وزیرى بى وزارت
بعضى از انسانها توان تأثیرگذارى بسیار بالایى در میان جامعه خود داشته و مىتوانند تحولى شگرف ایجاد کنند. البته میزان این تحول بستگى به جامعیت آنها و فرصت و ظرفیت جامعه و افراد آن دارد. یکى مانند امام خمینى(س) کشورى و حتى منطقهاى را متحول مىکند و جهانی را از خود متأثر مىسازد. به طورى که مسیر و جهت تاریخ را عوض مىکند، یکى در محدوده شهر و دیار خود و دیگرى در میان اقران و همسالان این تحول را به وجود مىآورد. البته این تحول دو سویه است. اگر این فرد صالح و نیک اندیش باشد. جامعهاى را به صلاح و سلامت مىکشاند و اگر فرد فاسق و فاسدى یا داراى اندیشهاى منحرف باشد. جامعه و جهان را به فساد مىکشاند نظیر هیتلر، سید على محمد باب و صدام حسین و....
حضرت امام در یکى از بیانات خود با اشاره به تأثیرگذارى علماى صالح در میان جامعه خود مىفرمایند: «در بعضى از شهرستان هایى که در ایام تابستان ما مىرفتیم. بعضى از شهرستانها را من مىدیدم که اینها بسیار مۆدب به آداب جامعه آنجا، مۆدب به آداب شرع هستند ـ مثل محلات که آن وقتها اینجورى بود ـ انسان وقتى ملاحظه مىکرد مىدید که عالم خوبى آنجا بوده، چند تا ملاى متدین خوب اگر در یک جامعهاى، در یک شهرى، چند ملاى متوجه به دیانت، عاقل و عامل به علم خودش باشد، لازم نیست موعظه کند اصلاً، خود وجود او موعظه است.» (صحیفه امام، ج 2، ص 17)
یکى از اینگونه افراد که مىتوان گفت تأثیر شگرفى بر مردم دیار خود داشته و توانسته با رفتار و کردار خود تحولى بزرگ در فرهنگ و دیانت و سعادت مردم شهر خودش ایجاد نماید و یادگارهاى ماندگارى بر جاى گذارد که شاید اثرات آن تا قرنها باقى بماند و به عنوان صدقه جاریه همواره بدرخشد. مرحوم حجة الاسلام والمسلمین حاج سید على محمد وزیرى یزدى است. که تاکنون کمتر از وى نامى برده شده و به جامعه شناسانده شده است. البته در میان مردم یزد کمتر فردى را مىتوان یافت که با نام وى آشنا نباشد. علاقهمندان و شیفتگان به امام خمینى(س) و کسانى که دستى در تاریخ انقلاب اسلامى دارند نیز با این نام بیگانه نیستند. و براى آنها وزیرى نامى آشناست و شاید در بین آنها فردى نباشد که خدمت وزیرى به امام و انقلاب را فراموش کند. چون قدیمىترین و گویاترین سند مبارزاتى حضرت امام ـ که قریب به بیست سال قبل از آغاز قیام امام خمینى(س) و در سال 1321 نوشته شده و مضبوط است ـ به زمانى برمىگردد که کمتر کسى از شخصیت و اندیشه مبارزه جویى آن رادمرد فرزانه آگاهى داشته و حضرت امام در گمنامى به دنبال اهداف عالى خود قدم برمىداشته است. آرى اگر به جلد اول صحیفه امام نظر بیفکنى در صفحات ابتدایى آن به مکتوبى برمىخورى که در سالهاى ابتدایى دهه بیست شمسى نوشته شده و به نحوى بسیار گویا و شیوا بیانگر اندیشه و آرمان امام خمینى(س) است ما در این مقال جهت آشنایى علاقهمندان به تاریخچه این نوشته و تأثیرات عمیقى که این مکتوب در روح و روان مرحوم وزیرى ایجاد نموده است. ابتدا به معرفى کوتاهى از وزیرى پرداخته و سپس به اصل نوشته امام و خدمات مرحوم وزیرى مىپردازیم.
