بهترین شیوه‌های مطالعه کردن
شما ممکن است به روش‌هایی عادت کرده باشید که برای مطالعه مضر باشند، البته آن عادت‌ها را در یک شب، کسب نکرده‌اید و ناچار در یک شب هم نمی‌توانید عادت‌های مفید را جانشین آن‌ها سازید.
برای موفقیت در فراگیری درس‌ها سه عامل لازم است:
1- هوش یا استعداد تحصیلی
2- علاقه‌مندی به درس
3- شیوه‌های ماهرانه مطالعه
اما در این میان عامل سوم «شیوه‌های ماهرانه مطالعه» شاید مهم‌ترین عامل موفقیت باشد.
شما ممکن است به روش‌هایی عادت کرده باشید که برای مطالعه مضر باشند، البته آن عادت‌ها را در یک شب، کسب نکرده‌اید و ناچار در یک شب هم نمی‌توانید عادت‌های مفید را جانشین آن‌ها سازید. ایجاد هر شگرد، نیاز به «وقت» و «کوشش مداوم» دارد. در ایجاد عادت تازه با تمام نیرو و اشتیاق اقدام کنید. اگر قرار است ساعتی را برای مرور کردن درسی صرف کنید، هیچ‌گونه قول و قراری که با وقت این کار برخورد داشته باشد، نگذارید. موکول کردن مرور درس به وقت دیگر و صبر کردن تا هفته بعد، اشتیاقی را که در حین تصمیم به تشکیل عادت جدید داشته‌اید، فرو می‌نشاند.
هدف از ذکر فنون زیر این است که به شما کمک کند تا مطالعه خود را بهبود بخشید:
محیط مناسبی برای مطالعه تدارک ببینید
برای این منظور اتاقی را انتخاب کنید که هر روز و در صورت امکان، در ساعات معینی از روز در اختیار شما باشد، زیرا استفاده از یک مکان ثابت و محیط آشنای یک اتاق مشخص، سبب «آمادگی ذهنی» برای تمرکز حواس در حین مطالعه می‌شود. اتاقی را انتخاب کنید كه در آن، صدای عبور و مرور و سایر صداها، موجب كمترین حواس‌پرتی باشد و در آن، جریان هوای تازه برقرار باشد. اتاقی که اکسیژن کافی ندارد، استعداد و کفایت جسمی و روحی را کاهش می‌دهد. برای اتاق مطالعه، نور مناسب در نظر بگیرید. نوری که سبب خستگی سریع چشم شود، مناسب نیست.
میز و صندلی مناسب از لوازم اساسی مطالعه است
بهترین وضعیت برای درس خواندن، نشستن پشت میز مطالعه و بدترین وضعیت، حالت درازکش است، چرا که در این وضعیت، سریع حالت خواب آلودگی و چرت زدن به فرد دست داده و بازده مطالعه کاهش می‌یابد. در طرز نشستن روی صندلی هم باید مراقب بود که خم کردن سر و تن عادت نشود.
ارتفاع میز باید چنان باشد که بتوانید به راحتی و بدون قوز کردن، پشت آن بنشینید و در ضمن، کف پاهایتان روی زمین باشد. وسعت سطح میز باید به اندازه کافی باشد تا بتوان کلیه وسایل و کتاب‌های مربوط به یک موضوع را در روی آن گستراند. آنچه را که برای مطالعه لازم نیست، از روی میز دور کنید اگر قرار است با شخص دیگری در یک اتاق مطالعه کنید، میزها را طوری قرار دهید که به هنگام مطالعه پشتتان به یکدیگر باشد؛ و هنگام بحث باهم، مقابل یكدیگر بنشینید.
فضای اطراف و دیوارها باید به گونه‌ای باشد که شما را به مطالعه تشویق کند، نه اینکه باعث حواس‌پرتی و برهم خوردن تمرکز شما شود. عکس‌ها و نوشته‌های روی دیوارها می‌توانند به دقت انتخاب شوند تا به این هدف برسیم.
