دلیل محرم شدن خواهر و برادر رضاعی چیست؟
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) درباره حکم رضاع می‌فرماید: «همه کسانی که از طریق نسب و خویشاوندی با انسان محرم شده‌اند، از طریق رضاع هم محرم می‌شوند».
دلیل محرم شدن خواهر و برادر رضاعی چیست؟
اگر طفل شیرخواری، با حفظ تمام شرایط و ضوابط رضاع در فقه؛ از زنی شیر بخورد، طبق نصّ صریح قرآن کریم،(نساء، 23) با زنی که از او شیر خورده و نیز با دختران آن زن، مَحرم می‌شود، اما این حکم مختص به آن زن و دختران او نمی‌شود، بلکه به دلیل این که آن کودک، در حکم فرزند واقعی آن زن خواهد بود، آن طفل با تمامی کسانی که فرزند واقعی آن زن و شوهر او هستند، محرم می‌شود. (امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج 2، ص 269)
حدیث این حکم علاوه بر این‌که از ائمه اطهار(علیهم السلام) به ما رسیده؛ از شخص پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز نقل شده است، لذا اصل رضاع، (اما در شرایط رضاع میان شیعه و اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد) مورد اتفاق شیعه و سنی است تا جایی که آن را اجماعی دانسته‌اند و حتی یکی از ضروریات مذهب یا دین به شمار رفته است.
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) درباره حکم رضاع می‌فرماید: «همه کسانی که از طریق نسب و خویشاوندی با انسان محرم شده‌اند، از طریق رضاع هم محرم می‌شوند». این روایت را اهل سنت از عایشه نقل کرده‌اند، و بیشتر منابع شیعه نیز آن را از طریق امام علی (علیه السلام)، و امام صادق (علیه السلام) (الکافی، ج 5، ص 446) نقل کرده‌اند.
برخی در فلسفه تحریم محارم رضاعى گفته‌اند؛ با پرورش گوشت و استخوان آنها با شیر شخص معیّنى، شباهت به فرزندان او پیدا می‌کند؛ مثلاً زنى که کودکى را به اندازه‌اى شیر می‌دهد که بدن او با آن شیر رشد مخصوصى می‌کند، یک نوع شباهت در میان آن کودک و سایر فرزندان آن زن پیدا می‌شود و در حقیقت هر کدام جزئى از بدن آن مادر محسوب می‌شوند و مانند دو برادر نسبى هستند. (تفسیر نمونه، ج 3، ص 329)
سوال: حکم خواهر برادر رضاعی چیست؟
اگر منظور سوال از خواهر برادر رضاعی خواهران پسر زنی است که شیر داده است، باید گفت که:
تمام فرزندان زن به پسری که شیر خورده است محرم می شوند اگرچه شیر خوار با یکی از فرزندان زن، شیر خورده باشد که در عرف مردم فقط به او برادر یا خواهر رضاعی شیر خورنده اطلاق می شود.
اما اگر منظور سوال از طرح این سۆال آن است که آیا خواهر برادر رضاعی (پسری که شیر خورده است) با پسر زنی که شیر داده است، محرم می شود یا نه؟ مثلاً اگر شخصی به نام حسن به همراه پسر دیگری از مادر حسن شیر بخورد آن پسر برادر رضاعی حسن می شود، خواهران آن پسر، خواهران برادر رضاعی حسن شده اند. آیا حسن می تواند با خواهران این پسر ازدواج کند؟، در جواب به این سۆال لازم است توجه داده شود که:
اگر زنى بچهاى را شیر دهد، به برادرهاى آن بچه محرم نمىشود. و نیز خویشان آن زن به برادر و خواهر بچهاى که شیر خورده محرم نمىشوند. بنابر این؛ شخص فرضی ما به نام حسن می تواند با خواهران برادر رضاعی خویش ازدواج کند ولی آن پسر شیر خورده نمی تواند با خواهران حسن ازدواج کند.
شرح پاسخ:
از نظر مذهب شیعه امامیه شیر دادنی که علت محرم شدن است چند شرط دارد:
1. بچه شیر زن زنده را بخورد نه شیر زن مرده را.
2. شیر آن زن از حرام مثل زنا، نباشد.
3. بچه شیر را از پستان زن بمکد نه این که با وسیله ای شیر را در کام بچه بریزند.
4. شیر خالص بوده و با چیز دیگری مثل غذا، مخلوط نباشد.
5. شیر از یک شوهر باشد ولی اگر زن از شیر شوهر اول خود بچه ای را شیر دهد و بعد شوهر دیگر کند و از شیر آن شوهر، هم بچه دیگری را شیر دهد آن دو بچه با هم محرم نمی شوند و نیز اگر زن شیردهی را طلاق دهند و آن زن شوهر دیگری کند و از آن شوهر، فرزند آورد و تا موقع زاییدن، شیری که از شوهر اول داشته، باقی باشد و مثلاً هشت دفعه، پیش از زائیدن، از شیر شوهر اول و هفت دفعه بعد از زاییدن، از شیر شوهر دوم، بچه ای را شیر دهد، آن بچه به کسی محرم نمی شود.
