وظایف و تكالیف اساسى یک مدیر

همین پیروزی‌ها سبب پیشرفت ایران اسلامی خواهد شد. در نهج البلاغه، روایاتی از امیر المۆمنان(علیه السلام) وجود دارد که وظایف و تکالیف مدیران را روشن می‌سازد. در این بخش به بیان برخی از مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:

گزینش كارگزاران

امام (علیه السلام) در دو فراز از فرمان تاریخى خود نسبت به كیفیت گزینش و شرایط و آثار آن اشاره مى فرماید:

فراز اول:

سپس دقت كن در به كارگیرى كارگزارانت، و با توجه به آزمایشى كه از آنان دارى و شناختى كه پیدا كرده‌اى آنان را به كار گیر، و به میل خود و چشم‌بسته و دل بخواه مسئولیت به آنان مسپار، زیرا كه این روش از شاخ و برگ‌هاى ستم و خیانت است و سعى كن كسانى را كه پس از آزمایش انتخاب مى‌كنى از افراد با تجربه و با حیاء و از خانواده‌هاى پاک و صلاحیت‌دار باشند، و همچنین از كسانى باشند كه سابقه مسلمانى و آشنایى با اسلام را دارا باشند، زیرا كه این گونه افراد داراى اخلاق شایسته‌تر، و آبرومندتر هستند، و مردم كمتر به آنان طمع مى‌ورزند، و دوراندیشى آنان نیز بیشتر است.(نهج البلاغه، فیض، ص 1011)

فراز دوم:

سپس در انتخاب كارگزاران و انتصاب آنان در مقام منیع كاتبان و دفترداران به هوشیارى و خوش‌بینى و دلباختگى و خوش‌گمانى خود اكتفا مكن، زیرا مردان زرنگ راه جلب نظر و خوش‌بینى حكمرانان و زمامداران را به وسیله ظاهرسازى و خوش‌خدمتى خوب شناسائى مى‌كنند و حال آنكه در پس این ظاهرسازى هیچ اخلاص و حقیقتى وجود ندارد، ولیكن آنان را به وسیله تصدى مشاغل قبلى كه تحت امر افراد صالح به كار گرفته شده بودند بیازماى و امتحان كن و هر كدام نزد عموم مردم خوش‌سابقه‌تر و به امانت‌دارى معروف‌ترند برگزین كه این روش خود دلیل است بر اینكه نسبت به پروردگار خود و به كسى كه از جانب او متصدى ولایت و فرمانگزارى شدى خیراندیشى نموده‌اى.(نهج البلاغه، فیض، ص 1016 و 1015)

نكات قابل توجه:

1ـ ضرورت شناخت در گزینش

انتخاب كارگزار و گزینش وى بدون شناسایى كامل او در ابعاد مختلف و لازم از مسائل ضرورى است و باید قبل از هر چیز فرد را بررسى نموده و وى را امتحان و آزمایش كامل و تحقیقات لازم را به عمل آورد سپس از او به عنوان یك كارگزار استفاده نمود. عدم شناخت و به كارگیری فرد مجهول الحال مفاسد و زیان‌هاى بسیار زیادى را در بر خواهد داشت. چنین انتخابی خیانت به تشكیلات و نظام و ملت است.

2ـ پرهیز از خوش گمانى و هوشیارى خود در انتخاب كارگزار

پس از آنكه امام (علیه السلام) به جناب مالك دستور مى‌دهد استفاده از كارگزار را پس از شناخت كامل شروع نماید وى را از سه نكته برحذر مى‌دارد:

ـ اعتماد بر هوشیارى خود: چه بسا در جامعه افرادى هستند كه مدعى هوشیارى و تیزبینى و قیافه‌شناسى می‌باشند و می‌گویند با یك ملاقات مى‌توانند فرد را بررسى و اعماق وى را شناسائى كنند و با یك برخورد با تمام ابعاد او آشنا گردند. این ادعا برخاسته از یك نوع ساده‌لوحى و یا غرور و خودخواهى است و امام(علیه السلام) این روش و رفتار را محكوم و مردود و مورد نهى قرار مى‌دهد.

ـ چشم پوشى و سهل انگارى: اصولا انتخاب فرد براى واگذارى مسئولیت باید با آگاهى و دید باز انجام پذیرد. زیرا مسئولیتها و پستها امانتى است در اختیار كارگزاران و طبق آیه شریفه: «ان الله یامركم ان تودوا الامانات الى اهلها» (نساء/ 58) باید سعى شود افرادى براى مسئولیت‌هاى سنگین و سبك انتخاب گردند كه شایستگى آن پست و مسئولیت را داشته باشند و بتوانند.

