آیت الله رضوانی، وصی و معتمد امام

آیت‌الله غلامرضا رضوانی، مهرماه 1309 در شهرستان خمین به دنیا آمد. هجده سالگی برای تحصیل علوم دینی وارد حوزه علمیه قم شد. و از همان ابتدا به دیدار امام رفت و تا آخر به عنوان شاگرد ایشان باقی ماند. وی 4 سال بعد، در سال 32 پس از تلمذ از محضر اساتیدی چون امام خمینی، آیت الله سلطانی طباطبایی و شیخ عبدالجواد اصفهانی عازم حوزه علمیه نجف شد و به تعبیر خودشان، ارتباطش با امام قطع شد تا سال 41 که مسئله انجمن‌های ایالتی و ولایتی مطرح می‌شود و آیت‌الله رضوانی از عراق به تهران آمده و در قاسم آباد تجریش به دیدار امام می‌رود. بسیاری به او می‌گویند در قم بماند و نجف را رها کند. اما وقتی با امام مشورت می‌کند، امام او را برای عزیمت دوباره به نجف تشویق می‌کند. آیت‌الله رضوانی دلیل تشویق امام را توجه و تاکید امام به جدیت در امر تحصیل می‌داند.

بخت با آیت‌الله رضوانی یار بود زمان زیادی طول نمی‌کشد که امام نیز بالاجبار رهسپار نجف می‌شود و او همچنان شاگرد امام می‌ماند. رضوانی از استقبال گرم علمای نجف از امام یاد می‌کند اما درعین حال می‌گوید علمای نجف درباره نهضت امام رفتار مطلوبی نداشتند. آیت‌الله رضوانی درباره درس امام می‌گوید؛ بخشی از درس امام به ولایت و حکومت مربوط می‌شد. گاهی در میان درس به مسائل روز می‌پرداخت.

وی دوران طلبگی خود را چنین روایت می‌کند: «اینجانب، پس از پایان دوره تحصیلی جدید، در سال 1327، جهت تحصیل به قم مشرف شدم و در آن مکان، تاسال1332، دروس‌: صرف و نحو، منطق، اصول و فقه را، نزد اساتید بزرگوار آموختم‌. در همانجا بود که قسمتی از بحث خارج فقه واصول مرحوم آیت‌الله بروجردی و حضرت امام  رضوان الله تعالی علیهما، شرکت کردم و پس از آن به نجف اشرف مشرف شدم و تا سال 58، در آن حوزه مقدس، به ادامه تحصیل و شرکت در بحث خارج آیات عظام‌: مرحوم آیت‌الله شاهرودی،و امام رضوان الله تعالی علیهما,اشتغال داشتم , تا آن که به دست رژیم جائر عراق و حزب بعث از کشور عراق اخراج شدم .» (1)

آیت‌الله رضوانی از فضلای بنام حوزه نجف و در علوم ریاضی، منطق و فلسفه ید طولائی داشت و حوزه درس منظومه حاج ملا هادی سبزواری با برخی از شاگردان حضرت امام اداره می‌کرد.

سرباز نهضت امام خمینی(ره)

بیشترین و موثرترین دوران خدمت او به نهضت امام، به سال‌های حضور امام در نجف مربوط است. وی در این سال‌ها مسئول دفتر امام خمینی در نجف می‌شود و بسیاری از امور دفتر از جمله شهریه طلاب و نیز دیدارهای سیاسی امام را هماهنگی می‌کرد. یکی از مهمترین دیدارهایی که با هماهنگی و حضور آیت‌الله رضوانی در نجف انجام شد، اولین مصاحبه امام با رسانه‌ها بود. او (4 اردیبهشت 1357) خبرنگار روزنامه لوموند را به بیت امام آورد و امام علی رغم ممانعت دستگاه اطلاعات و امنیت عراق، گفتگوی معروف خود را انجام داد. شبیه همین گفتگو، با خبرنگار بی‌ بی سی انجام شد که حتی با هجوم نیروهای امنیتی عراق و مصادره کردن نوارها و فیلم های گفتگو مواجه شد. البته به گفته آیت‌الله رضوانی، نوار دیگری توسط افراد بیت ضبط شده که از دسترس ماموران خارج شده بود.

خاطرات سال‌های نجف

آیت‌الله رضوانی، خاطرات مهمی درباره نحوه مدیریت بیت امام دارد. از جمله اینکه سنت حوزه نجف بر این بوده که شهریه طلاب غیرایرانی، نصف طلاب ایرانی بوده است. این تبعیض را با این ذهنیت توجیه می کردند که هزینه حوزه‌های علمیه را ایرانی ها پرداخت می‌کنند پس شهریه طلاب ایرانی باید دو برابر باشد. آیت‌الله رضوانی می‌گوید، نخستین شهریه بیت امام توسط آقای نصرالله خلخالی طبق همین سنت حوزه بصورت نصف به غیرایرانی‌ها پرداخت شد. طلاب افغانی نامه‌ای به امام نوشتند و اعتراض کردند که از شما انتظار نداشتیم. امام بلافاصله دستور دادند که شهریه یکسان پرداخت شود. نباید میان ایرانی و افغانی و .. تبعیض قائل شد. آیت‌الله رضوانی می‌گوید این روش امام در دیگر بیوت مراجع نیز پیاده شد.

