تبیان، دستیار زندگی
حلم و بردباری باعث جلوگیری از شعله ور شدن آتش خشم و هیجانات نفس در لحظه بحرانی می شود و حلیم و شكیبا كسی است كه در عقوبت و مجازات شتاب نمی كند و در تصمیم های خود، نوعی خردگرایی و نكته سنجی ویژه ای نشان می دهد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چگونه می توان حلیم و بردبار شد؟


حلم و بردباری باعث جلوگیری از شعله ور شدن آتش خشم و هیجانات نفس در لحظه بحرانی می شود و حلیم و شكیبا كسی است كه در عقوبت و مجازات شتاب نمی كند و در تصمیم های خود، نوعی خردگرایی و نكته سنجی ویژه ای نشان می دهد.


صبر

در قرآن، دو واژه حلم و کظم غیظ به عنوان دو خصلت ارزشمند مطرح شده‌اند که هر دو به یک معنا باز می گردند که همان تسلط بر اعصاب و کنترل احساسات و خویشتن داری است.

می توان گفت حلم حالتی است که موجب کظم غیظ (فرونشاندن خشم) می گردد. به تعبیر دیگر یکی از مصداق های روشن، بلکه بهترین مصداق حلم، کظم غیظ است. از امیرمومنان علی(علیه السلام) روایت شده که فرمود: «خیر الحلم التحلم; بهترین حلم، فرونشاندن خشم است.»

امیرمومنان علی(علیه السلام)می فرماید: «العقل خلیل المرء، والحلم وزیره; عقل دوست صمیمی انسان است و حلم وزیر عقل می باشد.»

در قرآن واژه حلم با تعبیر «حلیم» پانزده بار آمده که یازده بار آن، به عنوان یکی از صفات خداوند ذکر شده است و چهار بار آن به عنوان یکی از خصال پیامبرانی همچون ابراهیم خلیل(علیه السلام) و اسماعیل(علیه السلام) و شعیب(علیه السلام) یاد شده است.

جمله «کظم غیظ » که به معنی فرونشاندن خشم است، در قرآن به عنوان یکی از صفات پرهیزکاران بیان شده، آنجا که می‌فرماید:

«والکاظمین الغیظ؛ آنها کسانی هستند که خشم خود را فرومی برند.»

واژه حلم به معنی فرو نشاندن هیجان خشم است. لغت شناس معروف قرآن، «راغب » در مفردات می نویسد: «الحلم ضبط النفس عن هیجان الغضب; حلم کنترل کننده نفس از طغیان خشم است.»

از آنجا که این حالت از عقل و خرد ناشی می شود، گاهی حلم به معنی عقل و خرد نیز به کار رفته است.

بر همین اساس امیرمومنان علی(علیه السلام) می فرماید: «العقل خلیل المرء، والحلم وزیره؛عقل دوست صمیمی انسان است و حلم وزیر عقل می باشد.» و نیز می فرماید: «الحلم نور جوهره العقل;حلم نوری است که حقیقت آن عقل و خرد است. »

در روایات اسلامی نیز خصلت حلم، به همین معنا آمده است. به عنوان نمونه شخصی از امام حسن مجتبی(علیه السلام) پرسید: حلم چیست؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «کظم الغیظ و ملک النفس; فروبردن خشم و تسلط بر خویشتن است.»

نیز امیر مومنان علی(علیه السلام) فرمود: «لا حلم کالصبروالصمت; هیچ حلمی مانند استقامت و نگهداری زبان نیست. حلم به معنای استواری و ثابت ماندن در امور نیز آمده است.

این تعریف های لغوی و بیانات امامان معصوم(علیهم السلام) نشان می دهد که حلم به معنی خویشتن داری و صبر انقلابی و استواری درامور است.

شخصی از امام حسن مجتبی(علیه السلام) پرسید: حلم چیست؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «کظم الغیظ و ملک النفس; فروبردن خشم و تسلط بر خویشتن است.»

اما در مورد جمله «کظم غیظ »، واژه غیظ در لغت به معنی شدت خشم و حالت برافروختگی و هیجان فوق العاده روحی است که بر اثر ناملایمات و گزندهای روحی به انسان دست می دهد.

واژه «کظم» در لغت به معنی بستن سر مشکی است که پر از آب شده است و به طور کنایه، در مورد کسانی به کار می رود که از خشم و غضب پر شده اند و نزدیک است که منفجر شوند و عکس العمل تندی نشان دهند. در این هنگام حالت خویشتن داری همچون بند محکم، سر مشک غضب را می بنددو از طغیان آن جلوگیری می نماید. بنابراین کظم غیظ و فرونشاندن خشم از روشن ترین مصداق های حلم است و موجب جلوگیری از طغیان خشم و تندی های نابجا شده و انسان را از جوش و خروش نامعقول، زننده و گاهی خطرناک نجات می بخشد.

