مناظره انتخاباتی،فرصت یا تهدید؟

رویدادهای سیاسی در هر جامعه ای از جایگاه ویژه ای برخوردارند. خصوصا وقتی یک رویداد سیاسی به انتخاب رئیس جمهور یک کشور مربوط باشد.

در جامعه ما انتخابات ریاست جمهوری هر چهارسال یک بار رخ می دهد و این رویداد سیاسی را می توان مهمترین رویداد نامید که برای آینده کشور و مردم، سرنوشت ساز خواهد بود. اما آنچه مشخص است اینکه وقتی یک جامعه در آستانه وقوع یک اتفاق سیاسی بزرگ قرار می گیرد، شرایط تا حدودی متفاوت می شود. گویا همه نگاهها بر این واقعه متمرکز شده و تحت تاثیر این موضوع قرار می گیرد. در این میان نقش رسانه های جمعی بسیار مهم است و شاید بتوان گفت رسانه ها، نقشی محوری را ایفا می کنند. فعالیت سایت های اینترنتی، روزنامه ها و رادیو و تلویزیون، در جریان یک اتفاق سیاسی، از جایگاه خاصی برخوردار است. بنابراین مهم است که عملکرد رسانه ها به گونه ای باشد که به تشویش اذهان عمومی دامن نزند و فضایی باز و حرفه ای را برای افراد یک جامعه ایجاد کند تا فرصت داشتن یک انتخاب شایسته را داشته باشند.

آنچه در کارنامه رسانه ملی در رابطه با انتخابات وجود دارد به سال 1388 مربوط می شود که برای نخستین بار شاهد پخش مناظرات انتخاباتی به طور زنده از تلویزیون بودیم. هرچند اتفاقات زیادی در حین این مناظرات رخ داد اما در این نوشتار قصد داریم، اشاره ای کوتاه به این موضوع داشته باشیم که اصولا مناظره چیست و از چه خصلتهایی باید برخوردار باشد؟

مناظره چیست؟

مناظره یا مناظره‌کردن، روش رسمیِ استدلالِ تعاملی و نمایش‌یافتنی است. مناظره در لغت به معنی با هم نظر کردن، یعنی فکر کردن در حقیقت و ماهیت چیزی است. در واقع به مجادله و نزاع با همدیگر و بحث با یکدیگر در حقیقت و ماهیت چیزی مناظره گویند.(1)

مجموعه ضوابطی که هنگام بحث و گفت‌وگوی فلسفی، علمی، دینی و اعتقادی باید مراعات شود. در جهان اسلام، گاهی به جای «آداب المناظره»، اصطلاح «آداب البحث» به کار رفته است.(2)

ژرف ساخت مناظره حماسه است، زیرا در آن بین دو چیز بر سر برتری و فضیلت خود بر دیگری نزاع و اختلاف در می‌گیرد و هر یک با استدلالاتی خود را بر دیگری ترجیح می‌نهد و سرانجام یکی مغلوب یا مجاب می‌شود. در ادب فارسی، مناظره بر مبنای «سوال و جواب» است و این هر دو خاص شعر فارسی است و قبل از اسلام هم در ادبیات ایران سابقه داشته است.

اما همانطور که از تعاریف مذکور مشخص است، مناظره، اقدامی تعاملی است که در میان دو نفر رخ می دهد، که این دو نفر ممکن است در حیطه های مختلفی در برابر یکدیگر قرار گیرند. حیطه مورد نظر در این نوشتار، سیاست است.

انتخابات ریاست جمهوری یک واقعه سیاسی بسیار مهم است که در سالهای اخیر این اتفاق بزرگ با انجام مناظره های انتخاباتی در میان کاندیداهای مورد نظر در رسانه ملی همراه بوده است.

آنچه مسلم است اینکه سران سیاسی یک کشور و خصوصا کشوری همچون ایران که نام اسلام و مسلمانی و تشیع را یدک می کشند، لازم است تا بیش از هر چیز،  به رعایت اصول اخلاقی و شرعی پایبند باشند.

بزرگان سیاسی ما باید به گونه ای رفتار کنند که بتوان رفتارشان را الگویی برای افراد جامعه خواند. با تاسف باید گفت که آنچه در کارنامه رسانه ای و سیاسی بزرگان سیاسی ما وجود دارد، همان چیزی است که در مناظرات انتخاباتی 88 مشاهده کردیم. در آن زمان انجام مناظره به صورت زنده، شور و هیجانی مضاعف در میان مردم ایجاد کرده بود اما اتفاقاتی که در حین مناظرات انتخاباتی رخ داد، شایسته جامعه و مردم نبود.

مناظره انتخاباتی باید فرصتی باشد تا داوطلبان ریاست جمهوری در برابر یکدیگر بنشینند و در ارتباط با عملکرد، اهداف و برنامه های مورد نظرشان سخن بگویند. اما چنانچه این فضا به عرصه ای برای مچ گیری، حتک حرمت، زیرسوال بردن، فاش کردن اسرار و اهانت تبدیل شود، از حیطه یک فعالیت سیاسی حرفه ای خارج شده و نمی توان انتظار پیامدهای مثبت و سازنده را از چنین فضایی داشت. چه بسا که این حوادث می تواند به ایجاد فضایی متشنج و نامناسب در جامعه بیانجامد و فرصت درست اندیشیدن و انتخاب در فضایی آرام و سالم را از مردم بگیرد.

آنچه مهم است اینکه همه ارکان جامعه بتوانند به طور اصولی به یک اتفاق سیاسی بنگرند. سران سیاسی از یک طرف و مردم جامعه از طرفی دیگر.

انجام فعالیتهایی از قبیل مناظره انتخاباتی از طریق تلویزیون ملی، به خاطر ایجاد فضایی برای آزاداندیشی در جهت انتخابی درست، شایسته و قابل تقدیر است. اما به این شرط که این فضا به جو سازی و تخریب شخصیت افراد منجر نشود. بلکه در مناظرات انتخاباتی شاهد گفتگوهایی انسان مدارانه، منطقی، علمی و استدلالی و به دور از هر گونه توهین باشیم. در این صورت می توان از این نوع برنامه ها به عنوان نقطه ای روشن در جهت انتخاب فردی شایسته ومناسب نام برد.

پی نوشت:

1-دانشنامه آزاد ویکی پدیا

٢-«آداب مناظره» ‎(فارسی)‎. دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.