او که شاگرد و مسئول دفتر امام بود از تعبد و خلقیات رفتاری امام، توصیف دقیقی دارد. می‌گوید هر شب مقید به حضور در حرم امام علی و زیارت امام بود. به زیارت عاشورا و زیارت جامعه کبیره بسیار علاقه داشت. به عبادات آخر شب بسیار اهمیت می‌دادند. خیلی سبک غذا می‌خورد. حتی یک بار آقای دعایی می‌گفت با امام رفتیم در هتلی (هنگام باز‌گشت از مرز کویت) اقامت کنیم به امام گفتم شام چه می‌خورید؛ گفتند من ماست و نان می‌خورم؟ وقتی آیت‌الله حکیم فوت کرد، مباحثی در بیت امام درباره مرجعیت مطرح شد. و می‌خواستند نام امام را به عنوان مرجع و زعیم حوزه عنوان کنند امام دستور دادند این مباحث مطرح نشود. کسی حق ندارد اسم کسی را ببرد.

وصی امام

یکی از افتخارات آن مرحوم، تعیین او به همراه سه نفر دیگر به عنوان وصی امام راحل در پیش از انقلاب است؛ در متن این وصیت‌نامه آمده است: «عطف به وصیتی که نمودم و آقایان [حبیب الله] اراکی و [غلامرضا] رضوانی و  خاتمی [سید عباس خاتم یزدی] و [سید جعفر] کریمی را وصی قرار دادم، اگر برای یک نفر یا بیشتر پیشامدی شد که نتوانست قیام به امر کند سایر آقایان به جای او یک نفر مورد اطمینان و معروف به صحت و امانت را تعیین کنند. مقصود آن است که مادام که به وصیت عمل نشده چهار نفر مورد اطمینان کفیل امر باشند و در غیاب یکی یا دو نفر بقیه آقایان اقدام به عمل کنند تا حاضر شود. از خداوند تعالی توفیق همه را خواستارم

آیت‌الله رضوانی حتی پس از انقلاب نیز در نجف باقی ماند و در نهایت دقیقا زمانی که سفارت ایران در عراق تعطیل شد، او نیز همراه حجت الاسلام والمسلمین دعایی سفیر جمهوری اسلامی در عراق از این کشور اخراج شدند.

ایشان دارای آثاری است کتاب های ارزشمندی چون «حاشیه بر عروة الوثقی‌»، «حواشی بر کفایة الاصول» و «مکاسب» از جمله آثار مرحوم آیت‌الله رضوانی به شمار می‌روند.

امام خمینی، اول اسفندماه سال 1358 این فقیه اندیشمند را طی حکمی، به عضویت شورای نگهبان منصوب کرد:

«بسمه‌تعالی

جناب حجت‌‌الاسلام آقای حاج شیخ غلامرضا رضوانی دامت افاضاته

بنابر اصل نود و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی که به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها شورایی بنام شورای نگهبان تشکیل می‌شود که انتخاب شش نفر از فقهاء عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز از این شورا به عهده اینجانب می‌باشد لذا جنابعالی را به عنوان یکی از شش فقیه بعضویت شورای نگهبان منصوب می‌نمایم. از خداوند متعال موفقیت هر چه بیشتر شما را امیدوارم.»

روح‌الله الموسوی الخمینی

اول اسفند ماه 1358 برابر3 ربیع الثانی 1400»

آیت الله رضوانی، پس از سه سال خدمت در این نهاد، به قید قرعه و طبق قانون از شورای نگهبان خارج شد و به ریاست دیوان عدالت اداری منصوب شد. همچنین در حکم دیگری از امام، پس از رحلت آیت‌الله سیداحمد خوانساری، به امام جماعت مسجد معروف سید عزیزالله در بازار تهران معرفی شد. افزون بر این‌ها، یک دوره عضویت در مجلس خبرگان رهبری، جزو سوابق کارنامه وی است. رضوانی یک بار دیگر، در سال 1368 با حکم رهبر معظم انقلاب به عضویت شورای نگهبان درآمد و تا آخر عمر در این سمت باقی ماند. وی در نهایت شامگاه 30 فروردین 92 حیات را به درود گفت.

پی نوشت:

1.    مجله حوزه، خرداد و تیر 69، شماره 38 و 37، صفحه 53

2.    صحیفه امام. ج‏3، ص 270

منابع:

صحیفه امام

متن گفتگوی منتشرنشده آیت الله رضوانی با گروه تاریخ موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی

نشریه حوزه

خبرگزاری فارس

سایت خبری جهان

همشهری آنلاین

پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران

تهیه و تنظیم: عبداله فربود؛ گروه حوزه علمیه تبیان