عدالت والدین نسبت به فرزندان

از مهمترین مسائلی که شاید باعث سرخوردگی فرزندان در خانه شود، بد رفتار کردن والدین مبنی بر اینکه بین فرزندان خود علنی فرق می گذارند.

بعضی والدین این کار خود را باعث پیشرفت فرزندان خود می دانند و می گویند که وقتی ما کودکی را مثلا به خاطر درس خوبش مورد توجه بیشتری قرار می دهیم، باعث می شود که فرزند دیگر، به خود بیاید و بهتر درس بخواند.

امّا این مسئله نه تنها در علم روانشناسی یک مطلب کاملا غلطی است بلکه در اسلام هم با این تبعیض ها مخالف است و تعبیر به بی عدالتی می کند.

پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) می فرماید: « اعدلو بین اولادکم کما تحبون ان یعدلوا بینکم» (بحارالانوار ج23 ص113)

(بین فرزندان خود به عدالت رفتار نمایید همان طور که دوست دارید دیگران با شما به عدالت رفتار کنند)

بهترین راه حل برای عدم ایجاد مشکل در برخورد با فرزندان، برقراری عدالت و برابری میان کودکان است.

در روایات بسیاری تأکید شده که با فرزندان خود به عدالت رفتار کرده و آنان را با این مفهوم آشنا سازید. رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله ـ فرمود:

«اِعْدِلُوا بَیْنَ اَوْلادِکُمْ کَما تُحِبُّونَ اَنْ یَعْدِلُوا بَیْنَکُمْ فِی الْبِرِّ وَ اللُّطْفِ.»( مکارم الاخلاق، ص 220)

«با فرزندانتان به عدالت رفتار کنید، همان گونه که دوست دارید دیگران در میانتان در نیکی و لطف به عدالت رفتار کنند.»

برقراری عدالت در میان کودکان تجزیه پذیر و نسبی نبوده، بلکه عام و فراگیر است. این مسأله شامل تمام ابعاد زندگی پیرامون آنان، چه در بعد مادی و معنوی خواهد بود؛ یعنی در برآوردن نیازهای مادی و معنوی همانند محبت و منزلت و توجه جدی به آنان. از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله ـ روایت است که حضرت مردی را دید که دو پسر داشت، یکی را بوسید و دیگری را نبوسید. فرمود:

«فَهَلاّ ساوَیْتَ بَیْنَهُما؟» ؛«چرا مساوات را میان آنان رعایت نکردی؟!»

نیز از آن حضرت است که فرمود:

«اِنَّ اللّهَ تعالی یُحِبُّ اَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ اَوْلادِکُمْ حَتّی فی الْقُبَلِ.»؛‌«خدای شکوهمند دوست دارد که میان فرزندانتان حتی در بوسیدنها به عدالت رفتار کنید.»

حضرت در همه چیز، حتی در خرید هدیه برای کودکان؛ چه خوردنی و نوشیدنی و چه لباس و اسباب بازی و غیره به رعایت عدالت تأکید ورزیده است. چنان که فرمود:

«ساوُوا بَیْنَ اَوْلادِکُمْ فِی الْعَطیَّةِ، فَلَوْ کُنْتُ مُفْضِلاً اَحَداً لَفَضَّلْتُ النِّساءَ.»

«در هدیه دادن به کودکان، مساوات را رعایت کنید. اگر من قرار بود در هدیه دادن کسی را مقدم بدارم، بی گمان زنان و دختران را مقدم می داشتم.»

نیز فرمود: «اِعْدِلُوا بَیْنَ اَوْلادِکُمْ فِی النِّحَلِ کَما تُحِبُّونَ اَنْ یَعْدِلُوا بَیْنَکُمْ فِی الْبِرِّ وَ اللُّطْف.»

«در عطایا میان فرزندان خود عدالت ورزید، چنان که دوست دارید [مردم] در نیکی و لطف میانتان به عدالت رفتار کنند.»

مقصود از عدالت ورزی، برتری ننهادن میان کودکان نیست؛ چه آنکه برخی کودکان از مقبولیت بیشتری نزد والدین برخوردارند. رُفاعه اسدی از حضرت ابوالحسن موسی بن جعفر ـ علیه السلام ـ پرسید: آیا مردی که پسرانی متعدد از بیش از یک مادر دارد، می تواند یکی را بر دیگران برتری نهد؟ حضرت فرمود:

«نَعَمْ، لا بأس به، قد کان ابی ـ علیه السلام ـ یُفَضِّلُنی عَلی اَخی عبدالله.»( مکارم الاخلاق، ص 221)

«آری، ایرادی ندارد. همانا پدرم ـ علیه السلام ـ مرا بر برادرم عبدالله بن جعفر برتر می نهاد.»

این برتری نهادن برخی بر برخی دیگر می باید نزد خود کودکان نمود پیدا نکند، بلکه در احساسات قلبی والدین پنهان بماند. اما در واقع، نباید جز به عدالت و مساوات با کودکان برخورد شود، چنان که حضرت امام جعفر صادق ـ علیه السلام ـ فرموده است:

«واللّه لاَءُصانِعُ بعض وُلْدی وَ اَجْلِسه عَلی فخذی وَ اَکْثِرُ له المحَبَّة وَ اَکْثِرُ له الشُّکْر، وَ اَنَّ الْحَقَّ لغیره من ولدی، ولکن محافظةً علیه منه و من غیره لِئَلاّ یصنعوا به ما صَنَعَ بیوسف اخوته.»( مستدرک الوسائل، ج 12، ص 626)

«پدرم می فرمود: سوگند به خدا که من برخلاف میل باطنی ام با برخی فرزندانم بیشتر خوش رفتاری کرده، او را روی زانویم می نشانم و بیشتر بدو ابراز محبت کرده و تشکر می کنم؛ حال آنکه این همه حق دیگر فرزندان است. لیکن این کارها برای آن است که فرزندان شایسته را از شرّ این [ناشایست] حفظ کنم تا چنان نکند که برادران یوسف با یوسف کردند.»( همان)

زیرا رعایت نکردن عدالت تأثیر منفی بر روحیه کودکان خواهد نهاد و تنفر و کینه توزی را در ضمیر آنان بارور خواهد ساخت و در نهایت به دشمنیِ پایدار و موضع گیری ناسالم هر یک علیه دیگری منجر خواهد شد؛ چنان که برادران یوسف با وی چنین کردند، آن گاه که [از شدت کینه و نفرت] او را به چاه انداختند.

