آیا می‌توان شیطان را دید؟
استاد مجید معارف از اساتید دانشگاه تهران و کارشناس برنامه "مصباح" رادیو قرآن، به سوالات متعددی از مباحث قرآنی پاسخ دادند که یکی از این سوالات، مربوط به رویت شیطان است.
در نوشتار حاضر، مشروح پاسخ ایشان تحریر شده است
یکی از شنوندگان برنامه مصباح در سوالی از کارشناس برنامه با اشاره به آیه 48 سوره انفال:
"و اذا زیّن لهم الشیطان اعمالهم و قال لاغالب لکم الیوم من الناس و انی جار لکم فلما ترآئت الفئتان نکص علی عقیبه و قال انی بری‌ء منکم انی اری ما لاترون انی اخاف الله و الله شدید العقاب"
«و (یاد کن) هنگامی را که شیطان اعمال آنان را برایشان بیاراست و گفت: امروز هیچ کس از مردم بر شما پیروز نخواهد شد و من پناه شما هستم، پس هنگامی که دو گروه، یکدیگر را دیدند، (شیطان) به عقب برگشت و گفت: من از شما بیزارم من چیزی را می‌بینم که شما نمی‌بینید، من از خدا بیمناکم و خدا، سخت‌کیفر است»، پرسیده است که آیا شیطان قابل دیدن است؟ و چگونه اعمال آدمی را زینت می‌دهد و باعث فریب او می‌شود؟ و در آیه 27 سوره اعراف "انّه یریکم هو و قبیله من حیث لاترونهم "من وذریه‌ام شما را می‌بینیم درحالی‌که شما نمی‌بینید، آیا واقعاً شیطان قابل رویت است؟
در ذیل آیه «و اذا زین لهم الشیطان اعمالهم و قال لاغالب لکم الیوم من الناس وانی جارکم» به یادآور هنگامی را که شیطان، اعمال مشرکان را در نظرشان جلوه داد و گفت: هیچ کس از مردم بر شما پیروز نمی‌گردد و من همسایه و پناه دهنده شما هستم، علما به بحث در این مورد پرداخته‌اند. جمعی معتقدند كه شیطان به شکل انسان ظاهر نمی‌شود؛ بلکه انسان‌ها را با وسوسه‌های باطنی به گناه می‌کشاند؛ جمع دیگری معتقدند که شیطان به شکل انسان در می‌آید و به روایاتی که ذیل آیه آمده است، تمسک می‌کنند.
در روایات آمده که قریش، هنگامی که برای حرکت به سوی میدان بدر آماده شد، از حمله طایفه بنی‌کنایه بیمناک بود؛ زیرا قبلاً آنان با هم خصومت داشتند.
در این موقع ابلیس در چهره «سراقْ بن مالک» که از افراد سرشناس قبیله بنی کنایه بود، به سراغ آن‌ها آمد و به آنان اطمینان داد که با شما موافق و هماهنگم و کسی بر شما غالب نخواهد شد و در میدان بدر شرکت کرد؛ اما هنگامی که نزول ملائکه را مشاهده کرد، عقب نشینی نمود و فرار کرد.
لشکر کفر به دنبال ضربه‌های سختی که از مسلمانان خورده بود (با مشاهده کار ابلیس) پا به فرار گذاشتند و هنگامی که به مکه بازگشتند، گفتند سراقْ بن مالک، سبب فرار قریش شده است. این سخن به گوش سراقه رسید و او سوگند یاد کرد که من به هیچ وجه از این موضوع آگاهی ندارم؛ و هنگامی که نشانه‌های مختلف وضع او را در میدان بدر به او یادآوری کردند، همه را انکار کرد و قسم خورد که قطعاً چنین چیزی نبوده و او از مکه حرکت نکرده است، به این ترتیب معلوم شد که آن شخص، سراقْ بن مالک نبوده است.
نظیر این داستان، قضیه هجرت پیامبر و آمدن پیرمردی به شکل مردم نجد در دارالندوْ بود؛ و می‌گویند آن پیرمردی که گفت برای قتل پیامبر(ص) بهتر است چهل نفر از چهل قبیله باشند که قریش نتواند از همه قبایل انتقام بگیرد، شیطان بوده است. به هر حال، عده‌ای معتقدند که قبل از معراج پیامبر(ص)، شیطان به هر شکلی ظاهر می‌شده است؛ اما پس از معراج پیامبر، دیگر شیطان ظاهر نمی‌شود، بلکه فقط با وسوسه‌گری، انسان‌ها را به سوی کارهای ناشایست سوق می‌دهد.
برنامه "مصباح"، کاری از گروه فرهنگ و اندیشه قرآنی است و به سردبیری و تهیه‌کنندگی اکرم‌السادات حسینی زاده و کارشناسی مجید معارف، یکشنبه‌ها ساعت 21:10 بر روی موج اف ام، ردیف 100 مگاهرتز، پاسخگوی سوالات قرآنی شنوندگان شبکه رادیویی قرآن است.
شبکه تخصصی قرآن تبیان
