شیخ بهایی

بهاء الدین محمد عاملی مشهور به شیخ بهایی از دانشمندان بنام عهد شاه عباس صفوی است. وی در سال 953 هجری قمری در بعلبک متولد شد. در 13 سالگی همراه پدرش به ایران مهاجرت کرد. وی تألیفاتی به فارسی و عربی دارد که مجموعهء آنها به 88 کتاب و رساله بالغ می‌شود. از آثار او می‌توان به کشکول، دیوان غزلیات، جامع عباسی (در فقه)، خلاصةالحساب، تشریح الافلاک و دو مثنوی معروف ”‌ نان و حلوا”‌ و “شیر و شکر”‌ اشاره کرد. وی در سال 1030 هجری قمری در اصفهان دار فانی را وداع گفت. جنازه او را به مشهد انتقال دادند و در مسجد گوهرشاد دفن کردند.

شیخ بهایی مرجع تقلید و دانشمند نامدار عصر صفوی است که در دانش های فلسفه، منطق، هیئت و نجوم ، ریاضیات و معماری تبحر داشت. وی در عصر طلایی هنر اسلامی یعنی دوران صفویه، تعداد زیادی از بناها را با تکنولوژی فراتر از عصر خود طراحی کرده و به اجرا درآورد. آثاری همچون مسجد امام اصفهان، نقشه شهر نجف آباد، مهندسی تقسیم آب زاینده رود، طرح ریزی کاریز نجف آباد، حمام شیخ بهایی، معماری حرم امام رضا (ع)، مجموعه کاخ های دولتی اصفهان(دولت خانه)، چینی خانه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی و ... که امروزه از او به یادگار مانده است.

شیخ بهایی آنچنان دارای شخصیتی در خور توجه بود که در نهایت این ویژگی‌های بارز این علامه در عرصه‌های علمی، ادبی، اخلاق و پارسایی او در نهایت سبب شد تا بهاءالدین محمد بن حسین عاملی از 43 سالگی لقب "شیخ‌الاسلام اصفهان" را عهده دار شود و در پی انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان (در 1006 قمری)، از 53 سالگی تا آخر عمر این منصب را عهده دار باشد.

وی که در طراحی و مباحث علمی بسیاری از آثار تاریخی اصفهان نقش داشته در نهایت در کنار یک تیم طراحی متشکل از معماران و هنرمندان و مهندسینی چون استاد علی اکبر بنای اصفهانی، استاد باقر بنا، محمد ابن استاد حسین بنای اصفهانی و استاد نائینی توانست آثار بی‌نظیری را خلق کند. از جمله:

مسجد امام

مسجد امام اصفهان نیز خود دارای جذابیتهای خاصی است که در خور توجه است چنانچه میدان نقش جهان به دلایل اقلیمی اصفهان که شمال غرب و جنوب شرق است و به سبب همخوانی با راههای تاریخی، در راستای محور قبله نیست، اما برای مسجد مهم است که در راستای محور قبله باشد به همین سبب در مسجد امام از لحاظ معماری ابتدا وارد یک مکان جلوخوان شده و بعد وارد سر در و بعد وارد هشتی می‌شویم که در این قسمت یک چرخش داریم که انطباق محور تاریخی اصفهان با محور قبله در این بخش صورت می‌گیرد.

همچنین در گنبد خانه این مسجد که بسیار شاخص است، یک محراب سنگی و در کنار آن یک منبر وجود دارد که بر اساس اعتقاد ایرانی‌ها که در آن زمان نیز شیعه بوده‌اند 12 پله دارد، در این گنبد خانه بی‌نظیر، صداهای کثیر به هم می‌رسند و در واقع هر چیزی در این مسجد هم جنبه نمادین و هم جنبه عملکردی دارد.

میدان نقش جهان

این میدان که هم اکنون در فهرست آثار جهانی نیز به ثبت رسیده نیز خود دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که باید به این موضوع توجه داشت چرا که هنوز پس از گذشت 400 سال از عظمت و جلایی خاص برخوردار است که وقتی پا به این میدان می‌گذاری از لحاظ نوع معماری و مهندسی این بنا احساس غرور می‌کنی چرا که خود گواهی دهنده عظمت دید و مهندسی ایرانیان است.

در چهارسوی میدان نقش جهان، چهار ساختار اساسی احداث شده است که "کاخ عالی قاپو"دولتخانه و جایگاه حکمرانی امپراطور، "بازار قیصریه" به عنوان جایگاه تمرکز اقتصاد و مکانی که مردم از آن امرار معاش می‌کردند، "مسجد شیخ لطف الله" به عنوان جایگاه مذهبی حکومتی (شیعه) و" مسجد جامع عباسی" که جایگاه تبلور قدرت اجتماعی و مردمی از بناهای شاخصی به شمار می‌روند که در چهار سوی این میدان تاریخی قرار گرفته است.

علاوه بر آن میدان نقش جهان جایگاهی برای اجرای مراسم و آیین‌ها و تشریفات، اعیاد ملی و مذهبی، بازی‌ها و ... به شمار می‌رفت.

در هر صورت میدان نقش جهان هنوز پس از گذشت این مدت زمان طولانی همچنان مورد توجه است، چنانچه مراسم عبادی و سیاسی جمعه در این میدان برگزار می شود و مردم نیز برای تفرج به آن سفر می‌کنند.

زاینده ‌رود

شیخ‌بهایی درزمان سلطنت شاه طهماسب صفوی، سندی برای مدیریت تقسیم آب زاینده‌رود تنظیم کرد که به "طومار شیخ بهایی" معروف است.

براساس این سند سال به360 روز، و برنامه استفاده از آب به دو فصل مشخص تقسیم شده است. طبق طومار شیخ بهایی فصل سیلابی، که 195 روز بود، از اول آذر هر سال آغاز و تا 15خرداد سال بعد ادامه داشت و فصل جریان عادی، که 165روز بود، از 16 خرداد تا اول آذر همان سال بود.

شیخ بهایی در پی پیدا کردن راه علاجی برای تقسیم عادلانه این آب، به تنظیم طومار تقسیم آب زاینده‌رود پرداخت و کل آن را به 33 سهم و 275 سهم جزئی‌تر تقسیم و آن را با طراحی 13 نهر توزیع کرد. ‌استفاده و برداشت از آب زاینده‌رود در زمانی که استفاده زراعی ندارد، آزاد است ولی در زمان نیاز و کم‌آبی، به صورت سهم‌بندی تقسیم می‌شود.‌

طومار شیخ‌بهایی به مشکلات تقسیم آب زاینده رود پایان داد و در تقسیم‌بندی مناسب آب به قدری مشهور شد که مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی پیشنهاد الگوی مدیریت آب را در چارچوب "طومار شیخ‌بهایی" مورد مطالعه و بررسی قرار داد.

فراوری: زهرا فرآورده

بخش کودک و نوجوان تبیان

منابع: وبلاک منِ موفق- گنجور- تی نیوز

مطالب مرتبط:

محتشم کاشانی، شمس الشعرا

علامه امینی و الغدیر

ملک الشعرای بهار

عبید زاکانی،شاعر لطیفه گو

محمدرضا شفیعی کدکنی

رابرت لویی استیونسن و قصه‌هایش