ویژگی‌های اصلی یک اداره موفق

اصل انضباط كارى‏

انضباط كارى یعنى سامان پذیرى، آراستگى، نظم و ترتیب، و پرهیز از هرگونه سستى و بى‌سامانى در كار. این امور از عمده‏ترین آداب اخلاق ادارى است و هیچ سازمانى و نظامى بدون رعایت این امور راه به جایى نخواهد برد. بهترین سازمان‌ها و نظام‌ها با زیر پا گذاشته شدن اصل انظباط كارى، به تباهى كشیده مى‏شوند و همه وجوه مثبت آن‌ها نیز بى‌ارزش مى‏گردد. تواناترین مدیران و كارگزاران و كاركنان در یک مجموعه ادارى كه اصل انظباط كارى بر آن حاكم نیست، توفیقى كسب نخواهد كرد و جز اتلاف نیرو بهره‏اى نخواهد بد. امام على (علیه السلام) فرموده است: «كارهاى منظم و منضبط به سبب مخالفت و خلافكارى تباه مى‏شود».

امیر مۆمنان (علیه السلام) در عهد نامه مالک اشتر به او مكرر سفارش كرده است كه به گونه‏اى عمل نمایید كه انضباط كارى حفظ شود؛ از جمله چنین سفارش شده است: «كار هر روز را در همان روز انجام ده،زیرا هر روز كارى مخصوص به خود دارد».

انظباط كارى اقتضا مى‏كند كه هر كارى در زمان خودش انجام شود و هیچ امرى به وقت دیگر سپرده نشود. همچنین لازمه انضباط كارى پرهیز از شتابزدگى و نیز سستى در امور است. امام (علیه السلام) در این باره فرموده ‏است:

«بپرهیز از شتاب در كارهایى كه هنگام انجام دادن آن نرسیده، یا سستى در آن چون انجام دادنش ممكن گردیده، یا ستیزیدن كارهایى كه راه راست در آن ناپدیدار است، یا سستى ورزیدن آن‏گاه كه آشكار است. پس هر چیز را در جاى آن بدار و هر كارى را به هنگام آن بگزار».

هرگونه سستى و بى نظمى در امور موجب تضییع حقوق است، بنابراین لازم است تدابیرى صورت پذیرد تا جایى براى سستى و بى نظمى نباشد.

اصل پیگیرى‏

امور ادارى و پیش بردن اهداف سازمانى جز با پی‌گیرى جدى كارها تحقق نمى‏یابد و هر كارى نیازمند پیگیرى جدى و تلاش اساسى است تا به نتیجه مطلوب برسد و بدون وجود روحیه پی‌گیرى در كارها هیچ كارى به درستى صورت نمى‏پذیرد.

امیرمۆمنان على (علیه السلام) در فرمان‌ها و دستور العمل‌هاى حكومتى و ادارى خود، كارگزاران و كاركنانش را به پیگیرى امور سفارش نموده و از آنان خواسته است كه كه در خدمتگزارى مردمان پیگیرانه عمل كنند. آن حضرت در دستورالعملى چنین فرموده است: «كسى را از درخواستش به خشم نیاورید و حاجت كسى را روا ناكرده مگذارید، و كسى را از آنچه مطلوب اوست باز مدارید».

نظام ادارى نباید به گونه‏اى باشد كه مردم سر در گم شوند و یا كارشان معطل گردد و به سرگردانى گرفتار آیند. حبس كردن امور و متوقف ساختن كارها از بزرگترین آفات نظام ادارى است كه جز با روحیه پیگیرى جدى رفع نمى‏گردد. بنابراین كارگزاران و كاركنان نظام ادارى باید اهل پی‌گیرى جدى كارها باشند و اجازه ندهند هیچ كارى گرفتار حبس و توقف شود. این‏گونه پی‌گیرى كردن امور، راه عذرى را مى‏بندد و جایى براى سستى در كارها باقى نمى‏گذارد.

همچنین وقتى مسئولیتى به كسى سپرده مى‏شود، لازم است عملكرد فرد پیگیرى شود و چنانچه مشكلى در انجام یافتن مسئولیت باشد، زود نسبت به رفع و حل آن اقدام گردد. زمانى كه امام على(علیه السلام) جریر بن عبدالله بجلى را نزد معاویه فرستاد تا به معاویه گفتگو كند و او را به بیعت با امام فراخواند، معاویه به معطل كردن جریر پرداخت تا فرصت لازم را به دست آورد و مردم را براى خون‌خواهى عثمان تهییج كند، امام (علیه السلام) در عین آنكه فرصت مذاكره را از جریر نگرفت، اما كار او را پی‌گیرى مى‏كرد و چون مشخص شد كه معاویه به بهانه خون‌خواهى عثمان به مخالفت با امام (علیه السلام) برخاسته و درصدد جنگ است، امام (علیه السلام) به جریر نامه‏اى نوشت و از او خواست كه تكلیف را یكسره كند.

