سال‌های دور از خانه

برای عموم تماشاچی های تلویزیون که در آغاز هزاره ی سوم، مشتری سریال های بی تحرک کره ای و بعضاً آمریکای لاتینی هستند، جای تعجب ندارد ، که اگر امروز هم اوشین (سال های دور از خانه) برایشان پخش شود، باز به تماشای آن بنشینند. برای گروه کثیری از کسانی که امروز اوشین را  تماشا می کنند، وجه جذابیت، حس نوستالژیک اواخر دهه ی 60 است، اما برای گروه تماشاچی های جوان تر هم اوشین نه فقط به تبلیغات بزرگ ترها، که به دلایل دیگر هم جذابیت دارد. وقتی جواهری در قصر و جومونگ با آن فضای بی تحرک و دیالوگ های باسمه ای طرفدار دارد، چرا باید سال های دور از خانه جذابیت نداشته باشد؟

پخش سریال اوشین بیش از دو سال به درازا کشید و در تمام طول دو سال تماشاچی های ایرانی اوشین، وقت شناس ترین مردم دنیا بودند. شنبه ها ساعت نه شب شبکه ی دوم سیما. البته در آن زمان امکان دیدن فیلم و سریال مثل امروز نبود و دیدن هر فیلم و سریالی غنیمتی محسوب می شد که از دست دادنش عاقلانه به نظر نمی آمد. با این حال اوشین ویژگی هایی داشت که برای تماشاچی ایرانی آن سال ها، محل ملاحظه ی ارزشمندتری به حساب می آمد. هر چند که بعدها مشخص شد که این سریال در کشورهای دیگر دنیا هم با استقبال مواجه شده است.

اولین ویژگی اوشین، شخصیت پردازی آن است. امروز هم اگر فیلم یا سریالی ساخته شود که در آن قهرمان وجه متمایز کننده ی ملموس و واقعی داشته باشد،  بیننده ی زیادی پیدا می کند. خصوصاً این که قهرمان با ویژگی متمایز کننده ی ملموس و واقعی ، به سمت اسطوره پیش برود. زندگی اوشین با تمام فراز و فرودها نوعی اسطوره سازی قرن بیستمی در درام نویسی است و در تعریفی از هنر دراماتیک قرار می گیرد که بیش از گونه های دیگر درام نویسی در سینمای جهان از آن اقتباس شده است.

در بسیاری از آثار نمایشی کلاسیک،  قهرمان از ابتدا مولفه های اسطوره را دارد و در مسیر جنگی نابرابر قرار می گیرد. خواه به پیروزی اش منتهی شود و یا با پایانی تراژیک شکست بخورد. اما در شیوه های مرسوم داستان های قهرمانی قرن بیستم، بیشتر با اسطوره هایی سر و کار داریم که از ابتدا قهرمان نیستند، اسطوره نیستند، اتفاقاً شرایطشان از یک وضعیت عادی هم نازل تر است. اما نیروی مبارزه شگرفی می یابند تا از این وضعیت رهایی پیدا کنند و در طبقه ای دیگر تعریف شوند. طبقه ای که منحصر به فردشان می کند و مخاطبان  از این اسطوره ی پیروز راضی ترند.

علاوه بر این سال های دور از خانه نوعی روایت تاریخ معاصر ژاپن است. ژاپنی  که در همین یکصد سال گذشته تغییرات بسیار کرده است. حتی در زمینه های فرهنگی و اجتماعی که برای بسیاری از مردم جهان قابل تصور نیست.

روحیه ی خشن و جنگجوی مردم ژاپن در این یکصد سال به یک روحیه ی آرام، صلح جو و محترم تبدیل شده است. بسیاری از فرهنگ های سنتی ژاپن نشانه ی نوعی عقب ماندگی و حتی بدویت است و در همین یکصد سال اخیر در مسیر جدیدی قرار گرفته.

سال های دور از خانه تاریخ مدون و مصوری از این تغییرات با رویکرد تحلیلی و جامعه شناسانه است. این رویکرد جامعه شناسانه طوری در داستان سال های دور از خانه دیده می شود که به خط داستانی آسیب نمی زند.

ویژگی دیگری که مخاطبین دهه ی شصت تلویزیون ایران را به مخاطب پر و پا قرص این سریال تبدیل می کرد، مشابهت های وقایع آن سال هاست. بخش عمده ای از سریال های دور از خانه در جنگ می گذرد.

جنگ ژاپن و روسیه. جنگ چین و ژاپن. جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم. هر چند که در سال های دور از خانه صحنه های جنگ بازسازی نشده، اما فضای حاکم بر داستان با توجه به جنگ هایی که در می گیرد ، تغییر می کند و تصویر چهره ی شهرها و پشت جبهه یادآور یک کشور جنگ زده است. 

مقاومتی که در سریال اوشین نمایش داده می شود ، یک نمایش بر اساس واقعیت است . یک واقعیت تاریخی که سرانجام به پیروزی منتهی می شود. پیروزی که الزاما در میدان مخاصمه تعیین نشده است . مفهوم مقاومت در سریال اوشین میان مفهوم اجتماعی و روان شناختی در حرکت است و این بسط مناسبی در همزادپنداری داستانی ایجاد می کند .

حالا بعد از گذشت و بیست و پنج سال از پخش ابتدایی اوشین می توان دوباره آن را نگاه کرد . به یاد آن سال ها افتاد . و یا این که اگر جوان تر باشیم ، با دیدن این سریال قضاوتی در مورد سلیقه ی پیشینیان نه چندان دور داشت .

مجتبی شاعری

بخش سینما و تلویزیون تبیان