اگر فکر می‌کنید كه مثلاً با صدای رادیو، مطالعه را بهتر می‌فهمید و از خواب آلودگی شما جلوگیری به عمل می‌آورد، بدانید که این فقط تلقینی بی مورد و یک عادت نادرست است. توجه داشته باشید که اگر به بهترین حالت‌ها عادت کنید، موفقیت شما بیشتر خواهد شد.
حتی‌الامکان ساعت معینی از روز را برای مطالعه یک درس خاص تعیین کنید
عادت اندیشیدن یک موضوع در هر روز و در ساعت معین، سبب آمادگی ذهنی در آن ساعت می‌شود و آمادگی ذهنی باعث تمرکز حواس می‌گردد.
سعی کنید در محیطی کاملاً آرام به مطالعه مشغول شوید
باید تا حد امکان از تداخل در امر یادگیری بکاهید، وقتی رادیو و یا تلویزیون روشن باشد، نمی‌توانید با موفقیت مطالعه کنید. اگر برنامه‌ای است که حتماً باید ببینید یا بشنوید، سعی کنید در آن زمان، درس نخوانید، چرا که در یک زمان واحد، نمی‌توان به بیش از یک موضوع توجه کرد.
بلافاصله بعد از صرف غذای سنگین از مطالعه جدی اجتناب کنید
صرف غذا به خصوص غذاهای سنگین و پرحجم، موجب فعالیت بیشتر دستگاه گوارش بدن شده و به همین دلیل، حجم خون بیشتری به این قسمت از بدن گسیل خواهد شد و چون میزان حجم خون نیز در بدن محدود است، به همین دلیل است که پس از خوردن غذا، احتیاج به استراحت و خواب را در خود احساس می‌کنید. بر این اساس، مغز انسان نیز در این مواقع نسبت به اوقات دیگر، خون کمتری دریافت می‌کند و آمادگی کمتری به کار فکری خواهد داشت.
وقت را باید غنیمت شمرد
حداکثر استفاده از وقت را داشته باشید. برای این منظور، باید هر كسی به نظم و ترتیب عادت کند و برای مطالعه به طور روزانه یا هفتگی، برنامه مرتبی داشته باشد. یکی از عاقلانه‌ترین و در عین حال مشکل‌ترین قوانین مطالعه، طراحی برنامه منظم و به کار گرفتن آن است.
مشکل بودن این کار از این نظر است که علاوه بر وسوسه‌ها و مزاحمت‌های گوناگون، اغلب وقفه‌ها و فاصله‌های ناخواسته نیز ایجاد می‌گردد. با وجود این، اگر واقعاً علاقه به خوب تحصیل کردن و مطالعه درست دارید، با برنامه‌ریزی مطالعه کنید.
ضمن مطالعه «یادداشت» بردارید
برای یادداشت برداشتن، طرح داشته باشید. اندیشه‌ها و مفاهیم را بر اساس اهمیت آن‌ها مرتب کنید. مفاهیم اصلی را ابتدا بیاورید و سپس جزئیات مربوط به آن را جلوی آن یادداشت کنید. مختصر و مفید، یعنی تنها نکات اصلی را بنویسید.
به اندازه کافی، وقت را صرف مطالعه کنید.
قاعده کلی این است که در قبال هر یک ساعت درس کلاسی، دو ساعت مطالعه و حل تمرین لازم است. مثلاً اگر درسی مستلزم سه ساعت حضور در کلاس است، باید لااقل هفته‌ای شش ساعت نیز صرف مطالعه آن درس شود.
نكاتی برای دانش‌آموزان
- سعی کنید یک پیش آگاهی در مورد دروس داشته باشید. به صورت کلی و اجمالی یک روخوانی از مبحث جدید را داشته باشید و به فصل‌هایی که قرار است تدریس شود، یک نظر اجمالی داشته و اطلاعات جزئی را بدست آورید. این راه باعث می‌شود مطلبی که در کلاس درس بیان می‌گردد، در ذهن شما معنی و مفهوم بیشتری یابد.
