آداب سلوک از منظر علامه حسن‌زاده آملی (٥)
| ٥ | ٤ | ٣ | ٢ | ١ |
علامه حسن‌زاده آملی متولد 1307، روحانی مجتهد، عارف، فیلسوف متأله و مدرس دروس حوزوی است، وی که تاکنون 85 بهار را پشت سر گذاشته، یکی از اساتید مطرح اخلاق است که در فلسفه، عرفان، فقه، اصول، ادبیات، ریاضیات، علم فیزیک و شیمی و بسیار علوم دیگر نیز تخصص دارد. بازخوانی سخنان اخلاقی این عارف بالله که در کتاب «صراط سلوک» جمع‌آوری شده، خالی از لطف نیست.
ادامه مباحث آداب سلوک از منظر علامه حسن‌زاده آملی تقدیم شما می‌شود:
*ضرورت محاسبه و معنای آن
امام کاظم(ع) می‌فرماید: کسی که در هر شبانه روز اعمالش را محاسبه نکند از ما نیست، به این صورت که حساب کند طی روز، اگر کار نیکی انجام داده بود از خدا فزونی آن را به طلبد و اگر گناهی مرتکب شده بود، استغفار و از آن توبه کند.
مرحوم حسن بن فضل طبرسی در ضمن وصایای پیامبر اکرم(ص) به ابوذر نقل می‌کند، پیامبر(ص) فرمود: ای ابوذر، انسان جزو متقین نخواهد بود، مگر اینکه هر روز، خودش را با دقتی بیشتر، از محاسبه شریک مالی‌اش محاسبه کند و بداند این غذا از کجا آمده است؟ این مایع نوشیدنی از چه راهی تهیه شده است؟ و این لباس که پوشیده چگونه به دست آمده است؟ آیا از مال حلال است یا حرام؟
*از محاسبه تا فتوح!
حضرت استاد حسن زاده به محاسبه خیلی عنایت داشتند و بر آن تأکید می‌ورزیدند، روزی در محفل درس فرمودند: عزیزان! خودتان را حساب کنید تا مصداق «یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیهَا بِغَیْرِ حِسَابٍ» باشید، از بدی‌ها استغفار کنید و از خوبی‌ها حمد کنید که محاسبه، مراقبه می‌آورد و مراقبه، حضور و حضور، فتوح، به دنبال دارد!
*آخرین سفارش علامه طباطبایی
آیت‌الله حاج‌سید محمد حسن مرتضوی لنگرودی فرزند مرحوم آیه‌الله حاج‌سید مرتضی مرتضوی لنگرودی که در درس اسفار و شفای بوعلی و جلسات تفسیری علامه طباطبائی(قدس‌سره) شرکت می‌کرد و در جلسات خصوصی که به صورت سیار در شب‌های پنجشنبه و جمعه در منزل یکی از حاضرین در بحث منعقد می‌شد، از محضر استاد علامه استفاده می‌کرد، در بخشی از بیانات خود اظهار داشت:
علامه طباطبایی اهل مراقبه بود، یک وقت خدمت آن بزرگوار رسیدم که دستورالعملی به ما بدهد فرمود: مراقبه و محاسبه این دو حالت را ، شخص سالک باید از ابتدای سیر و سلوک تا انتها ملتزم باشد، فرمود: آخر شب،قبل از خواب، اعمالی را که در روز انجام داده‌اید بررسی کنید، هر یک از اعمالتان که خوب بود خدا را برای آن حمد و سپاس گویید و توفیق انجام بهتر آن را در روز بعد از خداوند مسئلت کنید و اگر خدای ناکرده تقصیر و یا خطایی مرتکب شده بودید فوراً توبه کنید و تصمیم بگیرید که دیگر آن را انجام ندهید، اگر دیدید خلاف‌های شما متعدد است تصمیم بگیرید، فردا آن را کم کنید، خلاصه فرمود: مراقبه و محاسبه باید همیشه باشد.
