بدعت‌های نمایشگاه کتاب امسال
بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران امسال آخرین نمایشگاه در دولت های نهم و دهم بود. در این آخرین برنامه فرهنگی سیر نزولی تعداد کتاب ها و همینطور تیراژ پایین کتاب ها را شاهد بودیم. کاهش 5000 عنوانی کتاب در سال 91 و 92 سیر نزولی تولید کتاب را نشان می دهد. گرانی کاغذ بر گرانی قیمت کتاب افزدوه است و یکی از دلایلی که امسال استقبال خوبی از نمایشگاه کتاب نشد همین موضوع است. کتاب هایی که با تعداد 60 تا 100 برگ منتشر شده اند با قیمت 8 تا 10 هزار تومان فروخته می شوند و بازدید کننده ای که از سطح متوسط اقتصادی برخوردار است نمی تواند بیش از سه چهار نسخه کتاب از نمایشگاه خریداری کند. اغلب شمارگان کتابها در سال 91 بیش از 500 و در نهایت 1100 نسخه نبوده است. این موضوع هم در میزان فعالیت نشر کشور (که نمایشگاه شاخص آن است) و هم در رویکرد مردم برای خرید تازه‌ترین آثار مکتوب تاثیر قابل توجهی داشته است. میزان استقبال از نمایشگاهی که تنها چند روز از برپایی آن مانده به خوبی این مساله را تائید می‌کند.
جدایی بخش بین‌الملل نمایشگاه که پیشانی آن است رخداد تازه دیگری است که برای نخستین بار رخ می‌دهد. امسال بخش بین الملل به محل دائمی نمایشگاهها انتقال پیدا کرد و ناشران داخلی در مصلی امام نمایشگاه خود را برپا کردند. امسال بخش بین الملل از بخش داخلی جدا شد. این سخن که به دلیل گستردگی بخش داخلی و افزایش تقاضا برای حضور در این بخش باعث شد تا بخش مجزایی به بخش بین‌الملل اختصاص یابد هرگز توجیه مناسبی نخواهد بود؛ چرا که بازدیدکنندگان هر بخش دیگر نه توان حضور در بخش دیگر را دارند و نه زمان اجازه حضور در هر دو بخش را خواهد داد.
رخداد تازه دیگری هم که در این دوره دیده می‌شود، مبلغ یارانه ارزی است که برای نخستین بار به صورت ریالی پرداخت می‌شود. روش مرسوم همه نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در 25 دوره گذشته این بود که دولت مبلغ مشخصی را به عنوان یارانه دولتی به خرید کتابها و منابع خارجی اختصاص می‌داد؛ مبلغی که از ده میلیون دلار یا ده میلیارد تومان دوره‌های گذشته، حالا به چهار و نیم میلیارد تومان تقلیل یافته است. در دوره‌های گذشته دولت یک قیمت را به عنوان یارانه تعیین می‌کرد و براساس آن خریداران کتاب می‌خریدند. این مبلغ از هر دلار 150 تومان در سال‌های دور آغاز شد و تا 650 تومان در دوره گذشته رسید. در دوره کنونی و با توجه به مشکلاتی که در پرداخت به ناشران خارجی از دو نمایشگاه گذشته به وجود آمد و تهدید ناشران خارجی به حضور نیافتن در صورت پرداخت نشدن طلب سال‌های گذشته، مقرر شده است که مبلغ یارانه به صورت ریالی و از هزار تا 3000 تومان و متناسب با قیمت کتاب در اختیار خریداران قرار گیرد. این موضوع هم رویه مثبت دارد و هم رویه منفی. رویه مثبت آن این است که تا حدودی قیمت‌ها را واقعی می‌کند و به رونق بخش بین‌الملل نمایشگاه منجر می‌شود. رویه منفی و تا حدودی خطرناک آن هم این است که در درازمدت و با توجه به تنگناهای اقتصادی بخش بین‌الملل را آرام آرام از چرخه نمایشگاه حذف می‌کند؛ موضوعی که اکنون هم تا حدودی رخ داده است.
کوچ بخش‌هایی از صنعت چاپ به نمایشگاه بیست و ششم کتاب هم رخداد دیگری است که هرچند تازه نیست و رجعتی به گذشته دارد، اما تا حدی قابل تامل است. حضور بخش‌های مختلف صنعت چاپ در نمایشگاه‌های کتاب به دوره‌هایی بازمی‌گردد که در سالن کارنامه نشر بخشی هم به صنعت چاپ اختصاص می‌یافت.
به هر حال این نمایشگاه هم همچون 25 دوره گذشته به پایان می‌رسد و نمایشگاه بیست و هفتم سهم دولتی می‌شود که هنوز نیامده است، اما ضروری است در کنار تعیین محلی دائم برای این نمایشگاه مهم بین‌المللی، مسائل و مشکلات این نمایشگاه هم در نشست‌ها و گردهمایی‌هایی آسیب‌شناسی شود تا هر ساله شاهد رخدادهای تازه‌ای نباشیم؛ رخدادهایی که صنعت نشر را به معنای واقعی تحت تاثیر قرار می‌دهد.
فاطمه شفیعی
بخش کتاب و کتابخوانی تبیان
