نامه‌ای از امام علی(علیه السلام) برای پدران

امام علی(علیه السلام) نامه ای دارند به فرزندشان امام حسن مجتبی(علیه السلام) که در واقع باید گفت تعلیمی است برای جامعه اسلامی که چگونه با جوانان خویش رفتار نمایند و در تربیت آن ها از چه اهرمهایی استفاده کنند. نامه حضرت چنین آغاز می شود:

«از پدر فانی، اعتراف دارنده به گذشت زمان، مسکن گزیده در جایگاه گذشتگان، و کوچ کننده فردا به فرزندی آرزومند چیزی که بدست نمی آید... و تو را دیدم که پاره تن من، بلکه همه جان منی، آن گونه که اگر آسیبی به تو رسید به من رسیده است، و اگر مرگ به سراغ تو آید زندگی مرا گرفته است، پس کار تو را کار خود شمردم، و نامه ای بر تو نوشتم، تا تو را در سختی های زندگی رهنمون باشد، حال من زنده باشم یا نباشم...(1)»

آن گاه نکاتی را تذکر می دهد که در این مجال تنها تعدادی از آنها را بیان می کنیم، به این شرح:

پدر قبل از دیگران دل جوانش را فتح کند

در این دوران جوان سخت حساس است ممکن است هواهای نفسانی و دزدان دل و عاطفه زودتر از پدر دل او را به دست آورد و او را برای خویش تربیت کند، لذا پدر و یا معلمان و هادیان قبل از همه باید این سنگر مهم را فتح نماید، امام علی(علیه السلام) به همین مطلب بعد از مقدمه و نکاتی اشاره دارد می فرماید:

یا بنی انّی لمّا رایتنی قد بلغت سنّاً و رأیتنی ازداد وهناً، بادرت بوصیتی الیک و اوردت خصالاً منها قبل ان یعجل بی اجلی...؛

پسرم! هنگامی که دیدم سالیانی از من گذشت، و توانایی رو به کاهش رفت به نوشتن سفارشم برای تو شتاب کردم، و ارزش های اخلاقی را برای تو برشمردم پیش از آن که اجل فرا رسد... و پیش از آن که خواهشها و دگرگونی های دنیا به تو هجوم آورند و پذیرش و اطاعت مشکل گردد: و انّما قلب الحدث کالارض الخالیة ما القی فیها من شی ءٍ قبلته فبادرتک قبل ان یقسو قلبک و یشتغل لبّک...؛ زیرا قلب (نوجوان) و جوان چونان زمین نکاشته است هرچه در آن پاشیده شود می پذیرد، پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آن که دل تو سخت شود، و عقل تو به چیز دیگری مشغول گردد...؛

و آن گونه که پدری مهربان نیکی ها را برای فرزندش می پسندد، من نیز بر آن شدم تو را با خوبی ها تربیت کنم، زیرا در آغاز زندگی قرار داری، تازه به روزگار روی آورده ای، نیّتی سالم و روحی با صفا داری).2(

ـ بیان احکام حلال و حرام

از مهمترین وظائف پدر در دوران هفت سالگی دوم تعلیم قرآن است، و امّا در دوره هفت سال سوم و دوران نوجوان و جوانی فراگیری قرآن با تفسیر آن و احکام حلال و حرام آن است. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «به فرزندان خود آموزش مذهبی بدهید، و پیش از آن که منحرفین آنان را به انحراف عقیدتی بکشانند، به داد آن ها برسید.» (3)

و امام علی(علیه السلام) خطاب به حسنش (علیه السلام) فرمود: «و ان ابتدئک بتعلیم کتاب اللّه عزّو جلّ و تأویله، و شرائع الاسلام و احکامه وحلاله و حرامه...؛پس در آغاز تربیت تصمیم گرفتم تا کتاب خدای توانا و بزرگ را همراه با تفسیر آیات، به تو بیاموزم، و شریعت اسلام و احکام آن از حلال و حرام، به تو تعلیم دهم به چیز دیگر نپردازم» در بخش دیگر فرمود: پسرم! بدان آنچه بیشتر از به کارگیری وصیتم دوست دارم «تقوی اللّه، و الاقتصار علی ما فرضه اللّه ؛ ترس از خدا، و انجام واجبات...است.(4)