سیره معصومان ـ علیهم السلام ـ در طول تاریخ براساس گسترش عدالت میان کودکان استوار بوده است؛ چه کودکانی که با یکدیگر برادر بوده اند و چه خویشاوند. از عبدالله بن عباس نقل است که گفت:

«من نزد پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله ـ بودم، در حالی که آن حضرت بر پای راستش حسین بن علی ـ علیه السلام ـ و بر پای چپش ابراهیم فرزند خودش را نشانده بود و گاهی این را می بوسید و گاهی آن را.»( بحارالانوار، ج 43، ص 261)

آری، ابراهیم، پسر رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله ـ و حسین ـ علیه السلام ـ فرزند دخترش بود، و با این همه، آن حضرت اختلاف در روابط را به کناری نهاد و در شیوه رفتار با آنان، فرقی میانشان ننهاد.

در روایت است که حضرت رسول ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ بر منبر وعظ و خطابه نشسته بود که حسن و حسین(علیهما السلام) ـ را که کودک بودند ـ دید. آن دو راه می رفتند و سکندری می خوردند و بیم افتادنشان می رفت. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله ـ از منبر فرود آمده، در آغوششان گرفت و پیش روی خود نشانید.( بحارالانوار، ج 43، ص 284)

از مصداقهای عدالت و مساوات، عدم مقایسه میان کودکان است؛ مقایسه در صفات جسمی، معنوی و روحی شان. از این رو، گفتن چنین جمله هایی که: فلانی زیباتر یا تیزهوش تر و زیرک تر یا خوش اخلاق تر از فلانی است، ناصواب است؛ زیرا چنین سخنانی ریشه کینه توزی را تقویت خواهد کرد؛ چه آنکه مقایسه میان کودکان به «حسادت و رقابت برخی با برخی دیگر»( حدیث الی الامّهات، ص 68) خواهد انجامید.

فرق ننهادن بین فرزند پسر و دختر

از مصادیق عدالت ورزی میان کودکان، فرق ننهادن بین فرزند پسر و دختر است؛ زیرا فرق گذاری [و برتر نهادن پسر بر دختر مثلاً] تأثیر منفی بر روحیه دختر به جا خواهد نهاد و بذر دشمنی و حسادت را در دل خواهر و برادر بارور خواهد ساخت.

این فرق گذاری میان دختر و پسر، پدیده ای است که در اکثر مناطق رواج دارد؛ چه آنکه پدران و مادران به فرزند پسر بیش از دختر گرایش نشان می دهند و خواسته های فرزند ذکور را بیشتر برآورده می سازند. به منظور کم کردن از اهمیت چنین پدیده ای [و مبارزه با آن]، در روایات، به فرزند دختر عنایت ویژه ای صورت گرفته است که این خود آموزه ای است برای پدران و مادران، چنان که ابن عباس از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ نقل کرده است: «مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَری تحفةً فَحَمَلَها اِلی عِیالِهِ کانَ کَحامِلِ صدقةٍ اِلی قومٍ محاویجَ، وَلْیَبْدَأْ بِالاِْناثِ قَبْلَ الذُّکُورِ ... .»( مکارم الاخلاق، ص 221)

«هر کس به بازار رفته، هدیه ای بخرد و برای خانواده اش ببرد، همچون رساننده صدقه به سوی گروه نیازمندان است، و باید زنان و دختران را بر پسران و مردان مقدم بدارد ... .»

تقسیم هدیه و مقدم داشتن فرزندان دختر، هیچ تأثیر منفی بر روحیه پسر بچه ها نخواهد گذاشت؛ زیرا آنان این مسأله را امری طبیعی می دانند که لاجرم می باید یکی شان مقدم داشته شود. اغلب اوقات پسر بچه هایی که از هدایای والدین خود برخوردار می شوند، چه ایشان را مقدم بدارند و چه مۆخر، به تفاوت نهادن میان پسر بچه ها و دختر بچه ها توجهی نداشته، اعتراضی نمی کنند.

زنی که به سبب عدالت به بهشت می رود

برای روشن شدن این مطلب و حدیث مهم، داستانی بسیار پند آموز را در ذیل می آوریم:

زنی با دو فرزند کوچک خود وارد خانه یکی از همسران رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) شد. همسر پیامبر(صلّی الله علیه و آله) سه دانه خرما به زن داد، مادر بچه ها به هر یک از آنها یک دانه خرما داد و خرمای دیگر را نصف کرد و به هر یک نیمی از آن را داد.

وقتی پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله) به منزل آمد، همسرشان جریان را برای حضرت تعریف کرد. پیامبر(صلّی الله علیه و آله) فرمود: آیا از عمل آن زن تعجب کردی؟ خداوند متعال به سبب مساوات و عدالتش او را به بهشت می برد. (احمد دهقان، روایتها و حکایتها، ص73)

منابع:

سایت پرسمان

سایت حوزه

سایت فارس