چه کسی لایق مدیریت جامعه اسلامی است؟

قرآن فقط مخصوص امت های گذشته نبوده و در همه مکان ها و زمان ها جاری است و نور آن تا قیامت بر جانهای طالب راه درست و حقیقی نورافشانی می کند.

امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: «اگر بنا بود آیه ای که درباره قومی نازل شد پس از مردن آن قوم بمیرد از قرآن چیزی برجای نمی ماند، لیکن تا زمانی که آسمان ها و زمین باقی است سراسر قرآن در جریان خواهد بود و هر قومی را آیه ی است از خیر یا شر، که آن را می خوانند و خود اهل آنند.» (سمرقندی،10:1981)

طبق این روایت و روایات فراوان دیگر، قرآن برای همه نسل ها و همه زمان ها بوده و نیاز انسان ها به این حبل المتین الهی در همیشه تاریخ ثابت است. از این روی ما هم بر آن شدیم تا به اندازه توانمان از این سفره الهی بهره برده و معیارهای قرآن درمورد شخص لایق مدیریت جامعه اسلامی را از آن استخراج کنیم تا دیگران با مطالعه آن به راه درست و انتخاب شایسته رهنمون شوند.

ویژگی های کاندیداها   

ایمان: اولین شاخصه ای که در قرآن برای افراد صالح ذکر شده است مومن بودن شخص است. ایمان به مرکز و قلب هستی باعث می شود تا شخص در مسیر اجرای دستورات الهی گام بردارد و برای پیاده کردن آن در جامعه اسلامی تلاش کند.

این ویژگی آن قدر مهم است که قرآن می فرماید: «أفَمَن كَانَ مُۆْمِنًا كَمَن كَانَ فَاسِقًا لَّا یَسْتَوُونَ :آیا كسى كه مۆمن است، چون كسى است كه نافرمان است؟ یكسان نیستند. (سجده ، 18)

تقوا: فردی که منصب مهمی را عهده دار می شود باید متقی و خداترس باشد تا این جایگاه را جولانگاه منافع شخصی، حزبی، گروهی، فامیلی و نژادی نکند؛ و این مقام را وسیله ای برای رسیدن به رحمت الهی و خدمت خالصانه به خلق خدا بداند و در این جهت گام بردارد.

در این مورد قرآن کریم می فر ماید: «... إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُم :ْ ... در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست ...»(حجرات ،13)

سابقه مبارزه در راه خدا: باید دید کدام یک از افراد در انقلاب سهم دارند و اهل جبهه و جنگ و به اصطلاح اهل جهاد در راه خدا بوده اند و در راه استقرار نظام اسلامی از جان، مال، ناموس و... هزینه کرده اند و به قول معروف امتحا ن پس داده ها کدامند!؟ قرآن کریم در این باره می فرماید: «وَفَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْرًا عَظِیمًا» ؛و خداوند هر یك را وعده پاداش نیك (بر ایمان و عملش) داده، و جهادگران را بر بازنشستگان به پاداشى بزرگ مزیّت عطا كرده است. (نساء،95)

و در جایی دیگر می فرماید: «وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ؛أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ»(10-11 واقعه) البته نکته ظریفی در اینجا وجود دارد و آن این که: این ویژگی و تمام ویژگی های دیگر باید پیوسته در فرد بوده و استمرار داشته باشد.

افراد باسابقه باید در حال حاضر هم این سابقه را حفظ کرده و با اعمال و گفتار خود، آن سابقه را از بین نبرده باشند.

همان طور که شرط رستگاری در قیامت به همراه داشتن عمل صالح تا هنگا م مرگ است. به همین دلیل است که قرآن می فرماید: « (مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ) یعنی کسی که اعمال خوب را به همراه خود بیاورد، و نفرمود: من عمل صالحا. یعنی کسی که کار شایسته ای انجام داد! پس نابو د نکردن سابقه با رفتار و کردار ناشایست نیز لازم است. »

وفاداری به نظام و آرمان های آن: (و ابراهیم الذی و فی) و ابراهیم کسی که (به پیمان خود) وفا کرد وفاداری به آرمان ها و اهداف بلند اسلام و نظام اسلامی آن قدر مهم است که (وفای) حضرت ابراهیم (علیه السلام) در یک آیه مستقل آمده است. با این که باقی کمالات حضرت ابراهیم (علیه السلام) را در یک آیه و به دنبال هم آورده است. اهلیت و لیاقت: «إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُكُمْ أَن تُۆدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا ...» ؛

همانا خداوند به شما فرمان مى‏دهد كه امانت‏ها را به صاحبانش رد كنید (واجبات را به خدا و حقوق مردم را به مردم) ... 

سرنوشت ملت بزرگ با داشتن هدف های مهم و نیز درگیر بودن با انواع مشکلات بیرونی و داخلی و... نیاز به فردی امین و لایق دارد تا با مدیریت صحیح و درست، بتواند این کشتی را در مقابل طوفان های سهمگین داخلی و خارجی حفظ نموده و در مسیر درست هدایت کند. این مهم آن قدر مورد توجه است که خداوند متعال کلمه «یامرکم» را به کار می برد؛ و امر به چیزی دلالت بر مهم بو دن آن دارد. (مکارم،429:1374)

ولایت پذیری: آیات پیرامون اطلاع از ولایت در قرآن کریم خیلی زیاد است و ما در این قسمت به ذکر بعضی از آیات به همراه ترجمه اکتفا کرده و از توضیح واضحات پرهیز می کنیم.

