خوب و بد مناظره‌های انتخاباتی

مناظره های انتخاباتی و حاشیه های آن از بحث های داغی است که  نقل مجالس و محافل این روزهای همه ماست . اما قطعا رعایت اخلاق در این مناظر ها از ضروریات است . این موضوع دلیلی شد تا دقایقی پای صحبت های حجت الاسلام و المسلمین علی سرلک بنشینیم  و از او در مورد خوب و بد مناظره بپرسیم . در ادامه صحبت های ایشان را بخوانید :

تبیان :چگونه می توان مناظره ای واقعی و جدی داشت و دچار آسیبهای اخلاقی آن نشد؟

- اساسا مناظره یعنی ارائه مساوی و عادلانه دو  نظر، دو نوع  نگاه و دو گونه دیدگاه، که مخاطبین مناظره بتوانند برتری یا ضعف هر کدام از دیدگاه ها را نسبت به یکدیگر متوجه شوند. به همین جهت هر چه مناظره  بر عقلانیت، و اخلاق تکیه داشته باشد ،کار  برای داوران مناظره آسان تر می شود. از نقاط قوت مناظرات سال 88 می توان به این نکته اشاره داشت که برای اولین بار مباحث سیاسی از هاله ای از ابهام،کلی گویی  و از ایما و اشاره خارج می شد . به همین خاطر شاهدان مناظره احساس موفقیت می کردند. چون داوری آنها، توام شده بود با یک سری از علاقه ها و دیدگاه های شان. مناظره های سال 88 به دلیل نزدیک شدن به مابه ازاءهای  ذهنی و ما به ازاءهای عاطفی واعتقادی بینندگان هیجان فوق العاده زیادی را در جامعه ایجاد کرده بود.

من یادم است همان موقع بنده خارج از کشور بودم  و مناظرات را خیلی داغ تر از یک فوتبال مثلا دسته یک اروپا می دیدند. اما طبیعتا این کار یک اشکال بزرگ هم داشت ؛ چون این برنامه زنده بود ،گاهی اوقات القای مطلبی می شد که  حتی اگر طرفی که تخریب در موردش صورت گرفته بود ، فرصت پاسخ گویی هم می داشت، نمی توانست اثر آن را بازسازی کند.یعنی عملا این جنس مناظره فرصت دفاع را از بین می برد . شما الان برنامه نود را ببینید. در فوتبال خودمان  گاهی اوقات برخی از صحنه هایی را که داوری شده  با روش اسلوموشن و .. نشان میدهند اما باز اینها قابل تشخیص نیست  تازه اگر هم تشخیص بدهند باز آن اثری که در زمین فوتبال بوده، آن اثر  سر جای خودش هست .داور آنجا سوت زده آن بازیکن را اخراج کرده یا آن گل را تایید یا رد کرده، حالا شما بعد از آن نهایتا به یک داوری ذهنی می رسید. تازه چقدر آدم هایی که آن فوتبال را دیدند، این برنامه را می بینند؟

به هر حال به نظر می رسد مهمترین نقطه قوت مناظره های سال 88 ناظر به مسائل روشن بودنش بود. اما در کیفیت طرح مسئله و حل مسئله به گونه ای طرح شد که حقوقی هم ضایع شد، تا حدی که لازم شد رهبر فرزانه و حکیم انقلاب در نماز جمعه راجع به مناظرات صحبت کنند و اسم برخی از آدم هایی که در مناظرات برده شده بود را دوباره باز خوانی کنند .حتی من می خواهم بگویم که آن نماز جمعه رهبری با اینکه آقا بودند و در آن نماز جمعه هم جمعیت فوق العاده زیادی بودند و صدا و سیما هم پوشش داد، اما اثری که آن مناظره در اذهان گذاشته بود، حتی آن خطبه و بعد توضیحات بعدی و دفاعیه ها و تکذیبیه ها هیچ کدام نتوانست آن اثری را که ایجاد شده بود را از بین ببرد .

