هشدار؛ مرگ بزرگ دارد جامعه را می گیرد!!!
در دین اسلام فقر بسیار نکوهش شده است و نسبت به تبعات آن در جامعه هشدارهای جدی داده شده است، در این مجال به تعدادی از این هشدارها می پردازیم...
از فقر تعریف‌های زیادی شده است اما معروفترین آنها تهیدستی و نداری است. فقر در موارد زیادی به کار رفته است مثل فقر فرهنگی، فقر اقتصادی، فقر مذهبی، فقر مالی،... در فقر مالی فقیر به کسی می‌گویند که از عهده تامین هزینه‌های زندگی معمولی خود ناتوان باشد. فقر مالی ریشه بسیاری از آسیب‌ها و مفاسد اجتماعی است چرا که پس از آثار منفی و زیانبار و ویرانگری که بر روی افراد در جامعه می‌گذارد به شکل‌های گوناگون به جامعه آسیب می‌زند.
فقر زمینه ساز بسیاری از مشکلات و اختلافات در خانواده‌ها است و اگر نگاهی به آمار طلاق بیندازیم خواهیم دید که علت اصلی بیشتر آنها فقر مالی شوهر و ناتوانی او در تامین خواسته‌های خانواده است. همچنین اگر تحقیق کنیم به وضوح خواهیم دید که عامل اصلی اکثر دزدی‌ها و کشتارها و خودکشی‌ها و تسلط دیکتاتوری مستکبرین بر مستضعفین و... ریشه مالی دارد. به همین علت بر دولتمردان هر جامعه واجب و لازم است که با فقر و آثار زیانبار آن در جامعه مبارزه کنند.
دین اسلام نیز فقر را عامل خطرناک برای بی دینی، ناموس فروشی، دروغ، تهمت و هر گونه فسادهای دیگر می‌داند و با آن شدیدا مخافت می‌کند و به پیروان خود دستور می‌دهد که آن را بشناسند و به مبارزه با آن بپردازند. رسول خدا صل الله علیه و آله می‌فرمایند: خدایا! من از کفر و نداری به تو پناه می‌آورم.(1)
در حدیث دیگری از امام علی علیه السلام آمده است که: فقر و نداری مرگ بسیار بزرگی است.(2) همان‌طور که در این حدیث آمده است مرگ طبیعی راحت‌تر است زیرا یک بار به سراغ آدم می‌ید و تمام می‌شود ولی فقر انسان را ذره ذره می‌کشد از این جهت امام علی علیه السلام از فقر به عنوان مرگ بزرگ یاد کرده است. همچنین امام علی علیه السلام به فرزند برومندش حضرت محمد حنیفه می‌فرمایند: ای پسر عزیزم! من بر تو از تنگدستی می‌ترسم، پس از آن به خدا پناه ببر، فقر در دین آدم نقص و شکست به وجود می آورد، و عقل را از کار می‌اندازد، و ایجاد سرگردانی می‌نماید!! و دشمنی‌ها را فراهم می‌سازد.!(3)
اگر صفحه حوادث روزنامه‌ها را خوب ورق بزنیم گزارشات زیادی را در مورد دزدی و قتل و قاچاق و ... خواهیم دید و وقتی می‌خوانیم که از عاملان آنها سوال شده که دلیل این کارتان چه بوده فقر و نداری و بیکاری را مهمترین علت کارهایشان دانسته‌اند. اگر بصورت روانشناسی بحث کنیم تا حدی می‌توان گفت که یک شخص وقتی نتواند نیاز خود و خانواده‌اش را تامین کند در نهایت مجبور می‌شود که دست به چنین اعمالی بزند. پس جامعه باید بستر مناسب برای اشتغال ایجاد کند و فاصله طبقاتی را در جامعه کم کند و با کمک کردن به افراد ناتوان جامعه را از بسیاری از آسیب ها دور کند.
