عدالت محوری در انتخاب و گزینش
تعلیمات مقدس اسلام اولین تاثیر خود را بر روى اندیشهها و تفكرات گروندگان خود گذاشت. اسلام نه تنها تعلیمات جدیدى در زمینه جهان و انسان و اجتماع آورد؛ بلكه طرز تفكر و نحوه اندیشیدن ها را عوض كرد. عدالت یكى از مسائلى است كه به وسیله اسلام حیات و زندگى را از سر گرفت و ارزش فوق العاده یافت
استاد شهید مطهری می نویسد: ریشه اصلی طرح های علمی و عملی مسأله عدل در جامعه اسلامی را، باید در درجه اول در خود قرآن جستجو کرد، قرآن است که بذر اندیشه عدل را در دل ها کاشت و آبیاری کرد و دغدغه آن را چه از نظر فکری و فلسفی و چه از نظر علمی و اجتماعی در روح ها ایجاد کرد. این قرآن است که مسئله عدل و ظلم را در چهره های گوناگونش طرح کرد.(1)
عدل و مساوات اسلامى
عدالت رعایت مساوات است در شرایط مساوى، عدالت اقتضا مىکند استحقاقهاى جامعه را به طور مساوى رعایت کنیم و اگر به افراد با توانایىهاى گوناگون همسان نمره دهیم خود نوعى ستم است.
قرآن چنین مساواتى را محکوم مىنماید: أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ كَالْفُجَّارِ (2)؛ آیا ما كسانى را كه ایمان ورده و عملهاى شایسته انجام دادهاند (در مقام پاداش) همانند فسادانگیزان در روى زمین قرار مىدهیم؟ یا پارسایان را مانند گنهكاران مىسازیم؟ شهید آیت اللّه مطهرى مىنویسد: معناى عدالت این نیست که همه مردم در محصول رنج و زحمت و کار یکدیگر، شریک باشند و مانند اعضاى یک خانواده هر کسى، هر چه به دست آورد، بى مضایقه در همان خانه خرج مىکند... معناى عدالت این است که امتیازاتى که نصیب افراد مىشود بر مبناى صلاح و استحقاق باشد... آنچه جامعه را حفظ مىکند و پایه حفظ اجتماع است عدل است... (3)
اقامه عدل، هدف بعثت پیامبران
قرآن کریم «عدالت محوری» را به عنوان اصل مهم در بعثت انبیاء علیهم السلام مطرح می کند :
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ و...(4)؛ به یقین ما فرستادگان خود را با دلایلى روشن (از منطق و معجزه) فرستادیم و با آنها كتاب (آسمانى) و وسیله سنجش (معانى و شناسایى حق از باطل و وزن اشیاء خارجى) فرو فرستادیم تا مردم (در زندگى دنیا) به قسط و عدل برخیزند،و...
دلیل تأکید آیات بر عدالت محوری را در این جمله امام خمینی(ره) می توان یافت که «اگر حکومت ها عادل باشند، کم کم مردم را به صورت خودشان درمی آوردند»(5)
به بیان دیگر، «عدالت محوری»، «عدالت پروری» به بار می آورد و امور مردم رو به اصلاح می گذارد و اصلاحات اجتماعی و اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در بستری سالم به جریان می افتد.
از منظر وحی توجه به معیار عدالت، در گزینش و انتخاب افراد بسیار مهم است. زیرا عدالت موجب پیوند ناگسستنی توده های انسانی با رهبری می گردد و این ارتباط مقدس موجب ایثار و فداکاری می شود و بنیادهای بیداد و تبعیض و جور را فرو می ریزد
نشانه های مهم فرد عدالت پیشه
برای انتخاب و گزینش فرد عدالت محور، نشانه هایی است که با یافتن این نشانه ها در فردی به راحتی می توان به عدالت او پی برد. این نشانه ها از این قرارند:
1. گزیده سخن می گوید و سنجیده عمل می کند:
فرد عادل به جا و گزیده سخن می گوید و به جا و سنجیده عمل می کند و با کلام و عمل خویش به کسی ظلم نمی کند. او دروغ نمی گوید و به قولش عمل می کند. او میان مردم به حسن رفتار شهره است. قرآن مجید از مسلمانان می خواهد تا عادلانه سخن بگویند: ... وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى ... (6) ...و چون (به عنوان داورى یا گواهى یا افتاء یا غیره) سخن گویید عدالت ورزید هر چند (در مورد) خویشاوند باشد ... علامه طباطبایی(ره) در این باره می گوید: باید مراقب گفتارهای خود باشید، و زبان خود را از حرف هایی که برای دیگران نفع یا ضرر دارد حفظ کنید و عاطفه قرابت و هر عاطفه دیگری شما را به جانبداری بی جا از احدی وادار نکند.
2. از گناهان دوری می کند:
عدالت یک ویژگى روحانى و معنوى است که انسان را از ارتکاب معاصى و خلاف شرع و تخلّف از فرامین پروردگار باز مىدارد و اجازه نمىدهد مۆمن از تقوا فاصله بگیرد، بلکه بالاتر از تقوا هم مىتواند قرار گیرد.