ـ ساده بیان کردن مسائل

در تربیت جوان تلاش شود مسائل پیچیده و دور از حس با بیان مثالهای ساده و روشن به آنها منتقل شود و کاملاً به آنها تفهیم شود، امام علی(علیه السلام) به مسأله ساده بیان کردن مسائل اشاره دارد  و می فرماید: ای پسرم! من تو را از دنیا و تحوّلات گوناگونش و نابودی و دست به دست گردیدنش آگاه کردم، و از آخرت و آنچه برای انسانها در آنجا فراهم است اطلاع دادم، و برای هر دو مثال ها زدم، تا پند پذیری، و راه و رسم زندگی بیاموزی، همانا داستان آن کس که دنیا را آموزد، چونان مسافرانی است که در سرمنزلی بی آب و علف و دشوار اقامت دارند و قصد کوچ کردن به سرزمینی را دارند که در آنجا آسایش و رفاه فراهم است پس مشکلات راه را تحمّل می کنند، و جدایی دوستان را می پذیرند، و سختی سفر، و ناگواری غذا رابا جان و دل قبول می کنند، تا به جایگاه وسیع، و منزلگاه آمن و با آرامش قدم بگذارند، و از تمام سختی های طول سفر احساس ناراحتی ندارند و هزینه های مصرف شده را غرامت نمی شمارند، و هیچ چیز برای آنان دوست داشتنی نیست جز آن که به منزل امن، و محل آرامش برسند. و امّا داستان دنیا پرستان همانند گروهی است که از جایگاهی پر از نعمت می خواهند به سرزمین خشک و بی آب و علف کوچ کنند، پس در نظر آنان چیزی ناراحت کننده تر از این نیست که از جایگاه خود جدا می شوند، و ناراحتی را باید تحمل کنند.»(5)

تربیت فرزند‌ان د‌ر نتیجه پذیرش مسئولیت و تلاش و هماهنگی پد‌ر و ماد‌ر است. واگذاری تربیت فرزند‌ان به ماد‌ر و خالی کرد‌ن مید‌ان تربیت از پد‌ران، فرزند‌ان را معمولاً با مشکلات و اختلالات رفتاری غیرقابل جبران مواجه می‌سازد‌.

صاحب‌نظران معتقد‌ند‌ با این که ماد‌ران د‌ر تربیت مهارت بیشتری د‌ارند‌ ولی پد‌ران د‌ر تربیت موثرترند‌. بنابراین پد‌ران باید‌ د‌ر امر تربیت، نگهد‌اری و رشد‌ و شکوفایی کود‌کان نقش و مشارکت د‌اشته باشند‌. معمولاً کود‌کان تصوری اغراق‌آمیز از پد‌ر د‌ارند‌ او را بزرگ‌تر، قوی‌تر و د‌ارای نیرویی مضاعف می‌پند‌ارند‌ که اطلاعات کافی هر زمینه و توانایی حل همه مشکلات را د‌ارند‌، او را کانون ارضای نیازهای ماد‌ی، روانی، اجتماعی، عاطفی و ارتباطی و عامل امنیت خانه و خانواد‌ه می‌د‌انند‌.

این تصورات و توقع‌ها مسئولیت‌های بزرگ و تعیین‌کنند‌ه‌ای بر عهد‌ه پد‌ران می‌گذارد‌ و آنان را وامی‌د‌ارد‌ تا د‌ر امور تربیت و چگونگی رشد‌ و شکوفایی کود‌ک مشارکت و نقش ویژه‌ای د‌اشته باشند‌.

د‌ر خانه‌هایی که پد‌ر فقط نقش «نان‌آور» را د‌ارد‌ و فرزند‌ان فرصت تعامل و همانند‌سازی با پد‌ر را ند‌ارند‌، متاسفانه از تربیت مطلوب محروم می‌شوند‌، چنانکه سعد‌ی می‌گوید‌:

تو بیگانه خوانش مخوانش پسر

پی نوشت:

1. بحارالانوار، ج 23، ص 259، تفسیر امام حسن عسکری، ص330، و فرهنگ سخنان فاطمه، همان، ص 221.

2. نهج البلاغه، محمد دشتی، نامه 31، ص 518.2

3. همان، ص 522.3

4. روضة المتقین، ج 6، 651.4

5. همان، ص 521.

فرآوری: فاطمه زین الدینی

بخش نهج البلاغه تبیان  

منابع: سایت  hdavodi

نهج البلاغه