استفاده از دنیا به روش صحیح و خردمندانه

«النَّاسُ فِی الدُّنْیَا عَامِلَانِ عَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیَاهُ عَنْ آخِرَتِهِ یَخْشَى عَلَى مَنْ یَخْلُفُهُ [یُخَلِّفُ‏] الْفَقْرَ وَ یَأْمَنُهُ عَلَى نَفْسِهِ فَیُفْنِی عُمُرَهُ فِی مَنْفَعَةِ غَیْرِهِ وَ عَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِمَا بَعْدَهَا فَجَاءَهُ الَّذِی لَهُ مِنَ الدُّنْیَا بِغَیْرِ عَمَلٍ فَأَحْرَزَ الْحَظَّیْنِ مَعاً وَ مَلَكَ الدَّارَیْنِ جَمِیعاً فَأَصْبَحَ وَجِیهاً عِنْدَ اللَّهِ لَا یَسْأَلُ اللَّهَ حَاجَةً فَیَمْنَعُهُ».1

شرح گفتار

مولای متقیان علی(علیه السلام) در این بخش از کلام آموزنده خویش مردم را در برخورد با دنیا ونیز روش بهره برداری ازامکانات مادی و دنیوی به دو دسته تقسیم نموده و در این باره به زیبایی می فرماید:

«مردم در دنیا دو دسته‏اند: یكى آن كس كه در دنیا براى دنیا كار كرد، و دنیا او را از آخرتش بازداشت، بر بازماندگان خویش از تهیدستى هراسان، و از تهیدستى خویش در امان است، پس زندگانى خود را در راه سود دیگران از دست مى‏دهد، و دیگرى آن كه در دنیا براى آخرت كار مى‏كند، و نعمت‏هاى دنیا نیز بدون تلاش به او روى مى‏آورد، پس بهره هر دو جهان را چشیده، و مالك هر دو جهان مى‏گردد، و با آبرومندى در پیشگاه خدا صبح مى‏كند، و حاجتى را از خدا درخواست نمى‏كند جز آن كه روا مى‏گردد».

کلام گهربار امیر بیان علی(علیه السلام) بیانگر آن است که انسان با یک عملکرد مثبت و کاملاً حساب شده می تواند سعادت دنیا و آخرت خویشتن را تأمین  نموده بگونه ای که هم از نعمت های مادی و دنیوی استفاده کند و هم از نعمت های جاویدان و ماندگار اخروی بهره مند شود.

آنچه در این میان به منظور توضیح بیشتر در مورد سخن نورانی مولای متقیان علی (علیه السلام) می توان گفت آن است که: مطابق آیات نورانی قرآن کریم و نیز روایات معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) استفاده ی صحیح و خردمندانه از دنیا به این صورت است که ما انسان ها از امکاناتی که در اختیار داریم در مسیر سازندگی و آبادسازی آخرت خویشتن بهره جسته، و تلاش خود را بر این امر متمرکز نماییم که در سرای جاوید آخرت به زندگی لذّت بخش و شیرین، و سرشار از نشاط و شادی وصف ناپذیر دست یابیم، چرا که فقط در این صورت است که می توانیم اسباب و وسایل راحتی خود را در سرای آخرت فراهم کرده، و در سایه ی رحمت بیکران الهی یک زندگی مطلوب و رضایت بخشی را تجربه نماییم.

مطابق آیات قرآن کریم، زاد و توشه ای که می تواند چراغ خوشبختی و سعادت ما را در خانه آخرت روشن نماید، تحقق دو عنصر بسیار ارزشمند و کارآمد در زندگی فردی و اجتماعی ما انسان ها است که آنها عبارتند از: ایمان و عمل صالح.

خداوند بی همتا بارها در کلام نورانی خویش این امر را به صراحت بیان کرده و نقش اساسی این دو عنصر مهم را در تأمین سعادت ابدی به همگان گوشزد نموده است.

به عنوان مثال در سوره ی مبارکه ی بقره در این باره فرموده است: «وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ كُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذِی رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فِیها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فِیها خالِدُونَ»:2 به كسانى كه ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند، بشارت ده، كه باغهایى از بهشت براى آنها است، كه نهرها از زیر درختانش جارى است، هر زمانى كه میوه‏اى از آن به آنها داده شود، مى‏گویند این همان است كه قبلاً به ما روزى شده بود (ولى چقدر اینها از آنها بهتر و عالیتر است) و میوه‏هایى كه براى آنها مى‏آورند همه (از نظر خوبى و زیبایى) یكسانند، و براى آنها همسرانى پاك و پاكیزه است و جاودانه در آن خواهند بود.

چنان چه ملاحظه فرمودید: خداوند بی همتا در کنار ایمان، انجام اعمال صالح و نیک را یکی از شرایط اساسی دست یافتن به سعادت ابدی معرفی نموده است، که با توجّه به روایات معتبر می توان گفت: به غیر از نماز و روزه و سایر اعمال عبادی یکی از مهمترین و بارزترین مصادیق عمل صالح که می تواند ذخیره بسیار مفید و سودمندی برای سرای آخرت ما باشد رسیدگی به امور مردم و برآوردن حوائج نیازمندان و فقرا است.

نگران نباش خدا جای آن را پر می کند!

خداوند متعال به منظور تشویق و ترغیب مردم در زمینه ی انفاق و رسیدگی به امور نیازمندان خطاب به همگان می فرماید: «ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِین»3: هر چیزى را (در راه او) انفاق كنید خداوند جاى آن را پر مى‏كند و او بهترین روزى دهندگان است.

فرمایش خالق هستی بیانگر آن است که آنچه انسان در راه خدا انفاق می کند در واقع تجارت و معامله ی سودمندی است که چندین برابر و گاه صد چندان از آنچه پرداخت نموده است را از ناحیه ی آن  یگانه آفریدگار عالم دریافت خواهد نمود، زیرا در موضوع انفاق طرف حساب ما خداوند کریمی است که خود بهای اموال انفاق شده را عهده دار شده است، و بدیهی است که وقتی خداوند این امر را تضمین کرده باشد، دیگر رعایت مساوات و برابری را نخواهد نمود، بلکه از گنجینه ی فیض و رحمت خویش چند برابر و گاه هزاران برابر آنرا به انفاق کننده خواهد داد.

حال اگر انسان به این مطالب توجّه کامل داشته باشد، و از عمق جان آن را باور نماید، بی تردید با روحیه ای بسیار قوی و ایمانی راسخ وارد میدان عمل شده، و بی آنکه احساس کند که در صورت انفاق چیزی را از دست می دهد و یا خود دچار فقر و نداری می شود، نسبت به انفاق و کمک رسانی به مردم نیازمند اقدام خواهد نمود.

در حدیثی از رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) در این باره می خوانیم: «من أیقن بالخلف سخت نفسه بالنفقة»: کسی که یقین به عوض و جانشین شدن [مال انفاق شده] داشته باشد، در انفاق کردن سخاوتمند خواهد بود.4

آری انفاق و کمک رسانی به مردم امری بسیار سودمند و مفید است، که آثار و برکات بیشماری برای ما به همراه خواهد داشت.

در روایتی شخصی به نام مفضّل می گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: ای مفضل! آنچه به تو می گویم خوب گوش بده! و بدان که حق است و آن را انجام بده و به برادران بزرگوارت نیز خبر بده. عرض کردم برادران بزرگوارم چه کسانی هستند؟! حضرت فرمود: کسانی که در روا ساختن حوائج برادران خود رغبت و تمایل دارند سپس فرمود: هر کس یک حاجت برادر مۆمن خود را روا کند خداوند روز قیامت صد هزار حاجت او را روا خواهد ساخت که نخستین آنها این است که او را به بهشت می برد، و دیگر اینکه خویشان و آشنایان و برادرانش را اگر ناصبی نباشند به بهشت خواهد برد. 5

