خوبی‌هایی که برای عده‌ای بدی است!
خواص کسانی هستند که نسبت به مردم عادی و عموم و توده اجتماع، از موقعیت دینی یا علمی والاتر و برتری برخوردارند. بر اساس تعالیم قرآن و عترت، خواص جامعه، حساب جداگانه‌ای دارند و به دلیل عنایتی که به آنان شده است و نیز تأثیری که بر سایرین دارند، همواره انتظار بیشتری از آنان می‌رود.
از این جهت معمولاً رفتار و یا گفتاری که برای مردم عادی گناه محسوب نمی‌شود و به جهت انجام آن مورد سرزنش واقع نمی‌شوند، برای خواص گناه است و در صورت ارتکاب، مۆاخذه خواهند شد:
«حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَیئَاتُ الْمُقَرَّبِین»[1]
خوبی‌های نیکان، برای مقرّبان و کسانی که به درگاه الهی نزدیک‌ترند، بدی محسوب می‌شود.
گاهی اوقات خواص به جهت «ترک أولی»، یا ترک امر برتر، گناهکار محسوب می‌شوند و باید توبه کنند. نظیر آن که در قضیة حضرت آدم«سلام‌الله‌علیه»، نقل شده است که آن حضرت، از گندم بهشت خورد، در حالی که از او چنین انتظاری نمی‌رفت، ولی همین کار برای عوام و مردم عادی، گناه نیست. قرآن کریم می‌فرماید:
«وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی»[2]
و آدم پروردگار خود را نافرمانى كرد پس به راه خطا افتاد.
نمونه دیگر توبه خواص، قضیه حضرت داوود«سلام‌الله‌علیه» است. حضرت داوود«سلام‌الله‌علیه» روزی به گونه‌ای که از او انتظار نمی‌رفت، قضاوت کرد. امّا با این که قضاوت او معصیت نبود، توبه نمود و توبه وی پذیرفته شد:
«وَ ظَنَّ داوُدُ أَنَّما فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ راكِعاً وَ أَنابَ، فَغَفَرْنا لَهُ ذلِكَ وَ إِنَّ لَهُ عِنْدَنا لَزُلْفى وَ حُسْنَ مَآبٍ»[3]
و داوود دانست كه ما او را آزمایش كردهایم. پس، از پروردگارش آمرزش خواست و به رو درافتاد و توبه كرد. و بر او این [ماجرا] را بخشودیم و در حقیقت براى او پیش ما تقرّب و فرجامى خوش خواهد بود.
و نیز قصّة حضرت یونس«سلام‌الله‌علیه» که پس از رها کردن قوم خود، در شکم ماهی زندانی شد. با این که ایشان گناهی مرتکب نشده بود، توبه نمود و نجات یافت:
شیعیان، نسبت به پیروان سایر فرق اسلامی حساب جداگانه‌ای دارند. از آنان بیش از سایرین توقّع می‌رود که در زندگی، پیامبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم» و اهل‌بیت«سلام‌الله‌علیهم» را اسوه و سرمشق خود قرار دهند و از آن ذوات مقدّس پیروی نمایند. در میان شیعیان نیز انتظار و توقعی که در خصوص رفتار علمای دین و مراجع تقلید و همچنین دیگر خواصّ شیعه وجود دارد، با دیگران متفاوت است.
گاهی اوقات خواص به جهت «ترک أولی»، یا ترک امر برتر، گناهکار محسوب می‌شوند و باید توبه کنند. نظیر آن‌که در قضیة حضرت آدم«سلام‌الله‌علیه»، نقل شده است که آن حضرت،از گندم بهشت خورد، در حالی‌که و از او چنین انتظاری نمی‌رفت، ولی همین کار برای عوام و مردم عادی، گناه نیست
برخی از خواص، عمل به مستحبّات و مداومت بر ذکر و انس با دعا و نیایش، را برای خود واجب می‌دانند و در صورت محروم شدن از یک فرصت معنوی مستحب، توبه می‌کنند. استاد بزرگوار ما مرحوم آیت الله العظمی بروجردی«ره» نقل می‌کردند که مرحوم شیخ الطّائفه، شیخ طوسی«ره» پس از گردآوری و تنظیم کتاب شریف «مصباح المتهجّد» ـ که کتابی در ادعیه و برنامه‌های عبادی، نظیر «مفاتیح الجنان» است و از کتب منبع و مرجع در دعا و زیارات می‌باشد ـ برای این که عالم بی‌عمل نباشند، قبل از انتشار کتاب، یک دوره به همه کتاب عمل کردند. پس از آن به قاعده «وَ أَنْذِرْ عَشیرَتَكَ الْأَقْرَبینَ»[4] وابستگان و خانواده خود را برای عمل به محتویات کتاب تشویق نمودند و سپس اجازه نشر و استنساخ و رونویسی کتاب را به دیگران دادند. در خصوص مرحوم محدّث قمی«ره» و عمل کامل به کتاب مفاتیح الجنان نیز چنین حکایتی نقل شده است.
