خلوتهای شما بر او آشکار است.» خطبه190
مردم! عمل کنید که عمل نیکو به سوی خدا بالا میرود و توبه سودمند است و دعا به اجابت میرسد و آرامش برقرار و قلمهای فرشتگان در جریان است. به اعمال نیکو بشتابید، پیش از آنکه عمرتان پایان پذیرد یا بیماری مانع شود یا تیر مرگ شما را هدف قرار دهد. مرگ نابودکننده لذتها، تیرهکننده خواهشهای نفسانی و دورکننده اهداف شماست
این جملات برای گناهکاران تنبیه است و برای کسانی که اعمال نیک انجام میدهند، بشارت. امام (علیه السلام)در قالب دعا میفرماید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی مَا وَأَیْتُ مِنْ نَفْسِی وَ لَمْ تَجِدْ لَهُ وَفَاءً عِنْدی. اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی مَا تَقَرَّبْتُ بِهِ إِلَیْکَ بِلِسَانی، ثُمَّ خَالَفَهُ قَلْبِی. اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی رَمَزَاتِ الْأَلْحَاظِ، وَ سَقَطَاتِ الْأَلْفَاظِ وَ شَهَوَاتِ الْجَنَانِ وَ هَفَوَاتِ اللِّسَانِ؛ خدایا! آنچه از اعمال نیکو که تصمیم گرفتم و انجام ندادم ببخشای. خدایا! ببخشای آنچه را که با زبان به تو نزدیک شدم، ولی با قلب آن را ترک کردم. خدایا! ببخشای نگاههای اشارتآمیز، سخنان بیفایده، خواستههای بیمورد دل و لغزشهای زبان را.»( خطبه77)
این جملات درسی است برای اینکه چگونه در مقابل اعمال خود مسۆولیت نشان دهیم و از خدای رحمان طلب بخشش کنیم، آن هم از اعمالی که ممکن است در نظر افراد عادی گناه تلقی نشود.
توصیه امام (علیه السلام) بر ارتباط عملی
«الْعَمَلَ الْعَمَلَ، ثُمَّ النِّهَایَةَ النِّهَایَةَ وَ الْإِسْتَقَامَةَ الْإِسْتِقَامَةَ، ثُمَّ الصَّبْرَ الصَّبْرَ وَ الْوَرَعَ الْوَرَعَ! إنَّ لَکُمْ نِهَایَةً فَانْتَهُوا إلی نِهَایَتِکُمْ وَ إنَّ لَکُمْ عَلَماً فَاهْتَدُوا بِعَلَمِکُمْ؛ عمل صالح! عمل صالح! سپس آیندهنگری! آیندهنگری! و استقامت! استقامت! آنگاه، بردباری! بردباری! و پرهیزکاری! پرهیزکاری! برای هر کدام از شما عاقبت و پایان مهلتی تعیین شده است. با نیکوکاری به آنجا برسید و همانا پرچم هدایتی برای شما برافراشتند، با آن هدایت شوید.» خطبه175
در جای دیگر میفرماید: «فَاتَّقُوا اللهَ عِبَادَ اللهِ، وَ بَادِرُوا آجَالَکُمْ بِأَعْمَالِکُمْ وَ ابْتَاعُوا مَا یَبْقَی لَکُمْ بِمَا یَزُولُ عَنْکُمْ؛ ای بندگان خدا! تقوا پیشه کنید و با اعمال نیکو به استقبال اجل بروید. با چیزهای فانی شدنی دنیا آنچه جاویدان میماند، خریداری کنید.» خطبه64
«اعْمَلُوا، رَحِمَکُمُ اللهُ، عَلَی أَعْلاَمٍ بَیِّنَةٍ فَالطَّرِیقُ نَهْجٌ یَدْعُو إلَی دَارِالسَّلاَمِ وَ أَنْتُمْ فِی دَارِ مُسْتَعْتَبٍ عَلَی مَهَلٍ وَ فَرَاغٍ والصُّحُفُ مَنْشُورَةٌ وَ الاََْقْلاَمُ جَارِیَةٌ وَ الاََْبْدَانُ صَحِیحَةٌ و الاََْلْسُنُ مُطْلَقَةٌ وَ التَّوْبَةُ مَسْمُوعَةٌ، وَ الاََْعْمَالُ مَقْبُولَةٌ؛
خدا شما را بیامرزد اعمال نیکو بر اساس نشانههای روشن انجام دهید زیرا راه، روشن است و شما را به خانه امن و امان دعوت میکند هماکنون در دنیایی زندگی میکنید که میتوانید رضایت خدا را به دست آورید، با مهلت و آسایش خاطری که دارید. اکنون نامه عمل سرگشاده و قلم فرشتگان نویسنده در حرکت است. بدنها سالم و زبانها گویاست. توبه مورد قبول است و اعمال نیکو را میپذیرند.» خطبه93