تبیان : چه قواعد اخلاقی در جنبه فردی و جمعی در مناظره ها و سایر برنامه های گفتگو محور و انتخاباتی باید لحاظ شود تا مال و جان و آبرو افراد و مردم متضرر نشود؟

روایتی با این مضمون است که انصاف در توصیف چه آسان ، و چه دشوار در انجام است. انصاف داشتن سه رکن می خواهد. که در هر کاری باید این سه  رکن را رعایت کنیم. یک اینکه اطلاع کافی و دقیق  از آن موضوع داشته باشیم، دوم اینکه پیش داوری نداشته باشیم، سوم اینکه طرف مقابلمان هم بتواند در یک فضای آرام و مورد پذیرش حرفش را بزند. انصاف یعنی همین.

در مناظره یا گفتگو باید ببینم طرف مقابل امکان دفاع از خودش را دارد یا نه. یعنی به فرض اینکه اطلاعات هم درست بود، غرضی هم در کار نبود، یک شرط سومی هم دارد که طرف مقابل بتواند در شرایط مساوی گفتگو کند . اینکه در روایات داریم  که در جامعه اسلامی  وقتی شهروندی خواست حقش را بگیرد صدایش نلرزد. نلرزیدن صدا یعنی اینکه آن قدر آرامش دارد که مهم نیست چه اتهامی دارد یا مهم نیست راجع به چه حقی دارد حرف می زند، مهم این است که هیچ ترس پیرامون آن  نداشته باشد. ما با این نقطه هنوز خیلی فاصله داریم.

در تاریخ صدر اسلام  یک دعوای حقوقی بوده و  کسی ادعایی داشته که یا علی این زره مال من است ، و حضرت می گفتند خیر  برای من است، برای حل این موضوع به دادگاه رفتند. وقتی وارد دادگاه شدند قاضی منصوب امیرالمومنین علیه السلام ، حضرت علی را بیشتر تحویل گرفت. در حدی که به امیرالمونین خطاب با کنیه کرده است. امیر المومنین ناراحت شدند و  فرمودند چرا او را عادی صدا زدی من را با کنیه.

پس اگر این سه شرط نباشد به نظر می رسد که آن گفتگو، گفتگویی است که بیشتر از اینکه خدا و جریان حق از آن بهره ببرند، شیطان محصولات خودش را در آن درو می کند. حضرت سجاد علیه السلام در دعای مکارم اخلاق می فرمایند اگر عمر من چراگاه شیطان شده، جان من را بگیر. چراگاه شیطان شده یعنی چی؟  یعنی این که شیطان دارد از عمر من ارتزاق می کند، و به اهدافش می رسد،  دیگران را دچار تردید و اختلال می کند و  بذر کینه و  ناامنی  در جامعه می پراکند. به هر حال  فکر می کنم اینها نکاتی است که باید بدان توجه شود که بسیار هم سخت  است. انصاف در بیان آسان ولی در اجرا فوق العاده مشکل است. البته  تعبیری از امیرالمومنین علیه السلام است که آن که با عدالت و انصاف به نتیجه نمی رسد، قطعا با ظلم به نتیجه نخواهد رسید.

تبیان : مردم باید در تماشای مناظره ها، تفسیر و واکنش نسبت به آنها چه  اخلاقی  را رعایت کنند؟

به هرحال انجام آنچه که گفتیم سخت است، مثلا شما اگر  تیم فوتبالی را دوست داشته باشید ،و از  شما نظر سنجی کنند امکان ندارد که بگویید تیم فوتبال من بازنده است. یعنی آرزو ی تان را به عنوان خبر می گویید، چون دوست دارید آن اتفاق بیفتد آنقدر روی آن آرزو ذهنتان را متمرکز می کنید که اصلا خبرش می کنید و با قاطعیت هر چه تمام تر می گویید.

در صحنه سیاست هم ناظران باید پیش فرض ها و پیش داوری هایشان را کنار بگذارند. خدا رحمت کند حضرت امام (ره) را، ایشان  به آقای منتظری که می رسید می گفت پاره تن من است، اما من هیچ پیش داوری ندارم که تا آخر عمرم با او باشم، با هیچ کس عقد اخوت نبستم.اگر کسی با معیارها هماهنگ بود، عزیز من است، اگر هماهنگ نبود هر کس که می خواهد باشد از او فاصله خواهم گرفت. مردم الحمدالله دارند به این بلوغ می رسند. در یک کلمه به تعبیر حضرت علی علیه السلام اعرف حق تعرف اهله . مردم  مدام راجع به معیارها و  ملاک ها  تاکید بیشتری داشته باشند تا انشالله در نتیجه گیری ها،خط کشی ها، یارگیری ها، یار کشی ها و یار شدن ها تکلیفشان  روشن تر باشد.