امام صادق«سلام‌الله‌علیه» به یکی از دوستداران خود فرمودند:
«إِنَّ الْحَسَنَ مِنْ كُلِّ أَحَدٍ حَسَنٌ وَ إِنَّهُ مِنْكَ أَحْسَنُ لِمَكَانِكَ مِنَّا وَ إِنَّ الْقَبِیحَ مِنْ كُلِّ أَحَدٍ قَبِیحٌ وَ إِنَّهُ مِنْكَ أَقْبَحُ لِمَكَانِكَ مِنَّا»[5]
كار خوب را هر كس انجام دهد خوب است و از تو خوب‌تر است به خاطر انتساب به ما و كار بد از هر كس باشد بد است و از تو به خاطر انتساب به ما بدتر است.
فرق بین گناه و ترک اولی
گناهان را از جهتی می توان به دو دسته تقسیم كرد: مطلق و نسبی. مطلق گناهانی است كه از هر كس سر زند، گناه است و در خور مجازات می باشد مانند شرك و كفر و ظلم و تجاوز.
كار خوب را هر كس انجام دهد خوب است و از تو خوب‌تر است به خاطر انتساب به ما و كار بد از هر كس باشد بد است و از تو به خاطر انتساب به ما بدتر است
گناه نسبی آن است كه گاه بعضی كارهای مباح و یا حتی مستحب شایسته مقام افراد بزرگ نیست و آن ها باید از این گونه اعمال چشم بپوشند و به كار مهم تر بپردازند. در غیر این صورت ترك اولی كرده اند.
خواندن نماز مستحبی یا تشییع جنازه امری مطلوب و پسندیده است ولی جلسه علمی كه در آن معارف الهی بیان می‌شود، مهم تر از آن دو است. پرداختن به نماز مستحبی كه باعث ترك نمودن جلسه علمی گردد، ترك اولی است.
نمازی را كه ما می خوانیم قسمتی از آن با حضور قلب و قسمتی بدون حضور قلب است. این گونه نماز شایسته مقام شخصی چون پیامبر و علی(علیه السلام) نیست. او باید سراسر نمازش غرق در حضور در پیشگاه خدا باشد. اگر غیر این كند حرامی مرتكب شده اما ترك اولی كرده است.
گاهی فردی کاری انجام می دهد، که آن كار پسندیده و ارزشمند است و ثواب فراوان دارد اما اگر همان كار را فرد دیگری انجام دهد، نه تنها پسندیده و مطلوب نیست بلكه انجام دهنده آن مستوجب ملامت و سرزنش است. مثلاً برای ساختن یك بیمارستان از مردم تقاضای كمك می شود، شخص كارگری مزد یك یا چند روزش را می بخشد. این عمل نسبت به او ایثار است و دارای ثواب و حسنه می باشد اما اگر یك ثروتمند این مقدار كمك كند، نه تنها پسندیده نیست بلكه در خور ملامت و مذمت و نكوهش است. با این كه كار حرامی نكرده است. بنابراین ترك اولی ترك و انجام ندادن كاری توسط افراد خاصی است كه توقع انجام آن عمل از آنان وجود داشت.
پی نوشت ها:
1.بحار الأنوار، ج 25، ص 205.
2.طه / 121.
3. ص / 25-24.
4.شعراء / 214.
5. العدد القویه، ص 153.
فراوری: محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع : سایت آیت الله مصباح یزدی
