باد از كجا می آید؟

برای آن که به منشأ بادها پی ببریم آن ها را از دو جهت بررسی می کنیم:

• یکی در سطح منطقه ای و

• دیگر در سطح جهانی .

گاهی ممکن است اختلاف فشار هوا در منطقه ی کوچک شما رخ دهد. در این صورت، باد محلی خواهد بود.

مثلا اگر شما در نزدیکی ساحل زندگی کنید، هر روز شاهد نوعی باد محلی، خواهید بود.

باد محلی ساحل بدین گونه پدید می آید: چون در روز اثر تابش خورشید زمین گرم می شود، باد خنکی از سوی دریا به سوی ما شروع به وزیدن می کند.

اما در شب، عکس این جریان رخ می دهد. یعنی پس از غروب خورشید، زمین زودتر از آب دریا خنک می شود، در نتیجه  هوای گرم سطح آب سبک شده و بالا می رود و برای پر کردن جایش، نسیمی از سوی خشکی بر طرف دریا می وزد.

آنچه در اطراف شما رخ می دهد ، در سطحی بسیار وسیع تر بر فراز زمین نیز باد همین گونه جریان می یابد.

گرم ترین نقاط روی زمین اطراف خط استوا است. بنابراین پیوسته از آنجا کمربندی از هوای گرم در گرداگرد زمین در حال صعود است. آنگاه این هوای گرم به سمت شمال و جنوب به جریان می افتد.

همین هوا در مناطق معینی در شمال یا جنوب خط استوا که موسوم به عرض جغرافیایی اسبی است، دوباره به سطح زمین فرود می آید و سپس به سوی خط استوا و قطب های شمال و جنوب جریان می یابد.

اگر زمین نمی چرخید این بادها همیشه به صورت بادهای شمالی و جنوبی بودند. ولی گردش وضعی زمین بادهایی را که به نیم کره ی شمالی می رسند، به سمت راست و بادهایی را که به نیم کره ی جنوبی می رسند، به چپ انحراف می دهد .

باد هایی که از عرض اسبی به سوی خط استوا می وزند بسامان هستند.

بادهای غرب وزان آنهایی هستند که به سوی قطب ها می روند.

بیشتر نقاط امریکای شمالی در منطقه ی باد غرب وزان، قرار گرفته است .

بادهای دیگری نیز وجود دارند که در سایر نقاط جهان پراکنده اند. ولی به طور کلی وزش باد همیشه بستگی به عوامل معینی دارد که معلول گرم شدن هوای زمین است.

گرادیان فشار، اختلاف فشار بین نواحی تحت فشار بالا و پایین است. سرعت باد به طور مستقیم متناسب با گرادیان فشار است.

توجه کنید که جهت باد (فلش زرد) در اطراف سیستم فشار بالا خلاف جهت عقربه های ساعت  و در اطراف سیستم کم فشار در جهت عقربه های ساعت است. همچنین جهت باد دور از مرکز سیستم فشار بالا به سمت مرکز سیستم کم فشار است. چرا این اتفاق می افتد؟ برای درک این مطلب نیاز به بررسی نیروهایی حاکم بر باد داریم.

سه نیرو که باعث باد به حرکت آن را به عنوان وجود دارد.

نیروی گرادیان فشار (PGF) نیروی است که ناشی از اختلاف فشار است. این نیرو، نیرویی است که باعث می شود هوا از بالا به فشار پایین جریان یابد.

به دلیل چرخش زمین، نیروی دوم، نیروی Coriolis (کوریولیس) که برجهت جریان باد تاثیر می گذارد (کوریولیس نام دانشمند فرانسوی است) این نیرو عاملی  است که باعث می شود اشیاء در نیمکره شمالی به نوبه خود به سمت راست و اشیاء در نیمکره جنوبی به نوبه خود به سمت چپ حرکت کنند.

تاثیر این دو نیرو بر باد باعث می شود که جریان باد به صورت منحنی در آید و اما چرا جریان باد به صورت مارپیچی است؟ این رویداد ناشی از نیروی سومی به نام اصطکاک است.

مرکز یادگیری تبیان - تهیه و تنظیم: فاطمه گودرزی