آیا می توان به نیابت از دیگران معتکف شد؟
اعتکاف زمینه مناسبى است تا انسان به کاوش درباره انگیزهها و روحیات خویش بپردازد و براى رفع نقصان و تکامل آن بکوشد.
اعتکاف در قرآن
از کلام وحى استفاده مىشود که در میان بنى اسرائیل نوعى روزه همراه با سکوت (صمت) رایج بوده است. (حرعاملى، وسائل الشیعه؛ ج7، ص116,) حضرت موسى(علیه السلام) با آن که مسئولیت سنگین رهبرى و هدایت امت را بر دوش داشت، براى مدت زمانى آنان را رها کرد و براى خلوت کردن با محبوب خویش به خلوتگاه کوه طور شتافت. او در پاسخ به پرسش پروردگار فرمود: “… و عجلت الیک رب لترضى (طه/ 84 )؛ پروردگارا به سوى تو آمدم تا از من راضى شوى.”
قرآن مجید در جایى دیگر از« رهبانیت» و گوشه گیرى پیروان حضرت عیسى (علیه السلام) سخن به میان آورده، و مىفرماید: «… و رهبانیة ابتدعوها ما کتبناها علیهم الا ابتغاء رضوان الله فما رعوها حق رعایتها… (حدید/ 27)؛ و رهبانیتى را که خود ابداع نمودند از این رو برایشان مقرر نمودیم تا خشنودى خداوند را کسب کنند. پس حق آن را چنان که باید مراعات نکردند.»
مفسر بزرگ قرآن، علامه طباطبائى (ره) فرموده است: «لحن آیه شریفه نشان مىدهد که خداوند، ابتدائا رهبانیت را بر پیروان حضرت عیسى (علیه السلام) مقرر ننموده، ولى آن را مورد تایید قرار داده است.» (المیزان، ج19، ص173,) هر چند آنان به دلیل این که در رهبانیت زیاده روى نمودند و حد و مرز آن را مراعات نکردند، مورد نکوهش خداوند قرار گرفتند.
اسلام با پیش بینى عبادتى به نام «اعتکاف» که در واقع نوعى خلوت و درون گرایى است، براى ساختن انسانها و جلوگیرى از آفت خدافراموشى و خودفراموشى، چاره اندیشى نموده است. اینها همه نشان مىدهد با آن که روح تعالیم ادیان، دعوت به جمع و اجتماع است، انسان به برنامه هایى که او را با درون خود پیوند دهد نیز محتاج است.
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) آمده است: جنگ بدر در ماه رمضان رخ داد، از این رو رسول خدا موفق به اعتکاف نشدند. آن حضرت در ماه رمضان سال آینده یک دهه را به عنوان همان سال اعتکاف نمودند و یک دهه را نیز به عنوان قضاى سال قبل»
راز این امر روشن است؛ معمولا حضور پیوسته و دائمى در عرصه اجتماع و کار و تلاش عملى، رفته رفته روحیه عمل گرایى را در انسان تقویت مىکند. پیدایش این روحیه چه بسا انسان را از درون تهى مىکند تا آن جا که به چیزى جز عمل بیشتر نیندیشد. شخص عمل گرا و عمل زده حتى گاه فرصت نمىیابد نتایج کارها و تلاشهاى خود را هم به درستى ارزیابى کند.
لذا اعتکاف زمینه مناسبى است تا انسان به کاوش درباره انگیزهها و روحیات خویش بپردازد و براى رفع نقصان و تکامل آن بکوشد. بنابراین با ویژگى هایى که اسلام براى آن در نظر گرفته، پاسخى است به این نیاز روحى، و فرصتى است مغتنم براى رو آوردن به خود و خدا.
اعتکاف در احادیث
میزان توجه پیامبر(صلی الله علیه و آله) به برپایى اعتکاف، بسیار در خور دقت و تامل است. خداوند متعال، پیامبر خویش را به داشتن خلق و خویى عظیم و بزرگ ستوده است. «و انک لعلى خلق عظیم( قلم/ 4)؛ و در حقیقت تو به اخلاق نیکو وعظیم آراسته هستى.»
با این حال، آن حضرت با وجود مسئولیت بزرگ اجتماعى که بر دوش داشت، خود را از اعتکاف بى نیاز نمىدانست.
چنان که در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) آمده است: “رسول خدا در دهه آخر ماه مبارک رمضان در مسجد معتکف مىشدند و براى آن حضرت خیمهاى که از مو بافته شده بود، در مسجد برپا مىشد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) براى اعتکاف آماده مىشدند و بستر خویش را جمع مىکردند.” (حر عاملى، وسائل الشیعه، ج7، ص397، روایت1,)
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) آمده است: جنگ بدر در ماه رمضان رخ داد، از این رو رسول خدا موفق به اعتکاف نشدند. آن حضرت در ماه رمضان سال آینده یک دهه را به عنوان همان سال اعتکاف نمودند و یک دهه را نیز به عنوان قضاى سال قبل.» (حرعاملى، وسائل الشیعه، ج7، ص397، روایت2)
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) افزون بر اهتمام عملى نسبت به اعتکاف، با بیان فضایل و پاداش بزرگ آن، مۆمنان را به انجام این عمل تشویق مىنمودند. در حدیثى از آن حضرت آمده است: «اعتکاف عشر فى شهر رمضان تعدل حجتین و عمرتین (شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، کتاب الاعتکاف، ص 188)؛ یک دهه اعتکاف در ماه رمضان همچون دو حج و دو عمره است.»
گرچه این حدیث ناظر به اعتکاف به مدت ده روز و در ماه مبارک رمضان است، ولى اعتکاف در کمتر از این مدت (به شرط آن که از سه روز کم تر نباشد) در غیر ماه مبارک رمضان مخصوصا «ایام البیض» به اندازه خود فضیلت و ثواب دارد.
بعد از این مقدمه به طرح چند پرسش و پاسخ در مورد اعتکاف می پردازیم:
سوال: آیا نگاه شهوت انگیز موجب بطلان اعتکاف و وجوب کفاره می شود؟
آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):
مجرد نگاه مذکور موجب بطلان اعتکاف و کفاره نیست.
(استفتائات موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم)
آیة الله فاضل لنکرانی(ره):
خیر.
(استفتائات موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم)
سوال: حکم انجام اعتکاف به نیابت از موارد زیر چیست؟ الف) یکی از اموات ب) اموات متعدد ج) شخص زنده
آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):
نیابت از یک نفر زنده یا مرده صحیح است ولی نیابت از بیش از یک نفر جایز نیست چه نیابت از احیاء باشد یا اموات ولکن جایز است اعتکاف را انجام دهد و ثوابش را برای آن ها (احیاء و اموات) هدیه کند.
(استفتائات موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم)
آیة الله فاضل لنکرانی(ره):
الف و ب) مانعی ندارد ولی باید روزه ها را نیز برای آن افراد بگیرد.
ج) اشکال دارد.
(استفتائات موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم)
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت نوشهر آدینه
استفتائات، موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم
