شوخی یا بی حرمتی به ائمه معصومین علیهم السلام؟

در این مقاله با طرح دو سوال حکم احترام به ائمه معصومین علیهم السلام را بررسی می کنیم:

شوخی‌هایی را که معمولاً در عرف و جامعه، بی‌احترامی به پیامبران و ائمه معصومین (علیهم السلام) به حساب نمی‌آید، حتی اگر حرام هم ندانیم، بهتر است از آنها پرهیز شود. اما در صورتی که عرف آن‌را بی‌احترامی بداند بی‌گمان چنین لطیفه‌هایی، حرام است.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی):

اگر بی‌احترامی به آن حضرات (علیهم السلام) محسوب شود حرام است.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

از این کارها جدا اجتناب شود.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

گفتن موارد مذکور در مورد انبیاء و اوصیاء الهی جائز نیست.

حضرت آیة الله هادوی تهرانی(مد ظله العالی):

رعایت احترام حضرات انبیا و ائمه علیهم السلام از اهم واجبات است. هر چند این شوخی‌ها اگر منافات با احترام به آن حضرات نداشته باشد، اشکالی ندارد ولی بهتر است از آن اجتناب شود.

توجه: استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، مکارم شیرازی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست انجام گرفته است.

اسلام عزیز همه ی انسان ها و مخصوصا مسلمانان و مۆمنان را مورد اکرام و احترام قرار داده و برای آنان مقام و ارزش والایی قائل شده است.

خداوند در توصیف انسان و بیان شرایط خلقت او می فرماید: «همانا انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم »[1]. و نیز فرمود: «ما بنی آدم را تکریم کردیم».[2]

پس انسان موجودی است که خداوند او را در بهترین وضع خلق کرده و از نظر خالق خود، دارای ارزش احترام و کرامت بالایی است. در این میان مۆمنین و کسانی که در دنیا در مقابل دستورات الهی فروتنی دارند از جایگاه والاتر و ارزشی برتر از دیگران برخوردارند، به طوری که در آیات و روایات دستورات اکیدی به آنان داده شده که در حفظ جایگاه خود و دیگران تلاش داشته باشند. [3]

روایات زیادی در زمینه ی استحباب تلاش برای انجام کار مۆمن[4]، استحباب اکرام مۆمن[5]، حرمت ترک همکاری و کمک کردن به مۆمن در هنگام نیاز و ضرورت[6] و حرمت ناراحت کردن (بدون دلیل) مۆمن[7]،  رسیده است که اکرام و احترام نهادن به مۆمنین از آن ها استفاده می شود تا جایی که بیان شده است: ارزش و احترام مۆمن از ارزش کعبه بالاتر است[8].

در همین رابطه دستوراتی از طرف خداوند و معصومین علیهم السلام درباره نام نیکو گذاشتن بر فرزندان، و یکدیگر را با نام و القاب زیبا و متین خطاب کردن رسیده است . امام علی (علیه السلام) می فرماید:«حق فرزند بر پدر آن است که نام نیکو بر فرزند نهد».[9]

قرآن کریم تاکید دارد که: مۆمنین هرگز همدیگر را مسخره نکنند، اسم و لقب بد بر همدیگر قرار ندهند ، ظن بد به برادر مسلمان شان نداشته باشند، عیوب مردم را تجسس نکنند و غیبت یکدیگر را ننمایند.»[10]زیرا اسم و لقب بد دادن، مسخره کردن، تجسس در امور شخصی دیگران و سوء ظن به مردم موجب از بین رفتن عزت و ارزش انسان ها و مۆمنین می شود.

همانطور که خداوند راضی نیست مۆمنان همدیگر را مسخره کرده و یکدیگر را به اسماء زشت صدا بزنند مسلماً اگر کسی اسم و لقب زشتی بر خود بگذارد و از این طریق موجبات مسخره شدن خود را فراهم آورد عملش پسندیده نیست.[11]

بنابر این از نظر مکتب انسان ساز اسلام جایز نیست اشخاص همدیگر را به نامهای زشت صدا بزنند و یا شخصی اسماء زشت را برخود بگذارد.

