راز آب موجود در مشتری کشف شد
برخورد این دنبالهدار با مشتری حدود یک هفته بهطول انجامید و در این مدت 21 قطعه از دنباله دار به نیمکرهی جنوبی مشتری برخورد کرد و لکههای تیرهای را روی چهرهی مشتری به جای گذاشت که تا هفتهها پس از آن دیده میشد. این نخستین باری بود که برخوردی از این دست در منظومهی شمسی به طور مستقیم رصد میشد. در آن زمان بسیاری از منجمان آماتور و حرفهای با کمک تلسکوپهای زمینپایه و تلسکوپ فضایی هابل این برخورد را دنبال کردند.
رصدخانهی فضایی فروسرخ ( ISO ) متعق به سازمان فضایی اروپا در سال 1995 به فضا پرتاب شد و نخستین ابزاری بود که آب را در جوّ بالایی مشتری آشکار کرد و سپس به مطالعهی آن پرداخت. در آن زمان بسیاری گمان بردند که منشاء این آب دنبالهدار شومیکر-لوی است اما مدرک برای اثبات ادعای خود نداشتند.
در همان حین نظریاتی مطرح شد مبنی بر اینکه ممکن است سرچشمهی بخار آب موجود در جوّ مشتری در داخل سیاره نهفته باشد. اما دانشمندان خیلی زود این نظریه را رد کردند زیرا ممکن نیست که بخار آب بتواند از میان ناحیهی بین تروپوسفر و استراتوسفر جوّ مشتری عبور کند. زیرا در این ناحیه به دام سرما خواهد افتاد و نمیتواند خود را به استراتوسفر مشتری برساند. بنابراین آب موجود در استراتوسفر قطعاً از بیرون سیاره آمده است. اما برای اینکه منشاء این آب را دریابیم به 15 سال زمان نیاز داشتیم. تا اینکه سرانجام تلسکوپ فضایی هرشل با چشمان فروسرخ حساس خودظ¬ نقشهای افقی و عمودی از توزیع نشانههای شیمیایی آب روی مشتری تهیه کرد.
::نقشهی توزیع آب در جوّ مشتری:ک
رصدهای هرشل نشان داد که آب موجود در نیمکرهی جنوبی مشتری حدود 2-3 بار بیشتر از آب موجود در نیمکرهی شمالی این غول گازی است. که بیشتر حجم این آب نیز در محل برخورد سال 1994 متمرکز شده است. همچنین این آبها فقط در ارتفاعات بالا یافت شدهاند. تیبو کاوالیه از اعضای مأموریت میگوید: «فقط هرشل میتوانست با طیفنگار حساس خودش رابطهی بین آب مشتری و برخورد 1994 دنبالهدار شومیکر-لوی 9 را هویدا کند. بر اساس مدلهای ما حدود 95 درصد آب موجود در استراتوسفر مشتری معلول برخورد دنبالهدار است.»
یکی دیگر از منشاءهای احتمالی که برای آب موجود در مشتری بیان شده باران پایداری از غبارهای کوچک بینسیارهای است که روی مشتری باریده است. اما اگر واقعاً چنین اتفاقی افتاده بود باید توزیع آب روی کل سیارهی یکنواخت میبود و آب باید تا ارتفاعهای پایینتر نفوذ میکرد.
احتمال دیگری مطرح شده بود مبنی بر اینکه آب مشتری ممکن است بر اثر حرکت بخار عظیمی از قمرهای یخیاش به این سیاره منتقل شده باشد؛ همانگونه که هرشل مشابه این پدیده را برای قمر انسلادوس زحل رصد کرده بود. اما این نظریه هم رد شده است. زیرا هیچیک از قمرهای مشتری در موقعیت مناسبی نسبت به سیاره قرار ندارند تا بتوانند آب را به سوی آن منتقل کنند.
مشتری بزرگترین سیاره در منظومه شمسی ما به حساب می آید که نسبت به سایر سیارات دیگر پرجرم تر است. عناصر عمده تشکیل دهنده این سیاره هلیوم و هیدروژن هستند. امروزه سیارات بسیاری توسط تلسکوپ فضایی کپلر کشف شده اند که به لحاظ ساختار مانند مشتری هستند و در مدارهای خود به دور ستاره مادرشان در حال چرخش هستند. رمزگشایی از اسرار بزرگترین سیاره منظومه شمسی، می تواند به ما در شناخت این گونه سیارات فراخورشیدی و چگونگی پیدایش آن ها در مناطق دیگر کهکشان کمک کند. با شناسایی دهها سیاره فراخورشیدی که به دور ستارگانی مانند خورشید ما در حال گردشند، امید دانشمندان به کشف حیات هوشمند در ماورای منظومه شمسی هر روز پررنگتر میشود. اگر چه بیشتر سیارات کشف شده، غولهای گازی بیش از حد بزرگی با حرکت وضعی فوقالعاده سریع هستند که به دلیل قرار داشتن در فاصلهای نزدیک به ستاره مادر شرایط چندان مساعدی برای زندگی ندارند اما در این بین سیاراتی هم وجود دارند که ممکن است شبیه زمین خودمان هستند.
برای این که عظمت مشتری را درک کنید خوب است بدانید جرم این سیاره 318 بار بیشتر از جرم زمین و قطر آن در حدود 11 برابر قطر زمین است. مشتری میتواند 1300 زمین را در دل خود جای دهد. میانگین فاصله آن از خورشید در حدود 778 میلیون و 500 هزار کیلومتر یعنی بیشتر از 5برابر فاصله زمین از خورشید است.
فرآوری: م.ح.اربابی فر
بخش دانش و زندگی تبیان
برگرفته از: کانوت