قناعت در کلام امام هشتم
اتخاذ شیوه اعتدال در امور اقتصادى یعنى مبارزه با اسراف‌كاری‌ها و به هدر دادن ثروت‌ها و سرمایه‌هاى اجتماعى و به كار گرفتن آنها در راه‌هاى صحیح و مثبت و سازنده، زیرا در اثر حذف هزینه‌هاى اضافى در زندگى است كه آدمی می‌تواند امكانات اضافى خویش را در مسیر عمران و آبادى و منافع توده‌اى اجتماع به كار گیرد.
عن ابی‌الحسن (علیه السلام) قال: كان ابی‌یقول: من الاسراف فى الحصاد والجداد ان یصدق الرجل بكفیه جمیعا وكان ابی‌اذا حضر شیئا من هذا فراءى احدا من غلمانه یتصدق بكفیه صاح به اعط بید واحدة القبضة بعد القبضة والضغث بعد الضغث من السنبل. (1)
امام رضا (علیه السلام) فرمود: پدرم می‌فرمود: از نشانه‌هاى اسراف وقت چیدن محصول این است كه شخص با دو دست انفاق كند، و هر دو كفش را پر نماید، و پدرم هرگاه می‌دید، یكى از خدمتگزاران با دو كف پر (دو مشتى) صدقه می‌دهد، بر او بانك می‌زد كه با یك مشت بده. از دانه‌ها یك مشت یك مشت و از خوشه‌ها یك قبضه یك قبضه (هر چه می‌خواهى انفاق كنى، به یك نفر اختصاص بده، بلكه به مقدار نیاز به ببخش تا بتوانى رفع نیاز از دیگر نیازمندان نمایى)
معیار شناخت اسراف از دیدگاه امام رضا (علیه السلام)
لیس فیما ینفع البدان اسراف، انما الاسراف فیما اتلف المال واضر بالبدن. (2)
در مصرف آنچه براى بدن مفید است، اسراف نمی‌باشد، همانا اسراف در چیزى است كه مال را تلف كند و به بدن ضرر زند.
معیار شناخت صرفه جویى
سئل الرضا (علیه السلام) عن القناعة؟
فقال (علیه السلام): القناعة تجتمع الى صیانة النفس، وعزالقدر، وطرح موونة الاستكثار والتعبد لاهل الدنیا. (3)
لایستكمل عبد حقیقة الایمان حتى تكون فیه خصال ثلاث:
التفقه فى الدین وحسن التقدیر فى المعیشة والصبر على الرزایا. (4)
حقیقت ایمان بنده كامل نمی‌گردد تا اینكه سه صفت را دارا باشد:
بصیرت و ژرف اندیشى در دین، حسن اندازه‌گیرى در دخل و خرج زندگى، صبر و شكیبایى در برابر مصیبت‌ها.
عن ابی‌الحسن الرضا (علیه السلام) قال: من لم یقنعه من الرزق الاالكثیر لم یكفه من العمل الا الكثیر، ومن كفاه من الرزق القلیل فانه یكفیه من العمل القلیل. (5)امام رضا (علیه السلام) فرمود: كسى كه جز به روزى زیاد قناعت نكند، جز عمل بسیار برایش كافى نیست. (پیوسته زیاده‌طلب و حریص است و هر چه به دست آورد، او را بی‌نیاز نكند و هر كه روزى اندك كفایتش كند، عمل اندك هم كافیش باشد. كمتر چیز دنیا او را بی‌نیاز سازد، خدا هم به عمل اندك او با داشتن روحیه قناعتش راضى است.
عن ابی‌الحسن الرضا (علیه السلام): من رضى عن تعالى بالقلیل من الرزق، رضى الله عنه بالقلیل من العمل. (6)
امام رضا (علیه السلام) فرمود: كسى كه به روزى اندك از خداوند خشنود باشد، خداوند از او به عمل كم، خشنود خواهد شد.
آثار قناعت
1 - پرورش قناعت مانع تن دادن به هرگونه پستى در انسان است.
2 - قناعت، آدمی‌را از احساس هرگونه ناامنى در زندگى (همچون دلهره و اضطراب) با ز می‌دارد و به او فرصت می‌دهد كه با تسلط بر نفس، نیروهاى خود را در جهت سازنده به كار اندازد.
3 - روح قناعت به انسان شخصیت اجتماعى می‌بخشد و او را به احترام حقوق دیگران وامیدارد.
4 - قناعت انسان را در برابر ارتكاب بسیارى از گناهان (ناشى از حرص) مصون می‌دارد.
5 - هر كه در زندگى قناعت پیشه كند، رنج او كمتر است و خود و خاندانش در آسایش و سبكبارى زندگى می‌كنند.
6 - فرد قانع، اسیر و مقهور جلوه هاى فریبنده دنیا نیست، بلكه باید وسیعش عیوب دنیا و كیفیت رفع نقایص را كاملا شناخته. مسلم است كه خداوند عمل بنده اى را می‌پذیرد كه دلش از تعلق به همه بندهاى دنیوى رسته باشد و معمولا اشخاص قانع چون به روزى اندكى كه خداوند نصیبشان كرده راضیند، خداوند نیز عمل اندك آنها را می‌پذیرد.
عن ابی‌الحسن الرضا، عن ابیه (علیهما السلام) قال: رفع الى رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم) قوم فى بعض غزواته فقال: من القوم؟ فقالوا: مومنون یا رسول الله.
قال: وما بلغ من ایمانكم؟ قالوا: الصبر عند البلاء، والشكر عند الرخاء، والرضا بالقضاء، فقال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم): حلماء علماء كادوا من الفقه یكونوا انبیاء، ان كنتم كما تصفون فلا تنبوا ما لا تسكنون ولا تجمعوا ما لا تاءكلون، واتقوا الله الذى الیه ترجعون. (7)
امام رضا (علیه السلام) فرمود: در یكى از جنگ‌ها جماعتى را نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) بردند. حضرت پرسید: این مردم چه كسانى هستند؟ پاسخ دادند: گروه مومنین‌اند، اى رسول خدا.
حضرت پرسید: ایمان شما در چه مرحله اى است؟ پاسخ دادند: بردبارى در وقت بلا، سپاسگزارى در هنگام رسیدن نعمت و خشنودى به قضا و پیشامد الهى.
حضرت فرمود: این صفاتى كه برشمردید، علامات خویشتن داران اهل دانشى است كه از كثرت دانش به درجه پیامبران نزدیك شده اند. اگر واقعا همین گونه كه گفتند، هستید، پس (از آرزوهاى خود بكاهید) و ساختمانى را كه در آن سكونت نمی‌كنید، نسازید و چیزى را كه نمی‌خورید، جمع نكنید و از خدایى كه به سوى او بازگشت می‌كنید، پروا نمایید.
لا یسلك طریق القناعة الا رجلان: اما معبد یرید اجر الاخرة، او كریم یتنزه من لئام الناس. (8)
راه قناعت را جز دو تن نپوید:
یا عابدى كه پاداش آخرت طلبد یا جوانمردى كه دامنش از زشتكارى فرومایگان پاك است.
پی نوشت ها:
1- وسائل الشیعه، جلد 6، ص 139 -باب زكات غلات.
2- مكام الاخلاقطبرسى، باب 3، فصل 3
3- بحارالانوار، جلد 78، ص 349.
4- تحف العقول، ص 446 - بحارالانوار، جلد 78، ص 339.
5- اصول كافى، جلد 2،باب القناعة، حدیث 5.
6- انوار البهیه، ص 346.
7- مشكوة الانوار، فصل 7.
8- بحارالانوار، جلد 75، ص
و آیین زندگى از دیدگاه امام رضا (علیه السلام) محسن کتابچی
بخش حریم رضوی
