از احکام گنج چه می دانید؟

در این مقاله با طرح چند سوال در باب گنج به بررسی فقهی این مسئله می پردازیم:

در گنج شرط است که صاحب آن معلوم نباشد، خواه در سرزمین کفار یا در زمین موات(زمینی که مالکی ندارد) و یا در خرابه‌هاى کشورهای اسلامی، و چه اثر اسلام (نشانه ای از این که مثلا سکه ها، اسلامی هستند) بر آن باشد یا نه، و در همه این موارد، کسى که آن را پیدا کرده مالک است، و(در صورتی که به حد نصاب برسد)[1] باید خمس آن را بدهد.[2]

البته در مورد پیداکردن و یا خرید و فروش گنج، اگر در کشور اسلامی، قانونی وجود داشته باشد، باید بر طبق آن عمل شود.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

عنوان اولی در گنج ها آن است که با شرایطی، متعلق به صاحبان زمین و در اراضی مباح متعلق به یابنده آن است ولی هرگاه حکومت به خاطر مصالحی که در عناوین ثانویه می گنجد لازم ببیند که گنج در اختیار بیت المال اسلام قرار گیرد باید مطابق آن عمل شود.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

چنانچه مالک خصوصی نداشته باشد فی نفسه مانعی ندارد.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

طبق موازین شرعی و با شرایطی، گنج از آن پیدا کننده است مگر قانونی بر خلاف این وجود داشته باشد و حاکم اسلامی دستور خاصی داشته باشد.

حضرت آیت الله هادوی تهرانی(مد ظله العالی):

هر چند یافتن گنج جز پرداخت خمس وظیفه ای برای یابنده ایجاد نمی کند ولی احتیاط واجب آن است که با قوانین کشورها به ویژه کشورهای اسلامی در این مورد مخالفتی نشود.

حضرت آیة الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

میزان درباره‌ی گنجی که افرا در زمینی که مالک آن هستند پیدا می‌کند، مقررات نظام جمهوری اسلامی است، بنابراین اگر مقداری سکه‌ی نقره که تاریخ آن به حدود صدسال پیش بر می‌گردد از زیر خاک ساختمان ملکی شخصی پیدا شود بایستی در این مورد به مقررات جمهوری اسلامی رجوع کنند. (اجوبة الاستفتاءات، س 891و892)

آیة الله بهجت(ره):

با دادن خمس گنج با شرایط آن، گنج براى یابنده حلال است. (مسأله ى 1423 و 1425)

چند مسئله در باب گنج از توضیح المسائل امام خمینی(ره):

مسئله شماره:1806

گنج مالی است كه در زمین یا درخت یا كوه یا دیوار پنهان باشد و كسی آن را پیدا كند، و طوری باشد كه به آن گنج بگویند.

مسئله شماره:1807

اگر انسان در زمینی كه ملك كسی نیست گنجی پیدا كند، مال خود اوست و باید خمس آن را بدهد.

مسئله شماره:1808

نصاب گنج 105 مثقال نقره یا 15 مثقال طلا است ، یعنی اگر قیمت چیزی را كه از گنج به دست می آورد، بعد از كم كردن مخارجی كه برای آن كرده به 105 مثقال نقره یا 15 مثقال طلا برسد، باید خمس آن را بدهد.

مسئله شماره:1809

اگر در زمینی كه از دیگری خریده گنجی پیدا كند و بداند مال كسانی كه قبلا مالك آن زمین بوده اند نیست ، مال خود او می شود و باید خمس آن را بدهد ولی اگر احتمال دهد كه مال یكی از آنان است ، باید به او اطلاع دهد و چنانچه معلوم شود مال او نیست ، باید به كسی كه پیش از او مالك زمین بوده اطلاع دهد و به همین ترتیب به تمام كسانی كه پیش از او مالك زمین بوده اند خبر دهد، واگر معلوم شود مال هیچ یك آنان نیست مال خود او می شود و باید خمس آن را بدهد.

مسئله شماره:1810

اگر در ظرفهای متعددی كه در یك جا دفن شده مالی پیدا كند كه قیمت آنهاروی هم 105 مثقال نقره یا 15 مثقال طلا باشد، باید خمس آن را بدهد ولی چنانچه در چند جا گنج پیدا كند، هر كدام آنها كه قیمتش به این مقدار برسد، خمس آن واجب است و گنجی كه قیمت آن به این مقدار نرسیده خمس ندارد.

مسئله شماره:1811

اگر دو نفر گنجی پیدا كنند كه قیمت سهم هر یك آنان به 105 مثقال نقره یا 15 مثقال طلا برسد، باید خمس آن را بدهند.

مسئله شماره:1812

اگر كسی حیوانی را بخرد و در شكم آن مالی پیدا كند چنانچه احتمال دهد كه مال فروشنده است ، بنابر احتیاط واجب باید به او خبر دهد و اگر معلوم شود مال او نیست ، باید به ترتیب ، صاحبان قبلی آن را خبر كند، و چنانچه معلوم شود كه مال هیچ یك آنان نیست، اگرچه قیمت آن 105 مثقال نقره یا 15 مثقال طلا نباشد، بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بدهد.

پی نوشتها:

[1] حد نصاب گنج: اگر قیمت آن به بیست دینار طلا و یا دویست درهم نقره باشد (1051 مثقال نقره یا 15 مثقال طلا)؛ چه از طلا و نقره باشد یا نه.

[2] امام خمینی، سید روح الله، نجاة العباد، ص 193

توجه: استفتا از دفاتر آیات عظام: مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست انجام گرفته است.

منابع:

سایت اسلام کوئیست

توضیح المسائل امام خمینی(ره)

پایگاه اطلاع رسانی آیة الله بهجت(ره)