ـ خوش بینى و خوش گمانى: حسن ظن و خوش‌بینى به انسان‌ها در جامعه از اخلاقیات پسندیده است و مۆمن همواره باید به انسانها با دید مثبت و خوش‌بینى بنگرد و رفتار و كردار دیگران را حمل بر صحت كند. اما چنانچه بخواهد با آنان به گونه‌اى پیمان و قراردادى تنظیم كند، انتساب و ازدواجى حاصل نماید، افرادى را به عنوان كارمند و مستخدم به كار گیرد و ... نباید با حسن نظر و خوش بینى رفتار كند بلكه در بسیارى از آن موارد باید با سوءظن و حالت آزمایش و امتحان برخورد نماید چنانچه در حین آزمایش به نكات مثبت برخورد نمود اقدام كند وگرنه از ارتباط با وى برحذر باشد.

3ـ صفات لازم كارگزار

امام علی(علیه السلام) در این دو فراز از فرمان تاریخى خود به شش شرط و صفت اساسى كارگزار هنگام گزینش و شروع استخدام اشاره مى‌فرماید:

تجربه كارى: یكى از موثرترین عوامل موفقیت كارگزار در تشكیلات و سازمان تجربه و سابقه كارى وى مى‌باشد، مدیر و مسئول باتجربه، بسیارى از نابسامانی‌هاى سازمان خود را سامان مى‌دهد و بالعكس مسئول و مدیر بدون تجربه و بدون سابقه كار تشكیلات سازمان یافته را از یكدیگر متلاشى و پراكنده خواهد نمود.

شرم و حیاء: از اسباب موثر در موفقیت یک موسسه و یا اداره آنست كه مدیر و مسئول آن موسسه انسان با شرم و حیائى باشد كه شئونات جامعه و افراد ملت و همچنین شئونات خود را حفظ كند كه اینگونه رفتار تاثیر بسزائى در جذب و سازماندهى خواهد داشت.

پاكى و صلاحیت خانوادگى: صلاحیت و پاكى خانوادگى اثر بسزائى در تربیت افراد و فرزندان خواهد داشت. قهرا فرزندان تربیت شده به هر خلق و خو آثار خلقى خود را در بزرگى به ظهور مى رسانند و طبعا آثار نیك و بد او در هر پست و مقامى كه باشد به زیردستان و مقامات بالا تراوش و سرایت خواهد نمود. با مراعات نمودن این مطلب نیروهاى كارگزار در یك سازمان اتوماتیك‌وار تربیت و فعال گردیده و آنچنان به كار گرفته مى‌شوند كه تغییر چشم گیرى را در سازمان به وجود خواهند آورد.

سابقه مسلمانى: اینكه مدیر و مسئول تازه مسلمان نباشد یعنى از كسانى كه پس از انقلاب چهره مسلمانى به خود گرفته‌اند و یا انقلابى‌نما شده‌اند نیاشد. امام (علیه السلام) هشدار مى‌دهد كه اگر اوایل فریب انقلاب‌نمائى منافقین را خوردید مراقب باشید دوباره به خوش‌بینى و خوش‌گمانى خود اكتفا نكنید. زیرا قطعا اگر روزى خداى ناكرده زمانه به اسلام و انقلاب پشت كند آن‌ها را باكى نیست و اصلا دلسوزى براى اسلام و انقلاب نخواهند داشت.

كارآیى بیشتر: مسئولیت دادن به مدیران و مسئولان كشورى صرفا جهت اداره نظام و فعالیت و خدمت به ملت و رعیت مى‌باشد و بس، لذا در نظر گرفتن كارایى از مسائل بسیار مهم و سرنوشت‌ساز مى‌باشد.

چهره امانتدارى: طبیعى است كه بسیارى از اموال و ناموس و حیثیت و شرف و آبرو و مسائل حیاتى مردم و ملت در اختیار یك كارگزار قرار داده شده است كه مسئولیت نگهدارى آن امانات و حفظ آنچه كه به دست او سپرده شده است را دارد. امام(علیه السلام) مى فرماید آن كسى كه در رابطه با امانتدارى چهره درخشانترى را كسب نموده و به این صفت از دیگران برترى دارد و معروفیت بیشترى كسب نموده او را بر دیگران هنگام گزینش ترجیح دهد.

نكته جالبى كه امام(علیه السلام) به مالك تذكر مى‌دهد مساله استعلام و درخواست سوابق كارى و شغلى یك كارگزار از محل خدمت وى در گذشته است و بدون توجه به آن نباید از فرد استفاده نمود.

منبع: فرمان حكومتى پیرامون مدیریت، محمود قوچانی.