6. بچه به واسطه مرض، شیر را برنگرداند و اگر برگرداند، بنابر احتیاط واجب، کسانی که به واسطه شیر خوردن، به آن بچه محرم می شوند، باید با او ازدواج نکنند و نگاه محرمانه هم به او ننمایند.
7. پانزده مرتبه یا یک شبانه روز، شیر سیر بخورد و یا مقداری شیر به او بدهند که بگویند از آن شیر، استخوانش محکم شده و گوشت در بدن او روییده است بلکه اگر ده مرتبه هم به او شیر دهند احتیاط مستحب آن است کسانی که به واسطه شیر خوردن به او محرم می شوند، با او ازدواج نکرده و نگاه محرمانه هم به او ننمایند که این شیر خوردن چند شرط دارد:
1. در بین این پانزده مرتبه یا یک شبانه روز شیر خوردن، بچه غذا نخورد.
2. در بین آن، بچه شیر زن دیگری را نخورد.
3. در هر مرتبه، بچه بدون فاصله شیر بخورد ولی نفس تازه کردن و یا صبر کردن مختصر اشکالی ندارد.
4. دو سال بچه تمام نشده بلکه کمتر از دو سال داشته باشد.
با رضاع کامل و تحقق شرایط ذکر شده احکام رضاع مطرح می شود. که در ذیل به برخی از آن اشاره می گردد:
اگر زنى بچهاى را با شرایطى که گذشت شیر دهد، آن بچه به این عدّه محرم مىشود؛
اوّل: خود زن و آن را مادر رضاعى مىگویند.
دوم: شوهر زن که شیر مال اوست و او را پدر رضاعى مىگویند.
سوم: پدر و مادر آن زن هر چه بالا روند، اگر چه پدر و مادر رضاعى او باشند.
چهارم: بچههایى که از آن زن به دنیا آمدهاند، یا به دنیا مىآیند.
پنجم: بچههاى اولاد آن زن هر چه پایین روند، چه از اولاد او به دنیا آمده، یا اولاد او آن بچهها را شیر داده باشند .
ششم: خواهر و برادر آن زن اگر چه رضاعى باشند ، یعنى بواسطه شیر خوردن، با آن زن خواهر و برادر شده باشند.
هفتم: عمو و عمه آن زن اگر چه رضاعى باشند.
هشتم: دایى و خاله آن زن اگر چه رضاعى باشند.
نهم: اولاد شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است، هر چه پایین روند اگر چه اولاد رضاعى او باشند .
دهم: پدر و مادر شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است، هر چه بالا روند .
یازدهم: خواهر و برادر شوهرى که شیر مال اوست اگر چه خواهر و برادر رضاعى او باشند .
دوازدهم: عمو و عمه و دایى و خاله شوهرى که شیر مال اوست هر چه بالا روند، اگر چه رضاعى باشند. و نیز عدّه دیگرى هم که در مسائل بعد گفته مىشود، بواسطه شیر دادن محرم مىشوند. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج2، ص: 503، مسأله 2464)
اگر زنى بچهاى را شیر دهد، به برادرهاى آن بچه محرم نمىشود و نیز خویشان آن زن به برادر و خواهر بچهاى که شیر خورده محرم نمىشوند
بنابر آن چه که در مورد چهارم آمده است، اگر دختر یا پسری از زنی شیر بخورد تمام فرزندان زن به او محرم می شوند و به قول مردم خواهران وبرادران رضاعی شیر خوار می شوند. اگرچه شیر خوار با یکی از فرزندان زن شیر خورده باشد که در عرف مردم فقط به او برادر یا خواهر رضاعی شیر خورنده اطلاق می شود. ولی دیگر فرزندان زن نیز خواهر وبرادر رضاعی شیر خوار هستند.
پس اگر منظور سوال از خواهر برادر رضاعی این باشد، یعنی پسری با پسر زن، شیر خورده است، خواهران پسر زن، همان خواهران برادر رضاعی شیر خوار هستند که ازدواج با آنان حرام است.
اما اگر منظور سوال از خواهر برادر رضاعی این است که مثلاً اگر شخصی به نام حسن به همراه پسر دیگری از مادر حسن شیر بخورد آن پسر برادر رضاعی حسن می شود، خواهران آن پسر، خواهران برادر رضاعی حسن شده اند. آیا حسن می تواند با خواهران این پسر ازدواج کند؟
در جواب به این سۆال لازم است به مسأله زیر توجه کنید:
اگر زنى بچهاى را شیر دهد، به برادرهاى آن بچه محرم نمىشود و نیز خویشان آن زن به برادر و خواهر بچهاى که شیر خورده محرم نمىشوند. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج2، ص 505، مسأله 2467)
بنابراین مسأله و با توجه به مسأله قبل که محرم ها را بر شمردیم، شخص فرضی ما به نام حسن می تواند با خواهران برادر رضاعی خویش ازدواج کند ولی آن پسر شیر خورده نمی تواند با خواهران حسن ازدواج کند.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت اسلام کوئیست
توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج2
تفسیر نمونه، ج 3
تحریر الوسیلة، امام خمینی ،ج 2
