زندگینامه آیتالله حسینی زنجانی (ره)-(١)
ولادت
مرجع عالی قدر حضرت آیت الله العظمی حاج سید محمدعزالدین حسینی موسوی مجتهد زنجانی(ره) در سال 1300ه.ش درخاندان علم و فقاهت، خاندان امام جمعه زنجان، در شهر زنجان دیده به جهان گشود. جد اعلای معظم له، آیت الله العظمی سید محمد مجتهد سردانی (رحمه الله علیه) فقیه متبع و مورد احترام مردم زنجان در عصر قاجار بودند كه در طرد و دفع بابیت از زنجان نقش بسیار مهمی داشته است. والد ایشان فقیه عارف مرحوم حضرت آیت الله العظمی سید محمود حسینی زنجانی (رحمه الله علیه)،مشهور به امام جمعه زنجان، از علمای پارسا و مورد احترام بزرگان حوزه بودند. ایشان سال های متمادی از محضر علمای حوزه علمیه نجف اشرف استفاده كرده و از دروس آیات عظام نائینی، آقا ضیاء عراقی، شیخ الشریعه اصفهانی، سید محمد كاظم یزدی (صاحب عروه) و به خصوص از درس آیت الله العظمی حاج شیخ محمدحسین غروی اصفهانی (كمپانی) بهره برده و جزء خصیصین و دوستان نزدیك آیت الله العظمی غروی اصفهانی محسوب می شدند به طوری كه ما بین این دو بزرگوار نامه هایی در سیر و سلوك مبادله شده است.
آیت الله العظمی سید محمود حسینی زنجانی(اعلی الله مقامه الشریف) در زنجان، تهران و قم حوزه درسی داشته و جمعی از بزرگان از دروس معظم له استفاده كرده اند. از مشهورترین شاگردان ایشان می توان به فرزند بزرگوارشان آیت الله العظمی سید عزالدین حسینی زنجانی(ره)، مرحوم آیت الله سید محمود طالقانی، مرحوم استاد رضا روزبه زنجانی و آیت الله سید حجت هاشمی خراسانی اشاره كرد.
تحصیل و فعالیت های سیاسی
ایشان تحت نظارت و سرپرستی والد و شرکت در دروس مرحوم آیت الله شیخ حسین دین محمدی(قدس سره)، از شاگردان آخوند خراسانی(رحمه الله علیه) مقدمات، سطح و مقداری درس خارج فقه و اصول را در زنجان فرا گرفت سپس به شهر مقدس قم عزیمت كرد و در شهر علم و فقاهت قم، در فقه و اصول از محضر درس آیات عظام: آیت الله العظمی سید محمد حجت كوه كمری(رحمه الله علیه) به مدت چهارده سال، آیت الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی(رحمه الله علیه) به مدت ده سال، آیت الله العظمی سید صدرالدین صدر(رحمه الله علیه)، آیت الله العظمی سید احمد خوانساری(رحمه الله علیه) و آیت الله العظمی میرزا رضی زنوزی تبریزی(رحمه الله علیه) تلمذ کرد.
این مرجع تقلید همچنین دوره كامل حكمت متعالیه را در محضر آیت الله العظمی امام خمینی(1)(قدس سره)، علامه سیدمحمد حسین طباطبایی تبریزی(قدس سره) و آیت الله شیخ مهدی مازندرانی(قدس سره) تحصیل كرد و در دروس اسفار هر سه حكیم متاله حضور یافت. لازم به ذكر است كه درس اسفار مرحوم علامه طباطبایی در قم با درخواست معظم له و حضور ایشان و جمعی از همدوره ای های وی تشكیل شد و مرحوم علامه نخستین حواشی خود را بر اسفار بر چاپ سنگی اسفار متعلق به ایشان مرقوم كردند كه این نسخه در گنجینه مخطوطات بیت معظم له نگهداری می شود. همچنین سلسله مباحثات شبانه با حضور علامه طباطبایی، كه بعدا به کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم ختم می شود، به درخواست معظم له و در منزل ایشان در قم بنا گذاشته شده بود.
ایشان جهت استفاده از حوزه درسی بزرگان حوزه مقدسه نجف مدت كوتاهی نیز به این حوزه مشرف شد و از درس آیت الله العظمی سید عبدالهادی شیرازی(قدس سره)، آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی(قدس سره) و آیت الله العظمی سید محسن حكیم(قدس سره) استفاده كرد.
آیت الله العظمی حسینی زنجانی(ره) در فقه و اصول از بین همه اساتید از مشرب فقهی حضرت آیت الله العظمی حجت كوه كمری(قدس سره) متاثر بود و همانند استادشان در جمع بین روایات متعارض تبحر و برجستگی خاصی داشت.
ایشان بنا به درخواست والدشان از سال 1334 در زنجان مستقر شد و در اداره حوزه علمیه و رسیدگی به امور شرعی و اجتماعی به مرحوم والد خود كمك می كرد. در سال 1342 با نهضت حضرت امام خمینی(قدس سره) همراه شد، در منبر صراحتا از امام خمینی(ره) نام می برد، مرجعیت ایشان را تبلیغ می کرد و سخنرانی های تندی بر علیه دستگاه حاكمه و قوانین طاغوتی ایراد می كرد كه نهایتا بوسله دستگاه پهلوی دستگیر و مدتی در تهران همراه با برخی بزرگان از جمله شهید مطهری، مرحوم محمد تقی فلسفی، مرحوم شیخ حسین لنكرانی، شهید هاشمی نژاد و دیگر مبارزین زندانی شد.