در سال 1272 شمسى کودکى در یکى از خاندان اصیل یزد که از فرزندان امام صادق علیه سلام محسوب مىشوند و به سادات عریضى مشهورند و جدشان همان امامزاده جعفر یزد بوده که حرم شریفش قبله آمال یزدىها بوده و بسیار محترم است به دنیا مىآید. وى از اخلاف سید مرتضى وزیر بوده و بدین لحاظ نام خانوادگى وزیرى را انتخاب مىکند. وى از دوازده سالگى از نعمت وجود پدر محروم شده و تحت نظارت و آموزش یکى از نزدیکان خود به نام افصح الملک قرار مىگیرد. که فردى ادیب، دانشمند و فقیه بوده و جایگاه منیعى در بین فرهیختگان یزدى داشته است. سید على محمد خیلى سریع تحصیلات خود را پشت سر گذاشته و واعظى شهیر مىشود. و در فن خطابه سرآمد اقران خود مىگردد. وى از حافظه قوى و طبعى روان برخوردار بوده و با رعایت نظافت ظاهرى و لباسى آراسته و بدنى همیشه معطر به بوى خوش و حسن سلیقه در بکارگیرى اشعار و احادیث و آیات در منبر همه را مجذوب خود نموده و در هر محفلى شمع انجمن مىگردد. وى ارتباطات و مراودات و مکاتبات زیادى با ادبا و دانشمندان و رجال فرهیخته داشته و در مسافرتهاى زیادى که به شهرها و بلاد مىکرده در دیدار با افراد مختلف از بزرگان علم و ادب و سیاست درخواست مىنموده است. در دفترش یادداشتى بنویسند. مجموعه این دفتر در چهارصد و سى برگ و در چهار مجلد گردآوری شده است و شامل مقالات و دستخط بزرگان با تمثال ایشان، همراه با نکات علمى، ادبى، روایت و مسائل سیاسى ـ اجتماعى، دینى، اخلاقى، تاریخى، فلسفى و نیز برخى مکاتبات خصوصى است که از نظر آشنایى با روحیه و طرز تفکر نویسندگان در اوضاع و احوال زمان تحریر براى اهل تحقیق در خور توجه است. در میان اسامى افرادى که در این دفتر مطلبى نوشتهاند، به اسامى مرحوم حضرت امام، مرحوم آیت اللّه سید روح اللّه خاتمى، مرحوم استاد محمد تقى شریعتى، مرحوم مهندس مهدى بازرگان، مرحوم دکتر ید اللّه سحابى، مرحوم آیت اللّه سید محمود طالقانى و... برخورد مىکنیم که حاکى از حضور همه نوع اندیشه در این دفتر است. این دفتر که مجمع الجواهر نامگذاری شده هم اکنون در کتابخانه وزیرى یزد نگهدارى مىشود و قرار است منتشر گردد.
حضرت امام نیز یادداشتى در این دفتر نوشته بودند و کسى از این نوشته آگاه نبود. در سال 1355 زمانى که حجت الاسلام والمسلمین سید حمید روحانى مشغول جمع آورى و تدوین کتاب بررسى و تحلیلى از نهضت امام خمینى(س) در نجف اشرف بود. حضرت امام به وى مىگویند حال که درصدد جمع آورى همه اسناد و مدارک هستید، من نوشتهاى در دفتر آقاى وزیرى یزدى نوشتهام آن را هم به آن اضافه کنید. و ایشان به دوستانش در ایران پیغام مىدهد. حجت الاسلام والمسلمین على اکبر ناطق نورى به یزد مسافرت نموده به محضر مرحوم وزیرى مىرسد، در حالى که وى روزهاى پایان عمر خود را سپرى مىکرد و در بستر بیمارى بود. با راهنمایى وى رونوشتی از این یادداشت که در تاریخ 15/2/1321 نوشته شده است. در اختیار آقای ناطق نوری قرار می گیرد. با توجه به اینکه عمده فعالیتهاى اجتماعى و سیاسى و خدمات فرهنگى وزیرى مربوط به سالهاى 1324 به بعد می‌شود. می‌توان گفت اندرزها و سخنان حضرت امام که با تأکید «بخوانید و بکار ببندید» نوشته شده است تأثیری شگرف بر روحیه وزیرى گذاشته است. چرا که حضرت امام در این یادداشت ضمن فراخواندن همگان به قیام براى خدا به صورت فردى و گروهى با استناد به آیة شریفه (قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلّهِ مَثْنى وَ فُرادى) و با اشاره به صدمات و آسیب هایى که به اسلام و مسلمین وارد شده است. خطاب به مرحوم وزیرى مىگویند.
اى آقاى محترمى که این صفحات را جمع آورى نمودهاید. و به نظر علماى بلاد و گویندگان رساندید. خوب است یک کتابى هم فراهم آورید که جمع تفرقه آنان را کند و همه آنان را در مقاصد اسلامى همراه کرده از همه امضا مىگرفتید که اگر در یک گوشة مملکت به دین جسارتى شد. همه یکدل و یک جهت از تمام کشور قیام مىکردند. (صحیفه امام، ج 1، ص 23)
جالب این است که همه تشکلها و جمعیت هایى که مرحوم وزیرى تأسیس مىکند نظیر تشکل جامعه مسلمین یزد، انجمن حامیان مسجد جامع، انجمن واعظین یزد، جامعه تعلیمات اسلامی یزد و انجمن ادبی یزد، که هر کدام منشاء خدمات و برکات زیادى براى مردم یزد شده است از سال 1324 هـ. ش به بعد تأسیس شده است. و می‌توان گفت به احتمال بسیار قوی توصیه و نهیب حضرت امام نقش تعیین کنندهاى در جهتگیرى فعالیتهاى سیاسى اجتماعى مرحوم وزیرى داشته است.
منبع: پایگاه خبری و اطلاع رسانی جماران
تهیه و تنظیم: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان
