زندگی برزخی واقعیت یا وهم و خیال

مطالبی که در این سطور - از زبان اولیای دین- می نگاریم، بیانگر شمه ای از حقایق شگفت انگیز جهان برزخی است.

در آغاز این گفتار، توجه شما خوانندگان عزیز را به تشبیه برزخ با دنیا جلب می کنیم؛ تا بتوانیم ترسیمگر چهره ای- هرچند ناقص- از حیات برزخی باشیم.

عالم و دانشمند ربانی، مرحوم « فیض کاشانی» ( متوفی 1091هـ ق) در کتاب نفیس و ارزشمند « المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء» در این باره چنین می نویسد:

«دنیا، همچون زندان تاریکی است که انسان در آن حبس باشد و برزخ همانند بستان وسیع و گسترده ای است که انواع درختان سر به فلک کشیده، گلهای زیبای عطرآگین، پرندگان خوش الحان و... در آن باشند». (1)

پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله با تعبیری بسیار زیبا و دقیق- به مضمون زیر- دنیا و برزخ را چنین تشبیه نموده است:

« مثال مۆمن در دنیا، مثل جنین است در شکم مادر [ چنان به آن خو گرفته است که گویی عالمی برتر و با صفاتر از آن نیست]. از این رو پس از پایان عمر آن جهان، با اکراه و سختی، همراه با ترس و گریه، دل از آن مکان می کند. پس از اندکی که با این جهان انس گرفت، دیگر میل بازگشت به وطن نه ماهه خویش را ندارد.

مۆمن نیز چنان به دنیا خو گرفته است که دل کندن از آن، برایش سخت و مرگ بر او ناپسند است؛ اما پس از مرگ، وقتی چشمش به جمال نعمتهای فرحبخش و دل انگیز برزخی روشن شد،‌ به هیچ وجه حاضر نیست به وطن چند ده ساله ی خویش بازگردد» (2).

ثواب و عذاب « عالم برزخ» ‌را نیز می توان به پاداش و کیفر « عالم رۆیا» تشبیه کرد. انسان، در خواب، اموری از قبیل: خوردن، آشامیدن، اندیشیدن و... را انجام می دهد و این کارها به وسیله ی قالبی غیر از قالب مادی صورت می پذیرد؛ زیرا در هنگام خواب دیدن، بدن و قالب مادی در بستر خفته است. (3)

در حدیث آمده است:

« هنگام خواب، قالب مادی باقی می ماند و آنچه از انسان خارج می شود، قالب برزخی اوست» (4).

پاداش و کیفر حقیقی

عالم مثال ( ‌برزخ)، برزخی است میان موجودات مادی دنیا و موجودات مجرد آخرت؛ یعنی، مانند این عالم مادی نیست؛ لیکن به صراحت تجرد آخرت هم نمی باشد و برخی از لوازم ماده ( همچون شکل و عرض فعلی) را داراست.

از اینکه گفته می شود « برزخ ماده ندارد»، برخی می پندارند که پاداش و کیفر جهان برزخی، وهم و خیالی بیش نیست و هیچگونه وجود خارجی ندارد! این پندار هم فی نفسه باطل است و هم انحرافی است در درک مقصود. (5)

علی ایّ حال، وضع برزخ همان است که در گفتارهای پیشین بیان داشتیم و اینک، به چند حدیث که حقیقی و واقعی بودن پاداش و کیفر برزخ را با صراحت بیشتری بیان می دارد، اشاره می کنیم:

امام صادق علیه السلام فرمود: «ارواح مۆمنین در خانه های بهشتی زندگی می کنند، از طعامهای بهشتی می خورند و از شربتهای آن می آشامند.» (6)

امام صادق علیه السلام فرمود: «دری از آتش جهنم به روی مجرمین و کفار گشایند و آنها را در آب گرم جوشان اندازند.» (7)

ابوبصیر گوید که از امام صادق علیه السلام پرسیدم: ارواح مشرکین در برزخ چگونه است؟

امام صادق علیه السلام فرمود: «در آتش، عذاب می شوند». (8)

ارتباط با ارواح

از جمله مسائلی که در بحث «حیات برزخی» مورد اتفاق تمام مذاهب اسلامی است، گفت و گو و ارتباط با ارواح است.

روایات وارد شده در این باب بسیار است که از باب نمونه یک روایت را یادآور می شویم:

«در جنگ بدر ( نخستین نبرد مسلمانان با مشرکان که موجب پیروزی و سرافرازی سپاه اسلام گردید) کشتگان قریش را به دستور پیامبر اکرم در چاهی انداختند. پیامبر بر سر آن چاه آمد و خطاب به سران کفار ( ابوجهل، عتبه، شیبه، امیه و...) فرمود:

ای کفار! شما همسایگان خوبی برای پیامبر خدا نبودید. او را از دیار خود بیرون راندید و به ستیز و جنگ با او برخاستید؛ من اینک وعده ی پروردگارم را حق یافتم. [ شما چطور؟].

عمربن خطاب که سخنان پیامبر را می شنید به آن حضرت اعتراض کرد: [ اینها بدنهایی مرده و بی جانند] چگونه با آنان سخن می گویید؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: بس کن! سوگند به خدا که تو از آنان شنواتر نیستی؛ آنان می شنوند؛ ولی توانایی پاسخ گفتن را ندارند. اینک که از آنان روی برگردانم، فرشتگان عذاب با گرزهای آهنین بر سرشان می کوبند.» (9)

جهان بیداری

از روایات استفاده می شود که برزخیان به اندازه ی مقام و منزلت خویش از دنیا دیدن می کنند:

امام کاظم علیه السلام فرمود: « انسانهای برزخی، در شکل پرنده ای لطیف به دیوار خانه هایشان فرود می‌آیند. اگر کردار نیکی از خانواده هایشان ببینند، خوشحال می شوند و اگر کردار بدی از خانواده هایشان سرزند؛ اندوهگین می گردند» (10).

امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی مۆمن به دیدار خانواده اش می آید، آنچه که او را خوش آید، می بیند و کارهای ناپسند از او پوشیده می گردد؛ اما وقتی کافر به دیدار خانواده اش می رود، آنچه که او را غمین نماید، بر او نمایان می شود و کارهای پسندیده از او پوشیده می گردد» (11).

از امام کاظم علیه السلام سۆال شد: مۆمن چه مدت یکبار به دیدار خانواده اش می رود؟

امام کاظم علیه السلام فرمود: « به قدر مرتبه و درجه ی خود به دیدار خانواده هایشان می روند».

سۆال شد: چه هنگام؟

حضرت فرمود: « هنگام ظهر که آفتاب از بلندی زدوده می شود».

سۆال شد: در چه شکل؟

فرمود: « به شکل گنجشک یا کوچک تر از آن!» (12).

یادآوری می شود که برزخیان، چون از بدن لطیف مثالی ( شبیه اجسام جن و ملائکه) برخوردارند؛ در هنگام دیدار خود از دنیا، دیده نمی شوند. (13)

پی نوشت ها:

1. « المحجة البیضاء»، ج8، ص 298:

«... یکون الدنیا بالاضافة الیه کالسجن و المضیق و یکون مثاله کالمحبوس فی بیت مظلم، فتح له باب الی بستان واسع الاکناف، لا یبلغ طرفه اقصاه، فیه انواع الاشجار و الازهار و الثمار فلا یشتهی العود الی السجن المظلم».

2. « المحجة البیضاء»،‌ج8، ص 299:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: « ان مثل المۆمن فی الدنیا کمثل البجنین من بطن امه؛ اذا خرج من بطنها، بکی علی مخرجه؛ حتی اذا رأی الضوء ‌یحب ان یرجع الی بطن امه؛ فکذلک المۆمن یجزع من الموت؛ فاذا أفضی الی ربه، لم یحب ان یرجع الی الدنیا، کما لا یحب الجنین ان یرجع الی مکانه.»

3. برای توضیح بیشتر، به گفتار دوم، مبحث «اصالت روح» مراجعه شود.

4. « بحار»، ج61، ص 43. « میزان الحکمة»، ج4، ص 30:

روی عن ابی الحسن علیه السلام یقول: « ان المرء اذا نام، فان روح الحیوان باقیة فی البدن؛ و الذی یخرج منه روح العقل...».

5. برگرفته از: « حیات پس از مرگ»، ص 29-30، علامه طباطبایی ( دفتر انتشارات اسلامی).

6. « کافی»، ج3، ص 244. « بحار»، ج6، ص 269:

«[ ان ارواح المۆمنین] لفی حجرات فی الجنة. یأکلون من طعامها و یشربون من شرابها».

7. « امالی الصدوق»، ص 229. « بحار»، ج6، ص 223:

«... یفتحان له باباً الی النار و وینزلان الیه الحمیم من جهنم».

8. « الکافی»، ج3، ص 245. « بحار»، ج6، ص 270:

« عن ابی بصیر، عن ابی عبدالله علیه السلام، قال: سألته عن ارواح المشرکین. فقال علیه السلام: « فی النار یعذبون...».

9. « بحارالانوار»، ج6، ص 254-255.

« سخن گفتن پیامبر گرامی با سران کفار قریش، از مسلمات تاریخ و حدیث است؛ از میان محدثان گروهی آن را نقل کرده اند که به برخی اشاره می کنیم:

الف- « صحیح بخاری»، ج5، ص 97 و 110( در سرگذشت جنگ بدر).

ب- « صحیح مسلم»، ج4، ص 77 ( کتاب جنت).

ج- « سنن نسایی»، ج4، ص 89 و 90.

د- « مسند امام احمد»، ج2، ص 131.

هـ- « سیره ی ابن هشام»، ج1، ‌ص 639.

و- « مغزی واحدی»، ج1، ( غزوه ی بدر).

ز- « بحارالانوار»، ج19، ص 346.

و...( نقل از: « اصالت روح از نظر قرآن»، ص 158).

10. « الکافی»، ج3، ص 230. « بحار»، ج6، ص 257:

« [ یأتی المیت] فی صورة طائر لطیف؛ یسقط علی جدرهم، و یشرف علیهم؛ فإن راهم بخیر؛ فرح، و إن رآهم بشر و حاجة حزن واغتم».

11. « الکافی»، ج3، ص 230. « بحار»، ج6، ص 256. « لئالی الاخبار»، ج4، ص 256:

« ان المۆمن لیزورأهله؛ فیری ما یحب و یستر عنه ما یکره. و إن الکافر لیزور اهله؛ فیری ما یکره و یستر عنه ما یحب...».

12. « الکافی»، ج3، ص 231. « بحار»، ج6، ص 257:

- یزور المۆمن اهله؟ قال علیه السلام: « نعم».

- فی کم؟ ‌قال: « علی قدر فضائلهم منهم من یزور فی یوم و...».

- فی ای ساعة؟ قال: « عند زوال الشمس».

- فی ای صورة؟ قال: فی صورة العصفور، او أصغر من ذلک!».

13. البته گاهی که مصلحتی یا پند و عبرتی برای اهل دنیا در کار باشد ( مانند اجسام جن و ملائکه که بعضی مواقع به اذن خدا ظاهر می شوند) چهره ی برزخیان نیز آشکار می گردد.

منبع: راسخون