در اثر تداوم فعالیت ها و سخنرانی های بر علیه رژیم شاه، از سال 1351 از طرف ساواك مجبور به اقامت اجباری در شهر مقدس مشهد شد و در این شهر به فعالیت های علمی و سیاسی خود ادامه داد و همراه با دیگر اركان این حوزه مقدسه به مناسبت های مختلف اعلامیه صادر می کرد و در تظاهرات مردم و علمای مشهد پیشاپیش مردم حركت می كرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی به درخواست حضرت امام خمینی(قدس سره) به زنجان برگشته و رهبری و هدایت مردم زنجان را در انقلاب اسلامی عهده دار شده و به حكم بنیانگذار جمهوری به امامت جمعه شهر زنجان منصوب شد و مدت دو سال در دوره تثبیت جمهوری اسلامی ایران در استان زنجان نقش موثر داشت و سپس به مشهد برگشته و فعالیت های علمی خود را در جوار بارگاه ملكوتی ثامن الحجج حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) از سر گرفت.
تدریس
آیت الله العظمی حسینی زنجانی(ره) سطوح عالی دروس حوزوی را در حوزه های علمیه قم، زنجان و مشهد تدریس كرد و بیش از سی سال در حوزه علمیه مشهد به تدریس خارج فقه و اصول، تفسیر، كلام، عقاید و فلسفه مشغول بود و بسیاری از افاضل حوزه و دانشگاه از دروس ایشان بهره مند شده و تعدادی نیز به اخذ درجه اجتهاد از محضر ایشان نائل شدند. از شاگردان برجسته ایشان می توان به فرزند بزرگوارشان فقیه عالی قدر حضرت آیت الله سید محمد حسینی زنجانی، مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه زنجان و مسئول بخش استفتاءات معظم له، اشاره كرد.
مرجعیت
ایشان بنا به درخواست جمعی از مومنین و فضلای حوزه در سال 1354 رساله عملیه خود را با عنوان رساله جامع الاحكام در مشهد مقدس منتشر كردند و جمعی از مومنین مقلد ایشان شدند. پس از رحلت حضرت آیت الله العظمی اراكی(رحمه الله علیه)، رساله فعلی معظم له با عنوان رساله توضیح المسائل در سال 1373 منتشر شد و جمع دیگری از مومنین در تقلید به ایشان رجوع كردند. دفاتر آیت الله العظمی حسینی زنجانی(ره)در شهرهای مشهد،زنجان و تبریز مستقر بودند و در ایام حج بعثه معظم له به منظور پاسخ گویی به استفتاءات مقلدین و سایر امور شرعی در مدینه منوره و مكه مكرمه مستقر بودند.
تالیفات
از حضرت آیه الله العظمی حسینی زنجانی تاکنون چند اثر منتشر شده است که عبارتند از:
1. رساله جامع الاحكام(چاپ اول،مشهد،1354)
2. رساله توضیح المسائل
3. منتخب رساله توضیح المسائل[با تجدید نظر و اضافات، به ضمیمه منتخب استفتاءات] (چاپ اول،زنجان،1391)
4. مناسك حج و عمره مفرده
5. شرح خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها)
6. حکمت فاطمی، تلخیص«شرح خطبه حضرت زهرا (س)»
7. تفسیر سوره مبارکه حمد
8. راه رستگاری، جستاری در باب اسلام و ایمان
9. مطارحات حول معیار الشرک فی القرآن
10. معیار شرک در قرآن
11. شرح زیارت عاشورا
12. صد و ده پرسش و پاسخ [بخشی از استفتاءات معظم له]
برخی آثار فقهی و اصولی ایشان از جمله تقریرات دروس اصول و فقه آیات عظام حجت و بروجردی و نیز تعلیقه بر وسیله النجاه آیه الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی(قدس سره) هنوز به زیور طبع آراسته نشده است.
پی نوشت:
1.در خاطرات آیت الله منتظری درباره این درس چنین آمده است: «آیت الله خمینی(ره) یك درس اسفار هم می گفت كه هفت هشت نفر از بزرگان از جمله آقای حاج شیخ عبدالجواد(جبل عاملی خمینی شهری) و آقای حاج آقا رضا صدر و آقای حاج آقا عزالدین زنجانی، كه حالا مشهد است، و چند نفر دیگر شركت می كردند. من و مرحوم مطهری به آقای خمینی گفتیم ما هم بیاییم در آن درس شركت كنیم چون معمولا می بایست از ایشان اجازه گرفت، به بعضی افراد می گفتند نه صلاحتان نیست. آن وقت ما اجازه گرفتیم مبحث نفس اسفار و معاد جسمانی را شركت كردیم»
منبع: خبرگزاری اهل بیت(ع) -ابنا- ؛
تهیه و تنظیم: عبداله فربود؛ گروه حوزه علمیه تبیان