آداب فرمان‌برداری و نیکی به والدین
و اینک، آدابی چند درباره رفتار با پدر و مادر را ذکر میکنیم که رعایت آن‌ها لازم و ضروری است، تا شاید اندکی از دَین خود را نسبت به آنان ادا کنیم و قسمتی از آن چه که خداوند نسبت به آنان بر ما واجب گردانیده، بپاداریم تا که خدایمان را راضی، روحمان را شاد، زندگی‌مان را شیرین و کارهایمان را آسان نموده و خداوند عمرمان را پر برکت نماید.
1)
«یعنی اطاعت از والدین در معصیت خداوند جایز نیست. مثلاً چنانچه پدر و مادر به کفر و الحاد یا نافرمانی خدا دستور دادند، بر فرزند لازم است که به احسان و نیکی خود نسبت به آنان تداوم بخشد، اما در معصیت و نافرمانی از اوامر و دستورات خدا، از آنان اطاعت ننماید».
2) نیکی نمودن به آن‌ها: هم به وسیله گفتار و هم به‌وسیله کردار «به قول و عمل و به هر وسیله ممکن».
3) فروتنی و تواضع: به‌وسیله فروتنی و تواضع نسبت به آن‌ها و انجام دادن کارهایشان «خم شدن برای کارهایشان»
4) دوری از داد زدن بر سر آن‌ها: به وسیله کلام ملایم و آرام سخن گفتن با آن‌ها، مهربانی کردن به هنگام صحبت و گفتگو و پرهیز از هر نوع درشتی و فریاد زدن بر سر آن‌ها.
5) گوش دادن به آن‌ها: به وسیله رو کردن به آن‌ها هنگام صحبت کردن آن‌ها و ترک قطع نمودن حرف‌ها و کشمکش با آن‌ها و پرهیز از هر نوع تکذیب و یا رد نمودن حرف‌هایشان.
6) خشنود و شاد شدن به دستورات آن‌ها: ترک اظهار اندوه و به ستوه آمدن و دل‌تنگ شدن از دست آن‌ها، همان طور که خداوند می‌فرماید: فَلا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُمَا. (الاسراء: 23). به آن‌ها اف مگو و بر سرشان فریاد مزن. یعنی کلمه اف «وای و آه» را که علامت اظهار ناراحتی و بیانگر دل‌تنگی است، بر سر زبان نیاورید تا ثابت شود که به دستورات آن‌ها خوشحال و مسرور هستید.
7) گشاده‌رویی در حق آن‌ها: به وسیله روبهرو شدن با آنان با فراخی و خوش‌رویی و دوری و پرهیز از اخم کردن و ترشرویی.
8) اظهار دوستی و محبت به آن‌ها: به‌وسیله سلام کردن به آن‌ها، دست‌بوسی و روبوسی آنان و جا دادن به آن‌ها در مجلس.
9) با ادب و احترام نشستن در مقابل آن‌ها: به‌وسیله درست نشستن و پرهیز از هر چه که آن‌ها فکر کنند اهانت و بی‌احترامی به آن‌ها است، مانند دراز کشیدن، با خنده پر صدا به حضور آنان بودن، برهنه شدن، اشتغال به منکرات نزد آنان و غیر این‌ها که منافی ادب و احترام باشد.
10) پرهیز از منت گذاشتن و به رخ کشیدن بخشش و یا خدمتی که نسبت به آن‌ها انجام می‌دهید: منت گذاردن، احساس و نیکی انسان را به هدر می‌دهد و از عیبهای اخلاق است و زشتی آن هنگامی بیشتر می‌شود که در حق پدر و مادر باشد.