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ : اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، در برابر خدا و پیامبرش [در هیچ كارى‏] پیشى مجویید و از خدا پروا بدارید كه خدا شنواى داناست. »(حجرات/1 )

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنكُمْ ... »:

اى كسانى كه ایمان آورده‏اید،خدا را اطاعت كنید و از فرستاده او و صاحبان امرتان (كه جانشینان معصوم پیامبرند) اطاعت نمایید.(نساء،59)

«إِنَّمَا الْمُۆْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِذَا كَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّى یَسْتَأْذِنُوهُ ... » ؛جز این نیست كه مۆمنان (واقعى) كسانى هستند كه به خدا و فرستاده او ایمان آورده‏اند و چون در كار مهم اجتماعى (مانند امر مشورتى، جنگ، جمعه و عید) با او باشند از نزد او نمى‏روند تا از او اجازه بگیرند ،... (نور،62) وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُكُمْ ...:و از خدا و پیامبرش اطاعت كنید و با هم نزاع مكنید كه سُست شوید و مهابت شما از بین برود... (انفال/ 46)

«مَّنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ... »؛ هر كه از فرستاده خدا اطاعت كند در حقیقت خدا را اطاعت كرده ،...  (نساء ،80)

سعه صدرو تحمل مشکلات: شرح صدر و تحمل مشکلات آنقدر مهم است که موسی از خداوند طلب شرح صدر می کند! «رب اشرح لی صدری» حضرت موسی گفت: پروردگارا! سینه ام را گشاده گردان! و یا خداوند در یادآوری نعمت های مهم به حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) شرح صدر را ذکر می کند و می گوید: «الم نشرح لک صدرک» آیا ما سینه تو را گشاده نساختیم!؟

شرح صدر و تحمل در برابر مشکلات ،حرف های منافقان داخلی و خارجی، دشمنان و... آنقدر مهم است که این مسئله در اولین آیه از سوره شرح آمده که خود بیانگر اهمیت موضوع است.

طلبکار از مردم نباشد (خود را خادم مردم بداند): یکی از ویژگی های حاکمان دینی، کار کردن برای مردم و رساندن آنها به سعادت دین و دنیایشان بوده است.

قرآن کریم به این موضوع در آیات متعددی اشاره کرده است. آنجا که می فرماید: «و یا قوم لا اسئلکم علیه مالاً و ان اجری الاّ علی الله»: ای قوم من! بخاطر این دعوت اجر و پاداشی از شما  نمی طلبم! اجر من تنها بر خداست.

در سراسر تاریخ حاکمان دینی پیوسته در پی اصلاح دین و دنیای مردم بوده اند و هیچ وقت به خاطر این فعالیت ها نه منتی بر سر آنها گذاشتند و نه تقاضای پاداشی کردند و پیوسته خود را خادم آنها می دانسته اند.

حاکمان در جامعه اسلامی ما نیز باید خود را خادم مردم دانسته و با تمام تلاش در راه رسیدن به سعادت دنیا و آخرت آنها تلاش می کنند و شناخت این افراد با کمی دقت و تخفیف میسر می شود.

آیه مذکور با اندک تفاوتی از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) و نیز پیامبرانی که در جامعه خود حکومتی هر چند کوچک داشتند ذکر شده است مثل نوح (علیه السلام)، هود (علیه السلام)، لوط (علیه السلام)، صالح (علیه السلام) و...

نگاه ویژه به محرومان : «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا » : و غذاى خود را با علاقه (و نیاز) به آن و از روى محبت خدا به فقیر و یتیم و اسیر انفاق مى‏كنند.

پیوسته در جامعه افرادی هستند که به دلایل مختلف از تهیه اولیات زندگی خود عاجز هستند. حکومت باید بر این گونه افراد نگاه خاص و ویژه داشته باشد و نیازها ی آنان را برطرف کند تا دچار انحرافات اخلاقی، اجتماعی و... نشوند و هم خود و هم جامعه را از جهات مختلف دچار چالش نکنند و این مهم وقتی به سامان می رسد که حاکم در حکومت اسلامی به این موضوع اهمیت ویژه داده و از غافل شدن این گونه افراد و پرداختن صرف به ثروتمندان بپرهیزد ...

ناامیدی دشمنان: جمله معروفی از شهید بهشتی (ره) وجود دارد که می فرماید: ای امریکا، از دست ما عصبانی باش و از این عصبانیت بمیر!

این جمله برگرفته از این آیه قرآن است که می فرماید: «... قُلْ مُوتُواْ بِغَیْظِكُمْ ...»

این گونه جملات در زمانی گفته می شود که شخص مۆمن ومطمئنی عهده دار حکومت اسلامی شود که به واسطه این انتخاب ،دشمنان دچار یأس و سرخوردگی می شوند.

همان گونه وقتی که حضرت علی (علیه السلام) به عنوان جانشین حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) برگزیده شد.

در این گونه بیان می شود که: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ كَفَرُواْ مِن دِینِكُمْ»: امروز كسانى كه كفر ورزیده‏اند از (ابطال و ازاله) دین شما مأیوس گشته‏اند.