- پیشنهاد می‌شود برای مطالعه دروس حفظی از روش «بررسی و زمینه یابی» استفاده کنید که شامل مراحل زیر است:
بررسی: به عنوان‌های یک فصل برای دستیابی به نکات اصلی نگاه کنید و اگر خلاصه نهایی وجود دارد، آن را بخوانید.
سۆال: نخستین عنوان‌ها را به صورت سوال در آورید، سعی کنید درسی را که مطالعه می‌کنید با دید چگونگی «طرح سۆال» از آن، مطالعه کنید.
خواندن: برای جواب دادن به سوال، مطالب لازم را مطالعه کنید.
از برخوانی: به مطالب نگاه کنید و به سۆال پاسخ دهید، بهتر است عبارات کلیدی را هم یادداشت کنید.
- مطالب حفظی را پیش خود تکرار کنید. این تکرار و از برخوانی نشان می‌دهد که در کجا احتیاج بیشتری به مطالعه دارید. در هنگام از بر گفتن، واژه‌های کتاب را طوطی‌وار تکرار نکنید، ابتدا مطالب را بفهمید، زیرا اگر مطالب را فهمیده باشید به راحتی می‌توانید با جملات خود مقصود را بیان کنید. اگر دیدید كه هنگام شرح دادن مطالب نمی‌توانید از عبارات کتاب یا مثال‌هایی که معلم زده است خارج شوید، معلوم می‌شود که آن موضوع را خوب نفهمیده‌اید و باید وقت بیشتری صرف مطالعه آن کنید.
- عادت کنید هر مطلبی را با حضور ذهن و تمرکز فرا گیرید. تمرکز به قدری مهم است که بدون تقویت آن، مطالعه شما کاملاً بیهوده و بی‌نتیجه خواهد بود. بنابراین آن را سر سری نگرید و سعی کنید حتماً آن را در خود ایجاد کنید و قوت بخشید. اما این که در زمان مطالعه، مدام در این فکر باشید که تمرکز خود را از دست ندهید، بیشتر سبب سردرگم شدن خواهد شد. وجود یک وضعیت جسمی و روانی مناسب نیز برای این امر بسیار ضروری است. روشن است كه اگر شما خواب آلوده باشید و یا از لحاظ روانی در وضعیت نامناسب به سر برید، قادر نخواهید بود که در هنگام مطالعه تمرکز داشته باشید.
- در هنگام مطالعه، زیر کلمات کلیدی و مهم را خط بکشید. جملات مهم را با علامت خاصی در حاشیه صفحه و در کنار مطلب، مشخص کنید. خط کشی و علامت گذاری تمامی مطلب مورد مطالعه، به آن اهمیت یکسانی می‌بخشد، و نه تنها باعث یادگیری بیشتر نمی‌شود، بلکه تمرکز حواس را نیز به هم می‌زند.
- صفحات درس را جلوی چشم خود تجسم کنید. این واقعیت به خوبی ثابت شده است که اگر صفحه یا صفحاتی از کتاب یا جزوه‌ای را چندین بار بخوانیم، نه تنها با موضوع آشنا می‌شویم، بلکه کلمات چاپ شده در کتاب را هم می‌بینیم، به عبارتی در جلوی چشم مجسم می‌کنیم كه این عادت را در خود پرورش دهید، خصوصاً در مورد منحنی‌ها، اشکال، تصاویر و یا هر نوع شکلی که به عنوان کمک، در درک و فهم بهتر مطلب از آن‌ها استفاده شده است. بنابراین سعی کنید با ذهنی هوشیار، دلیل‌های مربوط به موضوع را بفهمید و صفحات درسی مربوط به آن را نیز در جلوی چشم خود تجسم کنید.