تبیان : مناظره در گفتمان و تاریخ اسلامی ما چه جایگاه و سابقه ای دارد؟

پیامبر گرامی اسلام ،امیرالمومنین امام صادق و امام رضا علیهم السلام مناظرات فراوان علمی داشته اند. مثلا در زمان هارون مناظرات به اوج رسیده بود و مناظرات علمی امام رضا علیه السلام معروف است. یا حضرت صادق علیه السلام و شاگردانشان مناظرات فراوانی داشتند. مناظره  به معنای همین گفتگو ها، همین آمد و  شد های علمی . گاهی  در قالب مکاتبه و گاهی در قالب گفتگو بوده است.

تبیان : خود صدا و سیما چه نقشی در اخلاقی تر کردن مناظره ها و جلوگیری از بروز آسیب ها دارد؟

صدا و سیما متاسفانه به دلیل رد پای بزرگی که دارد و رقیب هم ندارد  و اینکه همه جا هست و  حضور دارد، اینکه می گویم متاسفانه از این جهت است که خود را بی نیاز می داند از اینکه روش هایش را بازخوانی کند.

به نظر من صدا و سیما با انتخاب مجری در مناظرات سال 88 می توانست یک مناظره خوب را فرهنگ سازی  کند. آقای دکتر پورحسین با همه ارزش علمی،فرهنگی و اخلاقی که برایشان قائل هستیم ، واقعا بیشتر در آن مناظرات بدون اینکه پیشنهادی داشته باشند و  جهت دهی به بحث بدهند، یا بین طرفینی که داشتند تندترین حرف ها  را بهم دیگر می زدند، رفاقتی ایجاد کنند  فقط یک تایمر بودند.  کافی بود ایشان بعد از مناظره به دو طرف مناظره مثلا در تندترین آنها بین آقای موسوی و آقای احمدی نژاد می گفت شما هر کدام یک خوبی از هم بگویید و  بعد می گفت یک انتقاد هم به خودت وارد کن. و بعد هم  می گفت روی هم را هم ببوسید، شما هر دو مسلمانید. همین یک کار ببینید چقدر تاثیر دارد.

الان در همین برنامه های انتخاباتی این دوره شما نگاه کنید می بنید مثلا آقای عارف و حداد عادل در  راهرو های صدا و سیما به هم  بر می خورند خیلی گرم و صمیمی همدیگر را در آغوش می کشند،  خبرنگار حاضر تعجب می کند و می گوید شما چطور هم را می بوسید، شما که با هم اختلاف نظردارید در جواب گفتند ما رفیق سی ساله ایم . قرآن مجید می فرمایند "ان المومنون اخوه"  مسلمانان  و مومنین باید اخوت داشته باشند، اختلاف نظر اگر داریم اختلاف نظر کاری است. ما می گوییم این مملکت را می شود اینطوری آباد کرد، شما می گوید آنطور می شود آباد کرد، فعلا جمع بندی من این است جمع بندی شما آن، اگر من به جمع بندی تو رسیدم با همه اختلاف نظرم میام پشت تو قرار می گیرم، این را در مناظره دینی باید فرهنگ سازی کرد. شاید یک شرط چهارمی باید به آن مناظرات اضافه کنیم، غیر از اطلاع داشتن ، پرهیز از پیش داوری و فرصت دفاع به طرف مقابل دادن ، رعایت حرمت اوست.

کنایه نزدن، نیش نزدن، طعنه نزدن، تمسخر نکردن، دست نینداختن و نترساندن از پرونده رو کردن و پرونده سازی. این را هم باید اضافه کنیم و یک عنوان کلی هم بگذاریم که مثلا ما آمده ایم با نظر همدیگر کار داشته باشیم نه با خود همدیگر.

