شجاعت هر مرد به قدر غیرت اوست

شجاعت از منظر قرآن

شجاعت در لغت به معنی قوت قلب داشتن به هنگام سختی است که از بزرگ‌ترین کمالات نفسانی محسوب می شود.

این حالت حد تعادل قوه قضبیه می‌باشد و حد افراط آن را بی‌باکی گویند و حد تفریط آن همان ترسویی است .

امام حسن (علیه‌السلام) در پاسخ به این سۆال که شجاعت چیست؟ فرمودند: «ایستادگی در برابر هماوردان، و پایداری در نبرد.»

خود واژه شجاعت در قرآن ذکر نشده اما مضمون بسیاری از آیات دلالت بر این کمال نفسانی دارد. یکی از ویژگی‌های انبیاء در ابلاغ پیام الهی و مبارزه با مشرکان، شجاعت آنان بوده است.

حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) یکی از این انبیاء است که با شجاعت بی نظیر خود ،به تنهایی در مقابل همه مشرکان ایستاد و به بت پرستان گفت: «وَتَاللَّهِ لَأَكِیدَنَّ أَصْنَامَكُم بَعْدَ أَن تُوَلُّوا مُدْبِرِینَ» (و به خدا سوگند، در غیاب شما نقشه‌ای برای نابودی بت‌هایشان می‌کشم.) (انبیاء، 57)

سپس به گفته خود نیز عمل کرد و ترس به خود راه نداد. «فَجَعَلَهُمْ جُذَاذًا إِلَّا كَبِیرًا لَّهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَیْهِ یَرْجِعُونَ » پس همه آنها را قطعه قطعه كرد غیر از بت بزرگشان را (تا بگوید این كار را او كرده) شاید به آن یا به او رجوع نمایند(انبیا 58)

در داستان طالوت و مواجه سپاه وی با سپاه بزرگ جالوت خداوند می فرماید: «فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قَالَ إِنَّ اللّهَ مُبْتَلِیكُم بِنَهَرٍ فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی وَمَن لَّمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّی إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِیَدِهِ فَشَرِبُواْ مِنْهُ إِلاَّ قَلِیلاً مِّنْهُمْ فَلَمَّا جَاوَزَهُ هُوَ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَهُ قَالُواْ لاَ طَاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنودِهِ قَالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُو اللّهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِیرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ * وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِینَ »

پس چون طالوت با سپاهیان (به قصد جنگ با عمالقه از مقرّشان) فاصله گرفتند، گفت: همانا خداوند شما را به واسطه نهر آبى آزمایش خواهد كرد، پس هر كه از آن (سیر) بنوشد از من نیست و هر كه از آن نخورد از من است مگر آن كس كه كف آبى به دستش برگیرد (كه او هم از من است). پس جز اندكى از آنان همگى از آن آشامیدند. و چون او با كسانى كه با وى ایمان آورده بودند از نهر گذشتند (عده‏اى از آنان) گفتند: ما را امروز توان مقابله با جالوت و سپاهیانش نیست. (امّا) كسانى كه باور داشتند كه دیداركننده خدایند (مۆمنان به آخرت) گفتند: بسا گروه اندكى كه به توفیق خدا بر گروه بسیارى پیروز شدند، و خدا با صابران است.*

و چون براى جنگ با جالوت و سپاهیانش ظاهر شدند، گفتند: پروردگارا، بر (دل‏هاى) ما صبر و شكیبایى فرو ریز و قدم‏هاى ما را استوار كن و ما را بر گروه كافران نصرت ده .(249 و 250 بقره)

پس از آزمایش سپاه طالوت و نخوردن آب از نهر (به جز مقدار اندک) عده ای که از آزمایش پیروز شدند ،با سپاه طالوت مواجه شدند.

برخی گفتند: «امروز، ما توانایی مقابله با (جالوت) و سپاهیان او را نداریم.» اما مۆمنان واقعی با شجاعت تمام گفتند: «چه بسیار گروه‌های کوچکی که به فرمان خدا، بر گروه‌های عظیمی پیروز شدند.» و در آیات بعد می‌فرماید: «آن‌ها به فرمان خدا سپاه دشمن را شکست دادند و به هزیمت واداشتند»

بنابراین خداوند شجاعت را ویژگی مۆمنان واقعی بر می‌شمارد که در سخت‌ترین مواقع با ایمان و توکل در مقابل دشمنان ایستادگی دارند.

همچنین در آیه ای دیگر خداوند ویژگی مبلغان الهی را ترس از خدا و نهراسیدن از غیر خدا می‌داند و می‌فرماید: «الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَلَا یَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِیبًا »

(همان كسانى كه رسالت‏ها و پیام‏هاى خدا را (به مردم) مى‏رسانند و از او مى‏ترسند و از احدى جز او نمى‏ترسند، و خدا در حسابرسى (باطن و عمل‏هاى خارج آنها) كافى است

) (احزاب 39)

در تاریخ اسلام نیز از جمله عواملی که در پیروزی و موفقیت‌ها، نقش کلیدی داشته و دارد، شجاعت و دلاوری است.

در وصف شجاعت مسلمانان در جنگ حمرا الاسد آمده: «

الَّذِینَ اسْتَجَابُواْ لِلّهِ وَالرَّسُولِ مِن بَعْدِ مَآ أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِینَ أَحْسَنُواْ مِنْهُمْ وَاتَّقَواْ أَجْرٌ عَظِیمٌ * الَّذِینَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُواْ لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِیمَاناً وَقَالُواْ حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَكِیلُ»

(كسانى كه (بعد از جنگ احد، دعوت) خدا و فرستاده او را (براى تعقیب سپاه قریش) اجابت نمودند پس از آنكه زخم و جراحت بدانها رسیده بود، براى كسانى از آنها كه نیكى كرده و پروا پیشه نمودند پاداشى بزرگ است.*همان كسانى كه مردم به آنها گفتند كه مردم (مكه) براى (نبرد با) شما اجتماع كرده‏اند، از آنان بترسید، اما (این خبر) بر ایمان آنان افزود و گفتند: خدا ما را كافى است و او خوب وكیلى است.)(172 و 173 آل عمران)

روایات زیادی نیز درباره شجاعت آمده است. امام علی(علیه السلام) در دستورالعملی که به مالک اشتر می‌دهد، این‌گونه می‌فرمایند: «با افراد ترسو و بزدل، رایزنی مکن که تو را در تصمیم و اراده‌ات، سست می‌گرداند و آنچه [در واقع] بزرگ نیست، در نظر تو بزرگ نشان می‌دهد.»

همچنین ایشان می‌فرمایند: «قدر مرد به قدر همت اوست، و راستی و صداقتش به قدر مردانگی او، و شجاعتش به قدر غیرت او.»

فاطمه خالکی

بخش قرآن تبیان