مهم‌ترین یادگارهای زندگی دکتر حسابی
خلاصه‌ای از زندگی استاد دکتر سید محمود حسابی، بنیان‌گذار دانشگاه و بسیاری از مراکز علمی، آموزشی، صنعتی، فرهنگی و پژوهشی کشورمان را در این مطلب بخوانید.
پروفسور سید محمود حسابی، در سال 1281 (ه.ش)، از پدر و مادری تفرشی، در تهران زاده شدند. پس از سپری نمودن چهار سال از دوران کودکی در تهران، به همراه خانواده (پدر، مادر و برادر)، عازم شامات گردیدند. در هفت سالگی، تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن، در مدرسه کشیش‌های فرانسوی، آغاز کردند.
هم‌زمان، توسط مادر فداکار، متدین و فاضله خود (خانم گوهرشاد حسابی)، تحت آموزش تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی قرار گرفتند. استاد، قرآن کریم را حفظ و به آن اعتقادی ژرف داشتند. دیوان حافظ را نیز از برداشته و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشآت قائم مقام، اشراف کامل داشتند.
شروع تحصیلات متوسطه ایشان، مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو پس از دو سال تحصیل در منزل، برای ادامه به کالج آمریکایی بیروت رفتند و در سن هفده سالگی، لیسانس ادبیات، در نوزده سالگی، لیسانس بیولوژی، و پس از آن، مدرک مهندسی راه و ساختمان را اخذ نمودند.
در آن زمان، با نقشه‌کشی و راه‌سازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کردند. استاد همچنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره‌شناسی، به تحصیلات آکادمیک پرداختند. شرکت راه‌سازی فرانسوی که استاد در آن مشغول به کار بودند، به پاس قدردانی از زحماتشان، ایشان را برای ادامه تحصیل به کشور فرانسه اعزام کرد و بدین ترتیب، در سال 1924 (م) به مدرسه عالی برق پاریس وارد و در سال 1925 (م) فارغ‌التحصیل شدند.
هم‌زمان با تحصیل در رشته معدن، در راه‌آهن برقی فرانسه، مشغول به کار گردیدند و پس از پایان تحصیل در این رشته، کار خود را در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغال سنگ ایالت «سار» آغاز کردند. سپس، به دلیل وجود روحیه علمی، به تحصیل و تحقیق در دانشگاه سوربن در رشته فیزیک پرداختند و در سال 1927 (م)، در سن بیست و پنج سالگی، دانش‌نامه دکترای فیزیک خود را با ارایه رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت کردند.
استاد، در چند رشته ورزشی هم موفقیت‌هایی کسب نمودند، که از آن میان، می‌توان به دیپلم نجات غریق در رشته شنا اشاره نمود.
از جمله دستاوردهای عمر پربار استاد، و مشاغلی که در مسند آن، خدمات علمی و فرهنگی شایان توجهی ارائه نمودند، می‌توان به نمونه‌های زیر، اشاره کرد:
- مأموریت وزارت راه و ترابری (طرق و شوارع عامه) برای تهیه اولین نقشه‌برداری علمی، فنی و مهندسی کشور (تهیه نقشه نوین راه ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس، بندر لنگه به بوشهر) (1306 ه.ش)
- تأسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدریس در آن ( 1307 ه.ش)
- تأسیس دارالمعلمین عالی و تدریس در آن ( 1307 ه.ش)
- ساخت اولین رادیو در کشور (1307 ه.ش)
- تأسیس دانش‌سـرای عالی و تدریس در آن (1308 ه.ش)
- ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران ( 1310 ه.ش)
- نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران ( 1310ه.ش)
- تعیین ساعت ایران ( 1311 ه.ش)
- تأسیس اولین بیمارستان خصوصی، در ایران، به نام "بیمارستان گوهرشاد" (به یاد مادر گرامی‌شان) (1312 ه.ش)
- مأمور وزارت راه، برای ساخت راه تهران به شمشک، جهت معادن ذغال سنگ ( 1312 ه.ش)
- پیشنهاد و تدوین قانون تأسیس دانشگاه تهران، و تأسیس دانشکده فنی ( 1313 ه.ش) و ریاست آن دانشکده تا (1315 ه.ش) و تدریس در آن.