11) مقدم داشتن حق مادر بر پدر، به هنگام انتخاب یکی از آن دو: از مواردی که باز رعایت آن لازم است، مقدم داشتن نیکی و فرمان‌برداری در حق مادر، بر فرمان‌برداری و توجه به پدر است. و آن به خاطر حدیث پیامبر است. مردی نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت: یا رسول‌الله! چه کسی شایسته‌تر است که او را به عنوان هم صحبت و همدم برگزینم؟ پیامبر (ص) فرمود: مادرت. گفت: بعد از آن؟ فرمود: مادرت. گفت: بعد از آن. فرمود: مادرت. گفت بعد از آن؟ فرمود: پدرت. «تا سه بار فرمود مادرت و بعد فرمود پدرت»
12) عادت دادن فرزندان به نیکی کردن و فرمان‌برداری: به طوری که مرد خانه، الگوی آنان شده و در حد امکان برای تقویت و تثبیت علاقه بین فرزندان خود و پدر و مادرش تلاش نماید.
13) اجازه خواستن از آن‌ها و کمک گرفتن از رأی و اندیشه آنان: چه برای سفر با دوستان، یا سفر خارج شهر برای تحصیل و غیر آن یا برای خارج شدن از منزل و اقامت در بیرون آن، اگر چنانچه اجازه دادند که هیچ و الا در صورتی که اجازه ندادند، باید کوتاه آمد و آنچه را می‌خواست انجام دهد، ترک کند «که خیر در آن است»، به خصوص اگر تدبیر و رأی آنان، مستدل و یا از روی دانش و فهم باشد.
تلنگری به خودمان
برادر مسلمان؛ بدان که نافرمانی و آزردن پدر و مادر: انکار و تکذیب نیکویی و فضل، نمک‌نشناسی و دلیل نادانی و فرومایگی است. نافرمانی و آزردن، نشانه‌های متعدد و به صورتهای گوناگونی دارد. که بعضی از آن‌ها بدین شرح است:
- گریاندن و اندوهگین نمودن آنان، داد زدن و درشتی نمودن با آن‌ها، اظهار اندوه و دل‌تنگ شدن و به ستوه آمدن از دستورات آن‌ها، نگاه خشمگینانه به آنان، اخم کردن بر رویشان، ترک همکاری و کمک به آن‌ها، کم اهمیت شمردن رأی آنان طعنه زدن و نکوهش آنان.
- بخیل بودن و خست و سختگیری از لحاظ نفقه و مخارج بر آن‌ها، دوری گزیدن و ترک دوستی و نصیحت آنان، مقدم داشتن فرمان‌برداری و اطاعت همسر و فرزندان بر اطاعت آنان.
- رها کردن و تنها گذاشتن آنان به هنگام نیاز و پیری و بیزاری جستن از آنان، پرهیز از یاد کردن و نام بردن و نسبت دادن خود به آن‌ها که این از بزرگ‌ترین نافرمانی‌ها است.
- دور شدن و جدایی و ترک آنان در دوران پیری و عدم مراقبت به هنگام مریضی و فقیر بودنشان، آرزوی نابودن شدن آنان و خلاصی یافتن از دستشان.
- دزدی از آنان، تجاوز به حریم شخصیت آنان به‌وسیله ضرب و شتم و یا منت گذاردن و به رخ کشیدن چیزی که به آن‌ها تقدیم کرده‌ای، یا اشتغال به کارهای زشت نزد آنان و یا روی گرداندن با حالت تنفر به هنگام سخن گفتن آنان.
آن چه ذکر شد، قسمتی از مظاهر و گونه‌های نافرمانی و آزار والدین است. پس چه دور است خیر و نیکی، از کسی که پدر و مادرش را آزار دهد و چه عاقبت و کیفر بدی در انتظار اوست. شر و بدی چه زود به سراغش می‌آید و این «عاقبت بد»، امری است محسوس و قابل رۆیت که همه مردم می‌دانند و با چشم سر آن را دیده و داستانهای متعددی را از مردمانی که به سبب نافرمانی و آزار والدین به کیفر اعمال خود رسیده و خوار و ذلیل شده‌اند، شنیده‌اند.
