برج رادکان، تقویم 700 ساله

به هر بنای تاریخی كه نگاه كنید، گذشته از تزیینات و سبك معماری كاربردهایی دارد كه تدبیر گذشتگان را در ساخت آن بنا به خوبی روشن می كند.

بناهایی كه نیازهای بشر را در چند صد سال پیش در زمینه های مختلف علوم برآورده كرده است، از جمله این بناها آثاری هستند كه نه”‰فقط رصدخانه نبوده كه در آن هیچ وسیله ای كه كاربرد نجومی داشته باشد هم وجود نداشته است اما از طریق تزیینات و اشكال به كار رفته در آن بنا می توان تغییرات زمانی را تشخیص داد.

این آثار كه بیشتر شكل برج دارند در بیشتر نقاط كشور هم به چشم می خورد، از مهمترین آن ها می توان به برج 25 متری رادکان که مهمترین جزییات تقویم خورشیدی را برای منجمان دوران مشخص می كرد، اشاره كرد.

تا چند سال قبل تصور می شد که برج رادکان، آرامگاه یکی از ایلخانیان باشد، اما تحقیقات بعدی باستان شناسان مشخص کرد که این برج بلند با کلاهک جالبش، تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد. برجی که در شهر چناران استان خراسان رضوی قرار گرفته و ارتباطی با برج رادکانی که در مینودشت استان گلستان قرار گرفته است، ندارد، چرا که برج رادکان گلستان فاقد هر ویژگی نجومی است و تنها یک برج آرامگاهی به شمار می رود.

ابزاری برای تعیین اعتدالین 

در ایران، شاید هیچ کس به اندازه مهندس آرین، پژوهشگر نجوم باستانی درباره رادکان پژوهش نکرده باشد. مهندس آرین که نتایج بررسی های خود را در کتاب «نگاهی دیگر به برج ها» گردآوری کرده، معتقد است که این برج سندی استواربر کار علمی خواجه نصیرالدین طوسی، منجم بزرگ ایران است و تاریخ منقوش بر کتیبه برج هم سال 660 هجری قمری را نشان می دهد که همزمان با پایان ساخت بناهای وابسته به رصد خانه مراغه است.

وفا ثابتی، كارشناس میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی درباره برج رادكان می گوید: برج رادكان با توجه به كتیبه ای كه در این بنا باقی مانده است مربوط به قرن هفتم است كه به دوره ایلخانان مغول و پادشاهی هلاكوخان می رسد، براساس تحقیقاتی كه صورت گرفته است این برج به دستور وزیر مقتدر این پادشاه ایلخانی خواجه نصیرالدین طوسی ساخته شده است، اما این تحقیقات مستند نیست، براساس اطلاعاتی كه در كتاب قدیمی تاریخ جغرافیای «حافظ ابرو خافی» آمده است طراحی این برج را به خواجه نصیرالدین طوسی نسبت داده اند. این برج در قریه رادك واقع است و دارای 12دریچه بوده كه از هر دریچه آن نور وارد می شود. تا قبل از این بنا، كعبه زرتشت به عنوان یك ابزارمنحصر به فرد برای رصد آسمان و خورشید و تعیین زمان های مختلف كاربرد داشته است و بعد از ساخت برج رادكان این اثر تاریخی به عنوان ابزاری برای تعیین اعتدالین جایگزین شد.

تشخیص آغاز فصول سال 

برج رادكان از نظر عرض و طول جغرافیایی در 59”‰درجه طولی گرینویچ و 37 درجه عرض آن واقع شده است. مهندسی معماری این بنا طوری است كه از طریق آن می توان آغاز فصول را تشخیص داد یعنی می توان اول بهار، تابستان، زمستان و پاییز را تعیین كرد كه این مساله از طریق كارشناسان نجوم نیز اثبات شده است. به عنوان مثال در اول فروردین از طریق دریچه های قسمت بالایی، نور وسط درگاه ورودی برج می افتد و در اول تابستان هم خورشید به موازات دو در برج كه روبه روی هم است، غروب می كند.

برای تعیین زمان در اول زمستان هم اشعه آفتاب از وسط درگاه می گذرد و در اول پاییز از روزنه بالای در، نور عبور می كند، سازندگان این بنا این سازه را طوری جانمایی كردند كه با تغییرات زمین هماهنگ باشد و بتوان از طریق آن تغییر فصول را مشخص كرد. همه اندازه گیری هایی كه در ساخت این بنا در نظر گرفته شده است براساس مقیاس ها و اندازه های ایرانی است به طوری كه اگر خط كش در بندكشی های این بنا گذاشته شود، این امر ثابت می شود. در كاوش های باستان شناسی در برج هیچ سردابه ای كشف نشده كه نشان دهد این بنا مقبره است، مرمت بنا از سال ها قبل از انقلاب شروع شده و در سال های 85 هم كارهای مرمتی ادامه پیدا كرده است. گنبد این بنا دو پوسته بوده و شكل رك و مخروطی دارد، تزیینات آن هم آجری است و از كاشیكاری های آن چیز زیادی باقی نمانده است.

برای جذب گردشگر بیشتر نیز طرح مطالعاتی تهیه شده است كه از جمله برنامه های گنجانده شده در آن محوطه سازی است و برنامه های زیادی برای گردشگری آن در دستور كار است، زیرا این بنا شهرت جهانی دارد و حتی گردشگران خارجی هم برای بازدید این بنا می آیند.

منبع: روزنامه ایران/ نویسنده: رادمهر نجفی