فقر زمینه ساز بسیاری از مشکلات و اختلافات در خانواده‌ها است و اگر نگاهی به مار طلاق بیندازیم خواهیم دید که علت اصلی بیشتر نها فقر مالی شوهر و ناتوانی او در تامین خواسته‌های خانواده است همچنین اگر تحقیق کنیم به وضوح خواهیم دید که عامل اصلی اکثر دزدی‌ها و کشتارها و خودکشی‌ها و تسلط دیکتاتوری مستکبرین بر مستضعفین و... ریشه مالی دارد
پیامدهای شوم فقر
1ـ نقص عقل و دین
امام علی علیه السلام در موارد مختلف به آثار منفی فقر اشاره نموده و توصیههای مختلفی به جامعه، در جهت از بین بردن فقر فرمودهاند؛ امام خطاب به محمد بن حنفیه می‌فرمایند:
«یَا بُنَیَّم، اِنِّى أَخَافُ عَلَیْکَ الْفَقْرَ، فَاستَعِذْ بِاللّهِ مِنْهُ، فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَهٌ لِلدَّینِ، مَدْهَشَهٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِیَهٌ لِلْمَقْت!.»
«فرزندم! از فقر بر تو می‌ترسم، از آن به خدا پناه ببر! زیرا فقر دین انسان را ناقص و عقل و اندیشه او را مشوش، و مردم را نسبت به او، و او را نسبت به مردم بدبین می‌سازد.»
بر اساسِ این بیان نورانی امام، فقر آثار بسیار بدی را بر عقل و دین انسان بر جا می‌گذارد. اگر این دو سرمایه مهم از انسان گرفته شود، جایگاه دینی و اجتماعی خود را از دست می‌دهد و در نتیجه به عنصری نامطلوب و بیهوده تبدیل می‌شود؛ و این خود نوعی مرگ است.
چنانکه در روایت دیگر میفرماید:
«مفارقهُ الدّینِ مُفَارِقهُ الأمن، وَ لا حَیاهَ مَعَ مَخافهٍ، وَفَقْدُالعَقل فقد الحیاه، وَ لا یُقاسُ بِالاَمْوَاتِ »
«از دست رفتن دین، (سبب) نابودی امنیت است، و با ترس و وحشت، زندگی مفهومی ندارد، و زوال عقل (سبب) زوال زندگی است و جامعه بیخرد را جز با مردگان نتوان قیاس کرد.»
پس فقر خطرناکترین بیماری است که جامعه را تهدید می‌کند و در صورت عدم تسریع در درمان آن، جامعه دچار اختلال و فروپاشی و در نهایت باعث از دست رفتن دین و معنویت می‌گردد. این هشدار بزرگی است که امام امیرالمۆمنین جامعه بشری را عموماً و جامعه اسلامی را خصوصاً مورد خطاب قرار داده و از پیامدهای فقر بر حذر داشته است.
2ـ ناتوانی و غربت
امام در فرازی دیگر می‌فرمایند:
«الفَقْرُ یُخْرِسُ الْفَطِنَ عَنْ حُجَّتِهِ، وَ الْمُقلُّ غَرِیبٌ فِى بَلْدَتِهِ»
«فقر و تهیدستی، مرد زیرک را در برهان کند و ناتوان می‌سازد و انسان فقیر در شهر خود نیز غریب و بیگانه است.»
از کلام امام استفاده می‌شود که فقر قدرت و توان برخوردهای اجتماعی را از انسان میگیرد، و فقیر جرأت داد و ستد را از دست می‌دهد و به یک انسان بی اراده تبدیل می‌شود که قدرت انجام هیچ کاری را ندارد؛ چنین شخصی اگر هم از قدرت جسمی خوبی هم برخوردار باشد، از نظر روحی و روانی ناتوان است. در روایت دیگر می‌خوانیم:
«الْغِنی فی الغربَهِ وَطَنٌ وَ الفَقْرُ فِی الْوَطَنِ غُرْبَه»
«بی نیازی در غربت، وطن است نیازمندی در وطن، غربت است»
زیرا انسان بینیاز هر جا باشد وسایل آسایش برایش فراهم است. ولی فرد نیازمند اگر چه در وطن خود به سر میبرد، ولی از آنجا که فقیر است باید برای ادامه حیات خود به سوی دیگران دست نیاز دراز کند، تا بتواند زندگی خود را تأمین کند و اگر به این منوال زندگی خود را بگذراند، روزی جامعه و حتی اقوام و بستگان رهایش میکنند. در نتیجه، وطن برای او غربت می‌گردد.