چنانچه قرآن مىفرماید: ... اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى ... (7) ... عدالت كنید كه آن به تقوا نزدیكتر است ... 3. زندگی او با افراد کم درآمد و محروم هم سطح می باشد:
از نظر اسلام از نشانه های مهم زمامداران عدالت پیشه این است که زندگی آنها با افراد کم درآمد و محروم هم سطح باشد تا میان او و بینوایان پیوند واقعی وجود داشته باشد وگرنه مستضعفین نمی توانند از روی علاقه قلبی، زمامداری او را بپذیرند و حامی واقعی او باشند. آنها خود به خود میان خویشتن و او فاصله ای احساس می نمایند، احساسی که آنها را آرام نخواهد گذاشت و علیه او تحریک خواهد کرد. حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند: خدا بر زمامداران عدالت پیشه مقرر نموده است که زندگی خود را در حد زندگی مردمان ناتوان و کم درآمد قرار دهند؛ مبادا که آنان دچار وسوسه گردند.(8) (خود را از رهبری جدا بدانند و به انحراف از حق کشیده شوند)
به عبارت دیگر در جامعه اسلامی، رهبری با اقشار فقیر سرنوشت مشترک دارد و چنین فرمانروایی نه تنها از منافع افراطی و ضد عدالت پردرآمدها حمایت نمی کند، بلکه قدرتی نیرومند در برابر آزمندی، تجاوزطلبی، تکاثر خواهی و ضمانت اجرایی برای عملی ساختن عدالت اجتماعی است.
عدالت یک ویژگى روحانى و معنوى است که انسان را از ارتکاب معاصى و خلاف شرع و تخلّف از فرامین پروردگار باز مىدارد و اجازه نمىدهد مۆمن از تقوا فاصله بگیرد، بلکه بالاتر از تقوا هم مىتواند قرار گیرد. چنانچه قرآن مىفرماید: ... اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى ...: عدالت ورزید که به تقوی نزدیک تر است
امام خمینی در این باره گفته است: آن که در رأس حکومت است با مردم دوست باشد و در بین مردم بنشیند و با آنها صحبت کند، هر کس هر حاجتی دارد به او بگوید؛ وقتی یک حکومت این طور شد ملت دنبال او و حافظ اوست، همانطور که او حافظ ملت و پشت سر ملت است و ما می خواهیم یک همچو تفاهمی پیدا شود که ملت حافظ دولت و دولت هم حافظ منافع ملت در همه جهات باشد... (9)
چنین فردی از تجمع بی رویه ثروت و قرار گرفتن اموال فراوان در دست عده ای خاص جلوگیری می نماید ؛ زیرا این امر منجر به استثمار و در نتیجه به اسراف و فساد مبدّل خواهد گشت.
قرآن کریم وجوب پرداختن حق فقرا و مساکین را از دارائی های اغنیاء این گونه توجیه می کند: ... كَیْ لَا یَكُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاء مِنكُمْ... (10)؛ ... تا میان ثروتمندان شما دست به دست نگردد ... البته هرگاه ثروت از طرق مشروع تحصیل گردد و به مقدار لازم در مصارف توصیه شده و لازم انفاق گردد؛ مازاد آن که برای مالکش باقی می ماند مشروع و مورد حمایت قانون خواهد بود.
نتیجه آن که از منظر وحی توجه به معیار عدالت، در گزینش و انتخاب افراد بسیار مهم است. زیرا عدالت موجب پیوند ناگسستنی توده های انسانی با رهبری می گردد و این ارتباط مقدس موجب ایثار و فداکاری می شود و بنیادهای بیداد و تبعیض و جور را فرو می ریزد.
امام رضا(علیه السلام) درباره امام منجی، حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) فرموده اند: خداوند زمین را به دست قائم(عج الله تعالی فرجه الشریف) از هر ستمی پاک گرداند و از هر ظلمی پاکیزه سازد. آنگاه که قیام کند میزان عدل را در میان مردم نهد و بدین گونه هیچ کس نمی تواند به دیگری ستم کند.(11)
بارالها بر محمّد و آلش درود فرست و ما را در انتخاب اصلح یاری نما. بحقّ محمّد و آله الطّاهرین صلوات الله علیهم اجمعین.
پی نوشت ها:
1. اسـتاد شهید مرتضى مطهرى, عدل الهی، ص 36 ـ 35.
2. سوره ص، آیه 28.
3. اسـتاد شهید مرتضى مطهرى, زندگى جاوید یا حیات اخروى، ص 46.
4. سوره حدید، آیه 25.
5. امام روح اللّه خمینی، صحیفه امام ، ج 5، ص 442.
6. سوره انعام، آیه 152.
7. سوره مائده، آیه 8.
8. نهج البلاغه، ص 188.
9. در جستجوی راه از کلام امام، دفتر دهم، ص 104.
10. سوره حشر، آیه 7.
11. کمال الدین، ج 2، ص 372.
سرفرازی
بخش قرآن تبیان