می گویند کسی می خواست با خواجه نصیرالدین طوسی  مناظره علمی کند یک توهین و جسارت هم کرد و  برای  او نوشت که شما مثل سگی. ایشان در جواب نوشت که شما به من می گویید مثل سگم اما سگ رو چار دست و پا راه می رود، من روی دو پا راه می روم.  سگ حیوانی است که خام خوار است،  من غذای پخته می خورم. من لباس می پوشم اما او  لباس نمی پوشد، یک تفاوت هایی بین من و بین سگ هست. با این روش طرف هم شرمنده شد؛ تا اینکه مثلا بگوید  بگوید تو مثل گرگی آن بگوید و... بعدهم یقه یکدیگر را می گیرند و....

تبیان : جنبه های رسانه ای مناظره را چگونه می بینید و  چه پیشنهاداتی دارید؟

اولا باید متوجه باشیم که رسانه به سمت دلزدگی مخاطب از تبلیغات نرود. یعنی حجمش آنقدر زیاد نشود که  مخاطب، زدگی پیدا کند. البته قرعه کشی کرده اند، و جدول ها مشخص شده است و خیلی چیز جدیدی نمی شود به آن افزود ، ولی  نکته ای که به نظرم می رسد این است که شاید اگر یک هئیت منصفه ای که همه قبولش دارند، در نظر بگیریم، که در فن مناظرات هم این را داریم.  به این جمع  اضافه شود و بعد آنها رای بدهند، نقاط ضعف و قوت را بگویند،فکر می کنم یک نوع  فرهنگ سازی انجام می شود. مخصوصا اینکه دغدغه رهبری  این است که کرسی های آزاد اندیشی راه بیفتد،یعنی ما بلد شویم با همدیگر حرف بزنیم.

تبیان : توصیه خاصی به کاندیدا و رسانه ملی دارید؟

انشالله آقایان موفق باشند. برای خدا آمدند، تلاش می کنند. انشالله با نوع زحمت و فعالیتشان بتوانند در خلق حماسه سیاسی که  رهبری انقلاب فرمودند سهمی داشته باشند. اما چیزی که شاید بتوان به صورت کلی گفت این است که  مردم از نفی کردن و خط زدن خسته شده اند،  آنها باید حرف اثباتی بزنند. یعنی اینکه مداوم به این و آن حمله نکنند، الان در حال تجربه این مدل هستیم. نیازی نیست که کسی که می خواهد رئیس جمهور شود همه گذشته و گذشتگان را  مورد بی انصافی قرار دهد. حالا بر فرض اصلا از اول تا اخر همه بد، شما که می خواهید خوب باشید شما چی؟ واقعا نگاه اثباتی ،نگاه امیدوار کننده داشته باشند .  نکند یک وقتی آقایان طوری حرف بزنند که گویا در این مملکت هیچ اتفاقی نیفتاده یا هیچ خدمتی نشده است. انصاف داشتن، مثبت حرف زدن اینکه تاکید خود مقام  معظم رهبری هم ا ست . سیاه نمایی کردن چیزی خوبی نیست؛ نقد منصفانه کنند و  برنامه های اثباتی خودشان را بگویند.

در حال حاضر  هشت کاندیدا داریم باید هشت مدل پیشنهادی برای اداره مملکت،  پیش روی مردم باشد که بعد از  آن فردی که انشالله رای می اورد آن هفت مدل دیگر را سبک سنگین کند، خوبی هایش را بردارد و ضعف هایش را کنار بگذارد. تشکر کند و  بگوید  من این را بلد نبودم . چقدر خوب است که یکی از این کاندیدا به صورت نمادین  هم که شده بیاید بگوید  من این حرف را از فلان کاندیدا یاد گرفتم. آن کاندیدا این خوبی را هم دارد. چرا آنقدر ما می خواهیم فضا را صفر و یکی کنیم  یا همه خوبند و الا بدند و آن همه خوب هم فقط منم. توصیه می کنم همه حرمت بزرگان را حفظ کنند. بزرگانی که سرمایه های ملی اند، سرمایه های مذهبی اند، سرمایه های اعتقادی اند . حرمت اینها را حفظ کنید.  انشالله که همه عزیزان موفق  باشند و بدانند که خانواده های شهدا حق دارند دلبسته به آینده نظام باشند . همانطور که رهبری عزیز فرمودند آدرس غلط  ندهیم و دشمن را به طمع نندازیم.