اصل دادورزى‏

رعایت عدل و انصاف در روابط و مناسبات ادارى و در خدمتگزارى مردمان اصلى است كه بدون آن، نظام ادارى از صورت انسانى بیرون مى‏رود و هر فساد و تباهى گریبان‌گیر آن مى‏شود. حاكمیت عدالت در نظام ادارى، و پاس داشتن داد و حفظ حقوق دیگران همانند حقوق خود، و در مقام داورى حقوق طرفین را یكسان و برابر رعایت كردن، و براى دیگران حقوقى برابر خود قائل‏شدن مهمترین قاعده‏اى است كه حافظ سلامت و قوت نظام ادارى و مایه پیوند دل‌هاست. از امیرمۆمنان على (علیه السلام) در این باره چنین وارد شده است: «دادورزى برترین خصلت‌هاست».

رشته پیوستگى حقیقى آدمیان، دادورزى است و این امر در روابط و مناسبات ادارى به دلیل ماهیت آن از اهمیت بیشترى برخوردار است. كارگزاران و كاركنان یك نظام زمانى به اعتبار حقیقى دست مى‏یابند كه خود را میان خویش و دیگران میزان قرار دهند و آنچه براى خود مى‏خواهند براى دیگران بخواهند و این را مبناى رفتار سازمانى و ادارى خود قرار دهند. امام على (علیه السلام) در نامه خود به فرزندش حضرت مجتبى (علیه السلام) چنین فرموده است: «پسرم! خود را میان خویش و دیگران میزانى بشمار؛ پس آنچه براى خود دوست مى‏دارى، براى جز خود دوست بدار؛ و آنچه تو را خوش نیاید، براى او ناخوش بشمار؛ و ستم مكن چنانكه دوست ندارى بر تو ستم رود، و نیكى كن چنانكه دوست مى‏دارى به تو نیكى كنند؛ و آنچه از جز خود زشت مى‏دارى، براى خود زشت بدان؛ و از مردم براى خود آن را بپسند كه از خود مى‏پسندى در حق آنان؛ و مگوى (به دیگران) آنچه خوش ندارى شنیدن آن».

امام على (علیه السلام) كارگزاران و كاركنان دستگاه ادارى خود را پیوسته به دادورزى فراخوانده است، چنانكه در عهدنامه مالک اشتر فرموده است: «نسبت به خداوند و نسبت به مردمان از جانب خود، و از سوى خویشاوندان نزدیكت و از سوى رعایاى مورد علاقه‏ات، انصاف به خرج ده! كه اگر به انصاف عمل نكنى ستم نموده‏اى؛ و كسى كه بر بندگان خدا ستم كند، خدا به جاى بندگانش دشمن او بود، و آن را كه خدا دشمن گیرد، دلیل وى را نپذیرد و او با خدا سر جنگ دارد، تا آن‏گاه كه بازگردد و توبه آرد؛ و هیچ چیز چون بنیاد ستم نهادن، نعمت خدا را دگرگون ندارد، و كیفر او را نزدیک نیارد، كه خدا شنواى دعاى ستمدیدگان است و در كمین ستمكاران».

امام (علیه السلام) در دستورالعملى دیگرى به برخى كارگزاران خود همین راه و رسم را یادآور شده و خواسته است كه دادورزى در روابط و مناسبات ادارى در حد تام و تمام رعایت گردد: «و با همگان یكسان رفتار كن، گاهى كه گوشه چشم به آنان افكنى یا خیره‏شان نگاه كنى، یا یكى را به اشارت خوانى، یا به یكى تحیتى رسانى، تا بزرگان در تو طمع ستم (بر ناتوان) نبندند، و ناتوانان از عدالتت مأیوس نگردند».

در این صورت است كه نظام ادارى مورد اعتماد مردم قرار مى‏گیرد و مى‏تواند وظیفه خود را در امانتدارى و خدمتگزارى به درستى انجام دهد.

 فرآوری: زینب مجلسی راد

بخش نهج البلاغه تبیان  

منبع: ارباب امانت (اخلاق ادارى در نهج البلاغه، مصطفى دلشاد تهرانى.)