البته باید توجه داشت که گاهی حلم و کظم غیظ نابجا و منفی است، چرا که موجب گستاخی جنایتکار و یا پی آمدهای شوم دیگر می شود. مانند حلم و فرو بردن خشم در برابر مجرمان حرفه ای، منافقین یا کافران ملحدی که در صدد ضربه زدن و افساد هستند. در این گونه موارد باید مطابق همان دو شعر معروف رفتار کرد که خاطرنشان گردید.

بهترین نماد برقراری عدالت

یكی از بهترین نمادهای برقراری عدالت در عرصه وجود ما، حلم و بردباری است كه قوه غضب را كنترل كرده، به هنگام و به جا از آن بهره می گیرد. نفس انسان را آرامش و طمانینه می بخشد تا اگر عملی برخلاف میل درونی او رخ داد یا به حادثه ای تلخ و ناگوار رسید از محدوده صبر حوصله بیرون نرود و فراتر از ارزش های شایسته عكس العمل نشان ندهد.

از این رو حلم را باعث جلوگیری از شعله ور شدن آتش خشم و هیجانات نفس در لحظه بحرانی دانسته اند و حلیم و شكیبا كسی است كه در عقوبت و مجازات شتاب نمی كند و در تصمیم های خود، نوعی خردگرایی و نكته سنجی ویژه ای نشان می دهد.

با مروری بر آموزه های دینی، سخن نیكوی امام صادق(علیه السلام) را می یابیم كه آن حضرت درباره حلم می فرماید: حلم چراغ الهی است كه صاحب آن را به جوار رحمت الهی روشن و نورانی می كند و به سبب فیوضات نامتنهی حق، مستفیض می شود. بعد امام(علیه السلام) با بصیرت خویش راهكار روشن شدن به این ویژگی والای اخلاقی را ترسیم فرمود: انسان بردبار، حلیم و شكیبا نمی شود مگر آن كه با نور معرفت و نور توحید تایید شود.(مستدرک الوسائل،ج 11،ص 289 )

در نگاه امام (علیه السلام)، راه آراستگی به این صفت پسندیده، سبب نور و روشنایی است و از آن جا كه نور در ذات خود روشن است و علاوه بر آن روشنگر دیگر اشیا نیز هست، انسان حلیم و شكیبا را نورانیت می بخشد و تلخی ها و تیرگی‌های راه را به او می نمایاند.

تمرین بردباری و شكیبایی گام بعدی آراستگی به این صفت زرین است كه با تحمل و گاه فشار روحی و فرو بردن خشم و عصبانیت همراه است، اما پس از چندی اخلاق همیشه همراه انسان می شود امام كاظم(علیه السلام) می فرماید: اگر حلیم نیستی خود را به بردباری بزن و صفت حلم را به خود ببند، زیرا كم است كسی كه خود را شبیه به افرادی می كند مگر آنكه امید است از آنان شود.

بهترین وزیر علم و دانایی، حلم و شكیبایی است و بهترین مددكار حلم رفق و نرمی در زندگانی است و رهاورد حلم، رضایت به خواست خداوند در تمامی عرصه های حیات و بلند نظری در هنگامه های تصمیم گیری است

دعا و درخواست در پیشگاه پروردگار حلیم و حكیم گامی برای كسب حلم و بردباری در تندبادهای حوادث زندگی است. رسول اكرم(صلی الله علیه وآله) خود این راه را گشوده و به پیروان خود آموخته كه در لحظه های راز و نیاز دست دعا به سوی پروردگار بی نیاز گشود و چنین درخواستی نمایند: خدایا مرا به سبب علم بی نیاز كن و با حلم و شكیبایی زینت بخش.

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: حلم و بردباری در پنج چهره نمایان می شود: انسان عزیز و آبرومندی كه خوار و ذلیل می شود؛ فرد راستگو و صادقی كه به دروغگویی متهم می گردد؛ كسی كه به سوی حق و راستی دعوت می كند ولی مورد اهانت و اذیت و آزار قرار می گیرد؛ انسان وارسته ای كه بدون هر جرم و خطایی مورد اذیت قرار می گیرد و فرد حق خواهی كه با او مخالفت می شود.(مستدرك الوسائل،ج 11،ص 289)

با این نگرش در می یابیم كه حلم، علاوه بر آشفته نشدن و مضطرب نگردیدن در هنگامه های هیجانات نفسانی شامل كظم غیض یعنی فرو بردن خشم كه مانع پدید آمدن هیجان است نیز می شود. چنان كه بهترین وزیر علم و دانایی، حلم و شكیبایی است و بهترین مددكار حلم رفق و نرمی در زندگانی است و رهاورد حلم، رضایت به خواست خداوند در تمامی عرصه های حیات و بلند نظری در هنگامه های تصمیم گیری است.

فرآوری: زهرا اجلال             

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان


منابع:

خبرگزاری مهر

سایت حوزه

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.