علل ایجاد شایعه و شایعه پراکنی

شایعه پیامی است که به طرز غیر رسمی (معمولاً دهان به دهان) منتقل می‌شود و به موضوعی مربوط می‌شود که تحقیق در صحت و سقم آن مشکل است.

شایعه، از طبیعی‌ترین پدیده‌های اجتماعی و یکی از رایج‌ترین شیوه‌های کنش متقابل است که تاکنون کمتر شناخته شده است. شایعه یک مقوله اجتماعی و روانی با ابعاد گسترده‌ای است که ابعاد مختلف آن به ویژه در زمان‌های بحرانی (مثل زمان جنگ)، حالتی به مراتب حادتر به خود می‌گیرد. هر چند کارکردهای اجتماعی شایعه کاملاً شناخته نیست، اما بیشتر در وضعیت‌های“ ناهنجاری” در جامعه به وقوع می‌پیوندند، این بدان معنی است که شایعه، گزارش تایید نشده‌ای از وقایع است که به تعریف و تبیین وضعیت‌های مهمی که به صورت دو پهلو ظاهر می‌شود، کمک می‌کند.

شایعه پیامی است که به طرز غیر رسمی (معمولاً دهان به دهان) منتقل می‌شود و به موضوعی مربوط می‌شود که تحقیق در صحت و سقم آن مشکل است. شایعه شامل اطلاعاتی می‌شود که برای مردم اهمیت دارد. البته ممکن است بخشی از شایعه، حقیقت هم داشته باشد، هر چند می‌توان گفت که این حکم، همواره صادق نیست.

شایعه چیست و در چه موقعیت‌هایی رواج می‌یابد؟

شایعه پیامی است که در میان مردم رواج می‌یابد، ولی واقعیت‌ها آن را تایید نمی‌کند. شایعه در موقعیت‌هایی رواج می‌یابد که مردم، مشتاق خبر باشند ولی نتوانند آن را از منابع موثق دریافت کنند. هر گاه آدم‌ها مشتاق خبرگیری درباره قضیه‌ای باشند، به هر نوع اطلاعاتی در این باره متوسل می‌شوند و سپس آن اطلاعات را در میان خودشان پراکنده می‌سازند.

از نظر جامعه شناسی، پدیده شایعه فرایندی است که از طریق آن، اخباری پخش می‌شود، بدون آنکه از مجراهای رایج گذشته باشد. شایعه می‌تواند از یک اطلاع نادرست منشأ بگیرد یا آنکه منبع آن، اطلاعی درست، ولی اغراق آمیز و در هم باشد. آن خبر از فردی به فرد دیگر و از گروهی به گروه دیگر منتقل می‌شود، بدون آنکه منشأ آن مشخص شود یا دلایل قطعی درباره صحت آن وجود داشته باشد.

شکل گیری شایعه

شایعه معمولاً در زمینه‌ای از ابهام و تنش که تحت آن هنجارها یا باورها زیر سوال رود، خطراتی وجود داشته باشد، یا رفاه کافی در دسترس مردم نباشد، گسترش می‌یابد. همه این وضعیت‌ها باعث نگرانی و توجه می‌شود. این احساسات انگیزه لازم برای گوش دادن به شایعه و انتقال آن به دیگران را فراهم می‌آورد.

شایعه بیش از هر چیز از اهمیت و ابهام در موضوع، تغذیه می‌شود. این دو عامل بیانگر کنش متقابل زمینه‌های فردی و جمعی در شکل‌گیری و رواج شایعه است.

در انتقال شایعه سه عمل ادراک، به حافظه سپردن و گزارش کردن از فردی به فرد دیگر طی می‌شود. این مراحل در روند رواج شایعه از یک فرد به فرد دیگر، متناسب با دفعات انتقال، تقویت می‌شود و به طور طبیعی به کاستنی‌ها و افزودنی‌هایی بر اصل مطلب منتهی می‌گردد.

بدین ترتیب شایعه از مراحل اولیه شکل‌گیری تا تبدیل آن به گزارش نسبتاً ثابت، با روندهای اصلی زیر ارتباط دارد:

تسطیح: یعنی حذف برخی جزئیات که به نظر ناقلان شایعه، غیر مهم و کم اهمیت تلقی می‌شود. به بیان دیگر هر قدر شایعه بیشتر نشر یابد، رفته رفته کوتاه‌تر و فشرده‌تر و مختصرتر می‌گردد.

برجستگی: بدین معنا که برخی جزئیات در طی جریان انتقال شایعه، پایداری قابل ملاحظه دارد.

انواع شایعه

پژوهشگران برای تقسیم بندی شایعه، تلاش‌های فراوانی کرده‌اند، اما از آنجا که روابط اجتماعی به هم پیوسته و انگیزه‌های درونی انسان‌ها متفاوت است. نمی‌توان تقسیمی فراگیر به دست داد که در همه جا مأخذ و قابل انطباق باشد.

انواع شایعه را به شرح زیر می‌دانند:

شایعه‌های خزنده:

شایعه‌هایی که به آرامی منتشر می‌شود و مردم آن را به طور پنهانی و پچ پچ کنان و در گوشی به یکدیگر منتقل می‌کنند، نهایتاً در همه جا پخش می‌گردد.

شایعه‌های تند و سریع:

شایعه‌هایی است که همچون آتش به خرمن می‌افتد! این نوع شایعه‌ها در زمانی کوتاه، گروه وسیعی را تحت پوشش می‌گیرد. آنچه درباره حوادث و فجایع، پیروزی‌های درخشان یا شکست‌ها در زمان جنگ انتشار می‌یابد، از این نمونه است. از آنجا که این‌گونه شایعه‌ها بار هیجانی و عاطفی فراوان دارد و هیجان‌هایی چون وحشت، خشم و خوشحالی ناگهانی ایجاد می‌کند، موجب بازتاب فوری می‌گردد.

شایعه‌های شناور:

این‌گونه شایعه‌ها هر گاه شرایط را مساعد بیابد قوت می‌گیرد و در غیر این صورت مخفی می‌ماند تا موقعیت فراهم شود.

شایعه‌های وحشت:

شایعه‌های دیگری وجود دارد که موجب بروز وحشت می‌شود که به آن، شایعات وحشت می‌گویند. خطر این نوع شایعه‌ها آن است که هر کس شایعه را باور کند، معمولاً رفتارهایی ناگهانی و خشونت‌آمیز و توأم با فرار انجام می‌دهد.

انتشار شایعه

محتوای شایعه به مرور زمان تغییر می‌کند و میزان این تغییر تا حدود زیادی از واکنش‌های عاطفی ناشی از شایعه متأثر است. هر چه قدرت شایعه برای تحریک احساسات بیشتر باشد، احتمال تغییراتی که در محتوای شایعه بروز می‌کند، زیادتر است. کسانی که شایعه را منتقل می‌کنند، تمایل دارند برخی جزئیات را حذف و بر بعضی تاکید کنند. معمولاً تغییراتی که در جزئیات داده می‌شود، منعکس کننده ترس‌ها، تعصب‌ها، امیدها و دیگر احساسات مردمی است که شایعه را منتقل می‌سازند.

انتقال یک شایعه فرایندی اجتماعی است که یک یک افراد می‌توانند نقش‌های متعددی در آن داشته باشند. عده‌ای از افراد پیام آورند و بر شایعه تکیه کرده و آن را معتبر می‌دانند و منتقل می‌کنند. عده دیگر در نقش افراد شکاک ظاهر می‌شوند و درباره آنچه می‌شنوند، تردید می‌کنند. همچنین، عده‌ای ممکن است به تعبیر و تفسیر روی بیاورند و در فكر این باشند که چه رخ می‌دهد؟ و در نهایت، احتمالاً عده‌ای هم هستند که بر اساس شایعه‌ها تصمیم گیری می‌کنند و همین که شایعه‌ای پخش شد، به اقدامات خاصی دست می‌زنند.

چرا مردم شایعه را می‌پذیرند؟

هر شایعه‌ای برای پخش و پذیرش، نیازمند ارتباط با مخاطبین خود است. هر نیاز انسان، می‌تواند به شایعه، تحرک و پویایی خاصی ببخشد.

علل پخش شایعه:

ایجاد بدبینی نسبت به مسئولان یک جامعه

افزایش اضطراب و نگرانی در مردم

ترور اخلاقی شخصیت

ایجاد فضای ناسالم اجتماعی

ایجاد تقابل و صف بندی میان قشرهای مختلف مردم

باشگاه کاربران تبیان - ارسالی از: بهروز رها

برگرفته از انجمن: معارف