در روایتی دیگر  اسماعیل بن عمار صیرفى می گوید: «من به امام‏ صادق (علیه السلام) گفتم: قربانت شوم آیا مۆمن براى مۆمن رحمت است؟ فرمود: آرى. گفتم: چگونه؟! فرمود: هر مۆمنى نزد برادرش براى حاجتى رود، [در حقیقت آن حاجت] رحمتى است كه خدا به سوى او كشانیده و براى او فراهم كرده ولذا اگر حاجتش را برآورد، و آن را بپذیرد در واقع رحمت خدا را پذیرفته، و اگر با وجود اینکه قدرت برآوردن حاجت او را دارد آن را رد كند، رحمتی را که خداوند عزوجل براى او فراهم كرده بود از خود رد كرده است، و خداوند عز و جل این رحمت را تا روز قیامت براى آن كسى كه حاجت او رد شده  است ذخیره می کند تا در باره آن قضاوت كند، اگر خواهد آن را به خود برگرداند و اگر خواهد به دیگرى رساند...» 6

مواظب باشیم لگد به بخت خود نزنیم!

نکته ی بسیار مهم و قابل توجّه در مورد موضوع «کمک رسانی به مردم» و رفع حوائج نیازمندان وجود دارد آن است که متأسفانه ما شاهدیم که عدّه ای در این زمینه از خود سرسختی به خرج داده و براحتی زیر بار این مسئله نمی روند که بخشی از دارایی و ثروت خویش را به فقرا و نیازمندان بدهند و دردی از زندگی آنها را درمان نمایند.

مشکل اساسی این دسته از انسان ها این است که در اثر دلبستگی شدید به دنیا و اموال فانی و زوال پذیرش، سفارش‌های مۆکد قرآن کریم و نیز فرمایشات گهربار معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) را نادیده گرفته و در موضوع انفاق حاضر نمی شوند قدم خیری برای مردم نیازمند بردارند. آنها اگر کمی به خود آمده و پرده غفلت و فراموشی را از دیده دل کنار می زدند، این حقیقت را می یافتند که با کج اندیشی  و رفتار ناپسند خود پل سعادت ابدی خویش را با دست خود خراب نموده و شقاوت و بدبختی اخروی را به جان خریده اند.

در روایتی ششمین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت امام صادق(علیه السلام) خطاب به چنین انسان هایی می فرماید:

«هر مردى از شیعیان ما كه نزد مردى از برادرانش برود و در باره حاجتى از او كمك بخواهد و او با اینكه قدرت بر انجام آن را دارد كمكش نكند خداوند او را گرفتار كند كه حاجت شخص دیگری را که از دشمنان ما است را برآورد و به همین واسطه خداوند در روز قیامت او را عذاب می كند.» 7

بنابراین ما نیز باید مراقب باشیم که جزء این دسته از انسان ها نباشیم و اگر احساس می کنیم که جزء آنها هستیم، بلافاصله راه خود را از آنها جدا کنیم، تا در نتیجه  بتوانیم در زمینه ی کمک رسانی به مردم، عملکردی مثبت و خداپسندانه داشته باشیم و در دنیا و آخرت از برکات و آثار سودمند آن بهره مند شویم.

پی نوشت:

1- کلمات قصار نهج البلاغه،حکمت 269،ص694،ترجمه محمد دشتی

2- سوره بقره،آیه25

3- سوره سبا آیه39

4- كافی، ج‏7، ص 310

5- همان،ج3،ص492

6- همان ج‏3 ،  ص 495

7- همان ،ج‏،4،  ص 102

مهدی صفری        

بخش نهج البلاغه تبیان

مطالب مرتبط:

فرزند دنیا و یا فرزند آخرت هستیم ؟

آیا دنیا و آخرت مقابل هم‎اند؟

چشم از اموال دنیا فرو بندیم!