- تحقیقات نشان می‌دهد حافظه ما 10% از چیزی که می‌خوانیم، 20% از چیزی که می‌شنویم، 30% از چیزی که می‌بینیم، 50% از چیزی که می‌بینیم و می‌شنویم، 80% از چیزی که می‌گوییم و 90% نیز از چیزی که همزمان می‌گوییم و انجام می‌دهیم را ثبت می‌کند. به همین خاطر است که وقتی تمرینی را خودمان انجام می‌دهیم (حل می‌کنیم) و یا آزمایش را عملاً انجام می‌دهیم، بهتر به ذهنمان سپرده می‌شود و دیرتر فراموش می‌کنیم.
این امر در دروسی مانند ریاضی و فیزیک اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. برای این منظور لازم است در این درس‌ها پس از مطالعه و تکرار مطالب خواندنی اولیه، به مرور مثال‌های حل شده معلم بپردازیم، بعد خودمان آن‌ها را حل کنیم و به حل مسائل مشابه که دارای جواب است بپردازیم و درستی جواب خود را بررسی کنیم پس از اطمینان یافتن در مورد کسب مهارت لازم در آن مبحث، به حل تست در زمان کوتاه بپردازیم.
- اگر در یادگیری مطالب درسی با مشکل روبرو هستیم، باید به دنبال علت آن بگردیم. علت‌های عمده ضعف در یادگیری را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
نداشتن هدف در یادگیری: نداشتن هدف مشخص و روشن و قابل دسترسی، علاقه و میل به یادگیری را در شخص از بین می‌برد.
فقدان انگیزه کافی: فرآیند یادگیری به انگیزه، میل و رغبت کافی برای مطالعه دروس نیازمند است. فقدان انگیزه کافی به هر دلیل، یک مانع جدی برای یادگیری است.
عدم توجه و دقت کافی: بسیاری از کارشناسان تعلیم و تربیت، بی توجهی و بی دقتی را مهم‌ترین علت یاد نگرفتن می‌دانند. به طور کلی، هرچه بیشتر به چیزی توجه کنیم، بهتر آن را درک می‌کنیم. بی توجهی یادگیرنده، گاهی مربوط به عوامل درونی (اضطراب، خستگی، گرسنگی، درد، نگرانی، افسردگی، تخیلات و …. است) و در بعضی مواقع هم مربوط به عوامل برونی (رویدادهای محیط مطالعه در هنگام مطالعه در خانه و مدرسه، صدای تلویزیون و ...) می‌باشد.
نداشتن معلومات پایه برای یادگیری: این امر به خصوص در مرور دروس ریاضی، فیزیک، شیمی و ... حائز اهمیت است. دانش آموزی که معلومات اولیه و پیش نیاز را نمی‌داند، بالطبع نمی‌تواند مطالب پیچیده‌تر که بر اساس آن معلومات پایه و اولیه است را درک کند.
وجود مشکلات عاطفی و هیجانی: دانش آموزی که اعتماد به نفس ندارد و می‌ترسد که مورد تمسخر همسالانش قرار گیرد و آرامش و شرایط مناسب عاطفی را برای یادگرفتن ندارد. ترس از شکست، نداشتن اعتماد به نفس، ترس از تمسخر یا مورد تنبیه قرار گرفتن و اضطراب شدید، از جمله مهم‌ترین عوامل مۆثر در عقب‌ماندگی تحصیلی دانش آموزان است.
- در هنگام مطالعه و پس از آن به کار خود و نتیجه آن امیدوار باشید و سعی کنید روحیه خود را در بالاترین حد ممکن و همیشه شارژ نگهدارید. از پیشرفت مطالعه خود لذت ببرید و انرژی مثبت ایجاد شده را در خود تقویت کنید. به کمبودها و کاستی‌ها حساس باشید و سعی کنید آن‌ها را در اسرع وقت از بین ببرید.