- تأسیس دانشکده علوم، و ریاست آن دانشکده از (1321 تا 1327، و از 1330 تا 1336 ه.ش) و تدریس در گروه فیزیک آن دانشکده تا واپسین روزهای عمر.
- تأسیس مرکز عدسی سازی- دیدگانی- اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران
- مأموریت خلع ید از شرکت نفت انگلیس در دولت دکتر مصدق
- اولین رییس هیئت‌مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران
- وزیر فرهنگ در دولت دکتر مصدق( 1330 ه.ش)
- پایه‌گذاری مدارس عشایری و تأسیس اولین مدرسه عشایری ایران ( 1330 ه.ش)
- مخالفت با طرح قرارداد ننگین کنسرسیوم و کاپیتولاسیون در مجلس
- مخالفت با عضویت دولت ایران در قرارداد سنتو «پاکت بغداد» در مجلس
- پایه‌گذاری مۆسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران (1330 ه.ش)
- پایه‌گذاری مرکز تحقیقات و رآکتور اتمی دانشگاه تهران
- تأسیس سازمان انرژی اتمی و عضو هیئت دایمی کمیته بین‌المللی هسته‌ای (1330 ، 1349 ه.ش)
- تدوین قانون استاندارد، و تأسیس مۆسسه استاندارد ایران ( 1333ه.ش)
- تأسیس اولین رصدخانه نوین در ایران
- تأسیس اولین مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز (1335 ه.ش)
- پایه‌گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان (1338 ه. ش)
- تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی فضای ایران و عضو دایمی کمیته بین‌المللی فضا (1360 ه.ش)
فعالیت در دو نسل کاری و آموزش 7 نسل استاد و دانشجو، از خدمات ارزنده پروفسور حسابی به شمار می‌رود و در همین راستا، ایشان از سال (1350 ه.ش) به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران شناخته شدند.
استاد حسابی به چهار زبان زنده دنیا: فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی مسلط بودند و به زبان‌های: سانسکریت، لاتین، یونانی، اوستایی، ترکی و ایتالیایی اشراف داشتند.
دکتر حسابی به ایران، فرهنگ و ادب و اعتقادات سنتی و مذهبی این سرزمین عشق می‌ورزیدند و گذشته از سفر به کشورهای متعدد عالم، به سراسر ایران هم سفر کرده بودند و از این مسافرت‌های پربار داخلی و خارجی، یادداشت‌ها و سفرنامه‌های بسیاری به جای نهادند.
در زمینه تحقیق علمی: 25 مقاله، رساله و کتاب، از استاد به چاپ رسیده است. تئوری «بی‌نهایت بودن ذرات» ایشان در میان دانشمندان و فیزیک‌دانان جهان، شناخته شده است.
نشان «اوفیسیه دولا لژیون دونور» و همچنین، نشان «کوماندور دولا لژیون دونور»، بزرگ‌ترین نشان‌های کشور فرانسه، به ایشان، اهدا گردید.
استاد، تنها شاگرد ایرانی پروفسور انیشتین بوده و در طول زندگی خود، با دانشمندان تراز اول جهان، نظیر شرودینگر، بورن، فرمی، دیراک، بوهر، ... و با فلاسفه و ادبایی همچون آندره‌ژید، برتراند راسل و ... تبادل نظر داشته‌اند. ایشان، از سوی جامعه علمی جهان، به عنوان «مرد اول علمی جهان» (1990 م) برگزیده شدند و در کنگره "شصت سال فیزیک ایران" (1366 ه.ش) ملقب به "پدر فیزیک ایران" گردیدند.
پروفسور حسابی، در 12 شهریور 1371 (ه.ش)، در بیمارستان دانشگاه ژنو، به هنگام معالجه قلبی، بدرود حیات گفتند. مقبره استاد حسابی، بنا به خواسته ایشان، در زادگاه خانوادگی و در شهر دانشگاهی تفرش قرار دارد.
