عصر زرین عیلام

این تمدن گسترده، در مدت چیزی قریب به 2500 سال،توانست در همسایگی تمدن های همجوار خود چون سومر، اکد و بابل دوام بیاورد و استقلال خود را حفظ کند. اگر بخواهیم محدوده و قلمرو حکومت علامیان را در طول این دوران نام ببریم باید استان هایی چون خوزستان، فارس، لرستان و بخشهایی از کردستان و بوشهر امروزی را در نظر بگیریم. مهمترین و بزرگ ترین شهرهای این تمدن عبارت بودند از: شوش، انشان، آوان، لیلن، شیماش و ماداکتو.

ادوار تمدن عیلام

به دلیل فراز و فرودهای بوجود آمده در تاریخ تحولات فرهنگ عیلامی، امروزه باستان شناسان ادوار عیلام را به 4 دسته اصلی تقسیم می کنند:

1- دوره عیلامی مقدم: 3200 تا 2700 ق.م ، در این دوران پیدایش نخستین علائم خط میخی عیلامی را شاهد هستیم.

2- دوره عیلامی کهن: 2670 تا 1550 ق.م . از مهمترین وقایع این دوره می توان به زوال حکومت اکدی، قیام و استقلال اقوام عیلامی، سقوط شهر اور سومری ها به دست عیلامی ها، ساخت معبد شوش و ظهور حمورابی در بابل اشاره کرد.

از مشهورترین پادشاهان این دوره می توان از "پوزور اینشوشیناک" نام برد.

3- دوره عیلام میانه: 1500 تا 760ق.م  که باشکوه ترین دوره تمدن عیلامی است و مهمترین آثار باقی مانده از این دوران بدست آمده است. از مهمترین وقایع تاریخی این دوران می توان به ساخت آرامگاه هفت تپه، ساخت معبد چغازنبیل، حمله عیلامی ها به بابل و آشور و حمله بابلی ها به عیلام اشاره کرد.

از مشهور ترین پادشاهان این دوره می توان از  "تپتی آهار"، " اونتاش ناپیرشا"، "کیدین هوتران"، "شوتروک ناهونته" و "شیلهاک اینشوشیناک" نام برد.

4- دوره عیلامی نو: 760 تا 646ق.م  که در این دوره تمدن عیلام رو به زوال رفت و در نهایت در اثر یورش" آشوربانیپال"، پادشاه آشوری نابود شد. یکی از پادشاههان مشهور این دوره تاریخ "خومبان هالتاش" نام داشت.

عصر زرین عیلام

گفتیم که فاصله سالهای 1500 تا 760 ق.م ،  به عصر عیلام میانه مشهور است؛ در این دوره عیلام تحت اداره ی قدرتمندرین پادشاه خود یعنی "اونتاش ناپیریشا" ، به اوج شکوفایی اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی رسید. "اونتاش ناپیریشا" پایه گذار شهری مقدس در کرانه ی رود "دز" بود که در متون تاریخی ، "دور-اونتاش" (شهر اونتاش) نامیده می شود و در زبان محلی آن را "چغازنبیل "می نامیدند.

زیگوراتی باشکوه به شکل مربعی به ضلع 100 متر در مرکز این شهر مذهبی و سلطنتی واقع شده بود. امروزه فقط دو طبقه از سکوهای این زیگورات عظیم به صورت تقریبا دست نخورده به ارتفاع حدود 20 متر باقی مانده است. با این حال ، از شواهد چنین بر می آید که این زیگورات در اصل 5 طبقه بوده و بلندی آن به 50 متر می رسیده است.

اهمیت زنان در جامعه عیلامی

اهمیت و ارزش زنان در جامعه عیلامی از دقت در این واقعیت آشکار می شود که در حدود 1800 سال پیش از میلاد، یکی از شاهدخت های عیلامی بر شهر شوش حکم می راند. مجسمه منحصر به فرد و یکی از شاهکارهای هنری جهان باستان که به اندازه طبیعی ساخته شده، تندیس ملکه عیلامی، "ناپیراسو" همسر "اونتاش ناپیریشا" است که خود گواه دیگری بر قدرت و منزلت زن عیلامی است.

دکتر "پی یر آمیه"، متخصص تمدن عیلام در موزه لوور در مورد این پیکره گفته: " این تندیس نه تنها اثری هنری ، بلکه نقطه اوجی در هنر ریخته گری مفرغ است و حضور صنعتگرانی فوق العاده ماهر و چیره دست را در سرزمین عیلام نشان می دهد. در شکل کنونی، این تندیس 1750 کیلوگرم وزن دارد ، بنابراین برای ریخته گری مجسمه ای با این وزن ، مهارت و قابلیت عظیمی مورد نیاز بوده است. این مجسمه ، بزرگ ترین اثر فلزی متعلق به شرق باستان است که حتی در مصر و بابل و آناتولی هم نظیر آن دیده نشده است. این تندیس اثر هنری بسیار با اهمیتی است که به قصد بزرگداشت و تکریم شهبانوی عیلامی ساخته شده و در واقع ارزش و اعتبار زن را در تمدن باستانی عیلام نشان می دهد."

منابع:

هنر ایران، رومن گریشمن

کهن دیار، جلد1، محمد ایزد پناه

هفت رخ فرخ ایران، فرزین رضائیان