23 سال با تلسکوپ هابل

مخترع فرانسوی، لوران کاسگرین، اگر بود و می‌دید که طرحش از تلسکوپی بازتابی در سال 1672 میلادی – که آن زمان با نقد منفی نیوتن روبه‌رو شد – حالا در تلسکوپی ماهواره‌ای به نام هابل به دور زمین می‌گردد، از فرط هیجان سکته می‌کرد!

فرقی نمی‌کند که تلسکوپ‌های زمینی را چقدر بزرگ بسازیم؛ آن‌ها همیشه با موضوع آشفتگی حاصل از جوّ زمین درگیر خواهند بود. تلسکوپی کوچک‌تر، که فراتر از جوّ زمین در فضا قرار بگیرد، کلاً از این مشکل دور خواهد بود. تلسکوپ فضایی هابل، نجوم را با علوم موشکی درهم‌آمیخته و در مدار زمین کار می‌کند.

هابل، با قطر دهانه‌ی 4/2 متر، خیلی کوچک‌تر از تلسکوپ‌های غول‌پیکر زمینی است اما قدرت تفکیک آن با این تلسکوپ‌ها قابل مقایسه و گاه حتی بهتر است؛ زیرا نوری که هابل گردآوری می‌کند فقط از میان خلأ نسبی فضا می‌گذرد و نه جوّ غلیظ و متراکم زمین. هابل نور کم‌فروغی را که از فاصله‌های چند میلیارد سال نوریِ زمین رسیده است دریافت می‌کند؛ این یعنی هابل می‌تواند رویدادهایی را ببیند که میلیاردها سال پیش رخ داده‌اند. هابل به دانشمندان کمک کرده است که وجود ماده‌ی تاریک را ثابت کنند و سنّ عالم را 13 یا 14 میلیارد سال تخمین بزنند.

شاید باورنکنید ولی امسال هابل 23 ساله شد، تلسکوپی که بارها رکورد ثبت دورترین اجرام و منحصربه‌فردترین تصاویر کیهانی را به خود اختصاص داده است. اخترشناسان امیدوارند هابل در سال‌های باقی‌مانده‌ی عمرش باز هم تصاویر حیرت‌انگیزی از فضای بیکران پیرامونش خلق کنند.

بیایید کمی به عقب برگردیم به 24 آوریل 4/1990اردیبهشت 1369 زمانی که شاتل فضایی دیسکاوری هابل را به فضا برد. از همان زمان تاریخ پایان ماموریت این تلسکوپ سال 2020 میلادی تعیین شد، یعنی 7 سال دیگر. البته نگران نباشید جانشین آن از قبل تعیین شده است؛ تلسکوپ 8/8 میلیارد دلاری جیمز وب که قرار است اواخر 2018 پرتاب شود. آینه‌ی اولیه‌ی هابل از همان ابتدا مشکل داشت و تصاویر سه سال ابتدای کار این تلسکوپ چندان جالب نبودند، حتی مورد تمسخر بسیاری قرار گرفت. ولی در دسامبر 1993 به کمک یک راه‌پیمایی فضایی مشکل این تلسکوپ برطرف شد.

طی این سال‌ها فضانوردان چند بار این تلسکوپ را تعمیر و به‌روز کردند؛ سال‌های 1997، 1999، 2002 و در نهایت 2009 میلادی. ناسا متعهد شده است تا 30 آوریل 2016 بودجه‌ی مورد نیاز این تلسکوپ را تامین کند، هزینه‌های عملیاتی هابل سالانه 98 میلیون دلار است. با بازنشسته شدن شاتل‌های فضایی ناسا هیچ خدمات جدیدی روی این تلسکوپ انجام نخواهد داد پس باید امیدوار باشیم هابل تا 2020 میلادی دوام آورد!

هنوز جاهای زیادی باقی‌مانده است تا هابل به آن‌ها سرک بکشد. یکی از تحقیق‌های پیش روی هابل مربوط به سیاره‌‌ای فراخورشیدی است. جالب است بدانید هابل نخستین ابرازی بود که توانست طیف جوّ  سیاره‌‌ای فراخورشیدی را به دست آورد و دانشمندان امیدوارند با کمک این تلسکوپ تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام دهند. یکی دیگر از کارهایی که هابل قرار است در چند سال آینده به آن بپردازد پرژوه‌ای است به نام « نواحی مرزی» که قرار است دورترین اجرام شناخته شده در کیهان را آشکار کند.

اگر تلسکوپ هابل و داده هایی که برای ما به ارمغان آورده است شگفت انگیز است تصور پیشرفتی که نسل بعدی این تلسکوپ فضایی یعنی تلسکوپ فضایی جیمز وب می تواند برای ما به ارمغان آورد خیره کننده خواهد بود. این تلسکوپ فضایی با آینه ای به مراتب بزرگتر از هابل در فراسوی مدار ماه قرار خواهد گرفت و به دور از هر نوع مزاحمت در بازه وسیعتری از طیف به جستجوی دور دست های زمان و مکان خواهد پرداخت. این تلسکوپ زمانی که در مدار قرار گیرد ابعادش  در حد یک زمین تنیس خواهد بود و به بررسی اجرام عمق آسمان در طول موج فرو سرخ خواهد پرداخت. بدین ترتیب می تواند به اعماق سحابی ها نفوذ کرده و کهکشان های دور دست عالم را به دام بیاندازد.

منبع: کانوت