«انْتَفِعُوا بِبَیَانِ اللهِ وَ اتَّعِظُوا بِمَوَاعِظِ اللهِ وَ اقْبَلُوا نَصِیحَةَ اللهِ فَإنَّ اللهَ تَعَالَی قَدْ أَعْذَرَ إلَیْکُمْ بِالْجَلِیَّةِ وَ اتَّخَذَ عَلَیْکُمْ الْحُجَّةَ وَ بَیَّنَ لَکُمْ مَحَابَّهُ مِنَ الْأَعْمَالِ وَ مَکَارِهَهُ مِنْهَا لِتَتَّبِعُوا هذِهِ، وَ تَجْتَنِبُوا هذِهِ؛ مردم! از آنچه خداوند بیان داشته بهره گیرید، و از پند و اندرزهای خدا پند پذیرید، و نصیحتهای او را قبول کنید، زیرا خداوند با دلیلهای روشن راه عذر را به روی شما بسته، و حجت را بر شما تمام کرده است. و اعمالی که دوست دارد بیان فرموده، و از آنچه کراهت دارد معرفی کرد، تا از خوبیها پیروی و از بدیها دوری گزینید.» خطبه175
یکی از چیزهایی که باید در زندگی همه مخصوصاً ما باشد، رابطه عاطفی با خداوند متعال است. همه باید با خدای خود درد و دل داشته باشند، با خدا تضرع و زاری داشته باشند، با خدا اظهار قصور و تقصیر داشته باشند و بالاخره نظیر عبد در مقابل مولا، همیشه یک ذلّتی در مقابل خدا داشته باشند. این رابطه عاطفی معلوم است خیلی ثواب دارد. به قول قرآن کریم مقام محمود، مرهون همین رابطه عاطفی با خداست
«فَاعْمَلُوا وَ الْعَمَلُ یُرْفَعُ وَ التَّوْبَةُ تَنْفَعُ وَالدُّعَاءُ یُسْمَعُ، وَالْحَالُ هَادِئَةٌ، وَالْأَقْلامُ جَارِیَةٌ وَ بَادِرُوا بِالْأَعْمَالِ عُمُراً نَاکسِاً، أَوْ مَرَضاً حَابِساً، أَوْ مَوْتاً خَالِساً، فَإِنَّ الْمَوْتَ هَادِمُ لَذَّاتِِکُمْ وَ مُکَدِّرُ شَهَوَاتِکُمْ وَ مُبَاعِدُ طِیَّاتِِکُمْ؛ مردم! عمل کنید که عمل نیکو به سوی خدا بالا میرود و توبه سودمند است و دعا به اجابت میرسد و آرامش برقرار و قلمهای فرشتگان در جریان است. به اعمال نیکو بشتابید، پیش از آنکه عمرتان پایان پذیرد یا بیماری مانع شود یا تیر مرگ شما را هدف قرار دهد. مرگ نابودکننده لذتها، تیرهکننده خواهشهای نفسانی و دورکننده اهداف شماست.» خطبه221
امام علی (علیه السلام)خطاب به مالک اشتر میفرمایند: «فَلْیَکُنْ أَحَبَّ الذَّخَائِرِ إِلَیْکَ ذَخِیرَةُ الْعَمَلِ الصَّالِحِ، فَامْلِکْ هَوَاکَ وَشُحَّ بِنَفْسِکَ عَمَّا لاَ یَحِلُّ لَکَ؛ پس نیکوترین اندوخته تو باید اعمال صالح و درست باشد هوای نفس را در اختیار گیر و از آنچه حلال نیست خویشتن داری کن.» نامه53، بند6
چنانکه روشن است، هر کدام از کلمات امام (علیه السلام)که در ضمن خطب و نامههای ایشان آمده است، به نکات مهم تربیتی مربوط به انجام نیک اعمال اشاره دارد. انجام اعمال نیک؛ یعنی پیوند و ارتباط عملی با خداوند تعالی؛ یعنی انجام اعمالی که انسان را به خدا نزدیک و خداوند تعالی در مقابل آن به انسان جزای خیر عنایت میکند .
و اینکه....
یکی از چیزهایی که باید در زندگی همه مخصوصاً ما باشد، رابطه عاطفی با خداوند متعال است. همه باید با خدای خود درد و دل داشته باشند، با خدا تضرع و زاری داشته باشند، با خدا اظهار قصور و تقصیر داشته باشند و بالاخره نظیر عبد در مقابل مولا، همیشه یک ذلّتی در مقابل خدا داشته باشند. این رابطه عاطفی معلوم است خیلی ثواب دارد. به قول قرآن کریم مقام محمود، مرهون همین رابطه عاطفی با خداست.
فرآوری: زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
نهجالبلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم چاپ دوم، مۆسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمۆمنین (علیه السلام)تابستان 1384
ارتباط با خدا، غلامحسین عرفانی
ماهنامه آفاق مهر شماره 48
درس اخلاق آیت الله مظاهری