این قانون و قاعده کلی در عزاداری ها هم صدق می کند. یعنی انسان به عنوان ابراز ارادت به ائمه معصومین (علیهم السلام) هم نباید چنین عملی را انجام دهد، چرا که چنین کارهایی با روح تعالیم ائمه معصومین (علیهم السلام) و در درجه اول با تعالیم قرآنی منافات دارد.

در سیره ائمه معصومین (علیهم السلام) بسیار دیده شده است که آنان از کارهای ذلیلانه ای که بعضی از افراد ناآگاه به عنوان احترام به آنان انجام می دادند، بشدت نهی می فرمودند. [12] وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) یا ائمه (علیهم السلام) اجازه نمی دادند حتی کسی در مقابل آنها گردن خم کند و خود را در این حد ذلیل کند، قطعا اجازه نخواهند داد یک فرد مۆمن به عنوان احترام به آنان نام سگ یا حیوان دیگری را بر خود بگذارد.

ما هرگز در تاریخ زندگی پیامبر (صلی الله علیه و آله) یا ائمه (علیهم السلام) به موردی برخورد نکرده ایم که مسلمانان صدر اسلام و یاران با وفای این بزرگواران یا علمای بزرگواری همچون آیت الله بروجردی ره ،امام خمینی ره و.... مرتکب چنین اعمالی شده باشند. از طرفی وهن شیعه موجب وهن امامان و رهبران آنان می شود و از آن نهی شده است.

امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمود: همواره موجب زینت ما باشید و موجب سر شکستگی و ذلت ما نشوید.[13]

پس بهتر است که همه ی ابراز ارادت ها در راستای تعالیم ائمه معصومین (علیهم السلام) باشد تا هر چه بیشتر موجبات خشنودی آنان را فراهم کند. و از به کار بردن الفاظی که موجب وهن افراد و عزاداری ها و مذهب می شود جلوگیری کرد.

در پایان تذکر نکته ای لازم به نظر می رسد و آن این که امور منافی با حرمت انسان بر اساس فرهنگ ها، تبیین می شود، و تفاوت فرهنگ نقش اساسی در تحقق این معیار و اصل دارد یعنی؛ ممکن است در فرهنگی نام گذاری به اسمی، توهین تلقی شود ولی همان نام در فرهنگ دیگر نه تنها از اشکال برخوردار نباشد بلکه مایه ی مباهات باشد. یقینا در چنین مواردی معنای کنایی مراد است و یقینا استعمالات ادبی یا کنایی[14] با حرمت انسان و مومن ناسازگار نیست.

پی نوشتها:

[1]  تین ، 4.

[2]  اسراء ، 70.

[3]  نور ،12 و حجرات، 11و 12؛ وسائل الشیعه، ج 11، ابواب امر به معروف و نهی از منکر، روایات اکرام مۆمن .

[4]  همان، ص 582.

[5]  همان، ص 590.

[6]  همان، ص 597.

[7]  وسائل الشیعه، ج 11 ، ص 569.

[8]  مستدرک‏الوسائل ج 9، ص 343، حدیث 9.

[9] نهج البلاغه، حکمت 399.

[10] حجرات، 11 تا 14.

[11]  ترجمه المیزان، ج 18، ص 481.

[12] نهج البلاغة، کلمات قصار، شماره 37.

[13] الکافی، ج 2، ص 77، ح 9.

[14]  همانند آن چه در حالات شیخ طوسی می خوانیم که ایشان دستور داده اند تا آیه ی مربوط به سگ اصحاب کهف را بر روی قبرش بنویسند یا بیتی که آیت الله وحید خراسانی در پایان شعر مفصل خود در مدح حضرت علی (علیه السلام) فرموده اند: وحیدم من اگر در جرم و تقصیر        سگی بودم شدم در کوی تو پیر

بهر حال این ها استعمالات کنایی و ادبی است و منافاتی با کرامت انسانی ندارد.

فرآوری: آمنه اسفندیاری 

بخش احکام اسلامی تبیان

منابع:

سایت اسلام کوئیست

نهج البلاغة، کلمات قصار، شماره 37

الکافی، ج 2

ترجمه المیزان، ج 18

وسائل الشیعه، ج 11