حتی در این اواخر که نمی‌توانست درست حرف بزند یکی از رفقا از ایشان خواسته بود، توصیه‌هایی بفرمایید، باز فرموده بود: «مراقبه، محاسبه».
*غرق در ملکوت
استاد معظم حضرت علامه حسن‌زاده آملی خود به حق این رهنمود پای‌بند و مستلزم بودند، گرچه عمق مراقبه و حضور دینی و وصف کردنی نیست، اما آنچه می‌توان گفت این است که:
در همان چند دقیقه‌ای که قبل از شروع درس به محل تدریس (مسجد حضرت معصومه(س) ) تشریف می‌آورند و تعدادی از طلاب پروانه‌وار گرد شمس وجودشان حلقه می‌زدند، آن‌چنان غرق در ملکوت و حالت مراقبه بودند که گویا کسی را نمی‌دیدند و در عالمی دیگر سیر می‌کردند، سر به جیب تفکر و حضور فرو می‌بردند که باید گفت:
و آن قدر غرق در ملکوت بودند که دوستان درس حیفشان می‌آمد که این سکوت و حضور پر معنی استاد را با سۆالی در هم بشکنند او در حضور حضرت حق بود و یاران در حضور حضرتش!
*بذر سعادت!
یکی از نکاتی که حضرت استاد(دام عزه) در جلسات درس روی آن خیلی تأکید داشتند مراقبت بود و مکرر می‌فرمودند: مراقبت بذر سعادت است، حاصل نمی‌شود جز با توجه و مراقبت تام و آنچه شرط آن است، دوام مراقبه است که « إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَ لَا تَحْزَنُوا و َأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ»، نفس انسانی خو پذیر است، انسان به هر چه رو کند آن می‌شود، چطور یک قطعه زغال در اثر مجاورت با آتش برافروخته می‌شود، انسان هم بر اثر مراقبه و همنشینی با ملکوت، الهی می‌شود، و می‌فرمودند: استادم مرحوم علامه طباطبایی در خلوتی به من فرمودند: آقا! هر روز که مراقبتم قوی‌تر است، شب تمثلاتم صافتر است.
*جدا شدن روح از بدن
حضرت استاد(دام عزه) خود واقعه‌ای زیبا از مراقبه‌اش را این چنین می‌فرمایند: در اواسط ماه ذی‌القعده 1389 هجری قمری در وقت سحر به حال توجه نشسته بودم، انتقالی روی آورد و به تعبیری روح از بدن حرکت کرد و اموری را مشاهده کردم ولکن این امور تیره و آمیخته با الوان و احوال و تعلقات و خار و خاشاک عالم ناسوت و طبیعت بود.
انتقال و حرکت روح هم بسیار کند و سنگین بود و مدتش نیز کم بود، فهمیدم که مراقبت کامل و تام نیست و به طور کلّی قطع علاقه از کدورات دنیا وی دست نداد.
غلام همت آنم که زیر چرخ کبود ز هرچه رنگ تعلق پذیرد آزاد است
ای عزیز! مهم‌ترین ذکر مراقبت است که مقام عندیت است و مصاحبت با حق تعالی است، همنشین از همنشین خود می‌گیرد و بدان شناخته می‌شود و به قول فصیح لبید بن ربیعه صحابی: «والمرء یصلحه القرین الصالح»
*تأثیر محضر استاد
حضرت استاد(دام عزه) می‌فرمودند: مراقبه و حضور اثرات خاصی دارد و می‌فرمودند یکی از اساتید ما می‌گفت: تا زمانی که در محضر بعضی اساتیدمان بودیم، حالات خوشی داشتیم، اما پس از ارتحال آن بزرگ این حالات هم از دست رفت، فهمیدیم به برکت ایشان بوده است.
منبع:
کتاب «صراط سلوک»
خبرگزاری فارس
تهیه و تنظیم: عبداله فربود؛ گروه حوزه علمیه تبیان