اگر صفحه حوادث روزنامه‌ها را خوب ورق بزنیم گزارشات زیادی را در مورد دزدی و قتل و قاچاق و ... خواهیم دید و وقتی می‌خوانیم که از عاملان نها سوال شده که دلیل این کارتان چه بوده فقر و نداری و بیکاری را مهمترین علت کارهایشان دانسته‌اند
3ـ زمینة فساد اداری
امام در نامه بسیار ارزشمند خود به مالک اشتر مطالبی را در مورد قضات و کارگزاران بیان میدارند که از مفهوم آنها می‌توان این گونه استفاده نمود که نپرداختن حقوق کافی به کارگزاران، موجب نیاز آنها به مردم و در نتیجه باعث رشوهخواری و فساد اداری می‌گردد:
«أَکثِرْ تَعَاهُدَ قَضائِهِ وَ افْسَحْ لَهُ فِى الْبَذْلِ مَا یُزیلُ عِلَّتَهُ، وَ تَقِلُّ مَعَهُ حَاجَتُهُ إِلَی النّاسِ.»
«با جدیّت هر چه بیشتر قضاوتهای قاضی خویش را بررسی کن، و در بذل و بخشش مال به او سفره سخاوتت را بگستر، آنچنان که نیازمندیش از بین برود و حاجت و نیازی به مردم پیدا نکند.»
و در جای دیگر میفرماید:
«ثُمَّ أَسْبِغْ عَلَیْهِمُ الاْرْزَاقَ، فَإِنَّ ذَلِکَ قُوَّهٌ لَهُمْ عَلَی اسْتِصْلاَحِ أَنْفُسِهِمْ، وَ غِنًی لَهُمْ عَنْ تَنَاوُلِ مَا تَحْتَ أَیْدِیهِمْ، وَ حُجَّهٌ عَلَیْهِمْ إِنْ خَالَفُوا أَمْرَکَ أَوْ ثلَمُوا أَمَانَتَکَ»
«سپس حقوق کافی به آنها بده! زیرا این کار، آنها را در اصلاح خویش تقویت می‌کند، و از خیانت در اموالی که زیر دست آنها است، بینیاز می‌سازد.»
4ـ ذلت و خواری
امام علی از سنگینی و ذلّت و خواری فقر به خدا پناه میبرد، آنجا که میفرماید:
«اللّهُم صُنْ وَجْهِى بِالْیَسَارِ، وَ لا تَبْذُلْ جَاهِى بِالإِقْتَارِ، فَأَسْتَرْزِقَ طَالِبى رِزْقِکَ،
«وَ أَسْتَعْطِفَ شِرارَ خَلْقِکَ وَ أُبْتَلَی بِحَمْدِ مَنْ أَعْطَانِى، وَ أُفْتَتَنَ بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنِى،وَ أَنْتَ مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ کلِّهِ وَلِیُّم الإِعْطَاءِ وَ الْمَنْعِ، «إِنَّکَ عَلَیَ کلِّ شَىءٍ قَدِیرٌ.»
«پروردگارا! آبرویم را با بینیازی نگهدار ! و شخصیتم را در اثر فقر ساقط مگردان! که از روزی خواران تو درخواست روزی کنم و از اشخاص پست خواستار عطوفت و بخشش باشم، به ستودن آن کس که کمکم می‌کند مبتلا گردم، و به مذمت و بدگوئی از آنکه به من نمیبخشد آزمایش شوم، و تو در ورای همه اینها سرپرست منی که ببخشی و یا منع نمایی، و تو بر همه چیز قادری!»
پی نوشت ها :
1. کنز العمال، ج 6، ص 493، ش 16687.
2. تحف العقول، ص 149 و ص 73.
3. نهج البلاغه فیض، حکمت 311، ص 1238.
فرآوری: محمدی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع: سایت رهروان ولایت
سایت نهج نیوز
